به گزارش خبرنگار معارف ایرنا آیت الله محمدعلی جاودان در کتاب ره‌نمای طریق در پاسخ به این سوال که «آیا دوستی با کسانی که با نامحرم ارتباط دارند، صحیح است؟» نوشت: اگر معاشرت با دوستان گنه‌کاری که مبتلا به هر گناهی مانند رابطه با نامحرم هستند، در شما اثر بدی نمی گذارد، بلکه شما می توانید در آنها تاثیر مثتبی داشته باشید، لازم است دوستی خود را با آنها ادامه دهید و در این دوستی به طرق مختلف راه بدشان را به آنها تذکر داده و آنان را نهی از منکر و امر به معروف کنید.

این استاد اخلاق افزود: سعی کنید آنها حداقل مقید به نمازشان باشند یا حتی آن را در اول وقت به جا آورند که همین نماز ان شاء الله باعث هدایت آنان خواهد شد. این گونه از معاشرت ها، یقینا مفید است و باید ادامه پیدا کند اما اگر هیچ اثر مثبتی در معاشرت وجود نداشته باشد، مفید نیست و بهتر است که ترک شود. چه رسد به این که آنان در شما اثر بدی داشته باشند.

استناد روایی آیت الله جاودان این حدیث امام صادق (ع) است که فرمود: همنشین بر سه قسم است؛ همنشینی که تو از او استفاده نموده و بهره مند می شوی. پس همیشه با او باش. همنشینی که تو به او استفاده و بهره ای می رسانی؛ پس او را گرامی دار و هم نشینی که نه به او استفاده می رسانی و نه از او استفاده می کنی. پس از او بگریز. (صفحه ۷۵)

داستانی از جایگاه دوست بد در قرآن

در آموزه های دینی مطالب فراوانی درباره انتخاب دوست یا نگه داشتن دوست خوب آمده است ولی در قرآن داستانی نقل شده که میزان تاثیر دوست و همنشین را بیان می کند. در زمان پیامبر (ص) دو نفر در میان مشرکان به نام های عقبه و ابی با هم دوست بودند؛ به گونه ای که هر زمان عقبه از سفر می‌آمد، غذایی ترتیب می‌داد و اشراف قومش را دعوت می‌کرد و در عین حال دوست داشت به محضر رسول خدا (ص) برسد؛ هر چند اسلام را نپذیرفته بود.

روزی عقبه پس از یکی از سفرهایش، پیامبر اکرم (ص) را هم به سفره خود دعوت کرد و آن حضرت بر سر سفره اش حاضر شد و در نهایت عقبه با گفتن شهادتین، مسلمان شد. خبر به دوستش ابی رسید و به عقبه گفت «من هرگز از تو راضی نمی‌شوم مگر این که در برابر محمد (ص) بایستی و به او توهین کنی!» عقبه این کار را کرد و مرتد شد و در جنگ بدر در صف مشرکان به قتل رسید و دوستش ابی نیز در جنگ احد کشته شد.

آیات ۲۷ تا ۲۹ سوره فرقان به این داستان اشاره می کند که حال و روز عقبه در قیامت اینگونه است که از شدت حسرت دست خود را می گزد که چرا به خاطر دوست خود حاضر شد مسیرش را از پیامبر جدا کند.

نگاه دوست بد چگونه است؟

استاد شهید مرتضی مطهری سخنی دارد که در کتاب فلسفه تاریخ آمده است: حدیثی هست که من همیشه از آن نتیجه ای می‌گیرم و آن حدیث این است «مجالسة الاشرار تورث سوء الظن بالاخیار؛ همنشینی با بدان موجب‌ بدبینی به خوبان است.» این حقیقتی است. انسان اگر همیشه با آدم های بد بنشیند، همه انسان ها را بد می‌بیند، یعنی خوب ها را هم نمی‌تواند تصور کند که خوبند، یعنی نمی‌تواند به خوب معتقد شود، کما اینکه عکسش هم صادق‌ است. کسی که همیشه با خوبان نشسته باشد همه مردم را خوب می‌بیند و دیگر بدها را هم نمی‌تواند بد ببیند.

استاد مطهری داستانی نقل کرد و گفت: به حاجی کلباسی درباره دزدهایی که‌ دستگیر شده بودند، گفتند این دزدها سر شب تا نصف شب بیرون می‌روند برای‌ دزدی و به قافله ها حمله می‌کنند، گفت پس اینها کی نماز شب می‌خوانند؟ خیال می‌کرد دزدها هم نماز شب می‌خوانند. چون فقط در جو محیط خودش بود. حال این را شما تعمیم بدهید به خود انسان. نزدیک‌ترین همنشین آدمی خود اوست. یعنی آن آدمی که در خودش بدی نمی‌بیند، به همه مردم خوش‌بین‌ می‌شود و آن آدمی که در خودش جز شرارت و جز حقه و تقلب و نفاق نمی‌بیند، نمی‌تواند به آدم خوب معتقد شود.

شهید مطهری اینگونه نتیجه گیری می کند: شما به افرادی که نمی‌توانند به پیامبران‌، صلحا و ائمه خوش باور باشند، نگاه کنید. می‌بینید خودش اصلا یک آدم بد ذات و بد جنسی است. آدمی خواه ناخواه وجود خودش را معیار قرار می‌دهد. آدم بد نمی‌تواند به خوب معتقد شود. چون از خوبی چیزی سراغ ندارد و می‌گوید انسان یعنی موجودی مثل من و هر کس را که در نظر بگیرد، فکر می‌کند اگر به جای او می‌بود چه می‌کرد؟ من که چنینم پس او هم چنین است.

بگو با کیان زیستی

پیامبر اکرم (ص) در اهمیت گزینش دوست خوب می فرماید انسان به دین دوستش است. پس هر یک از شما بنگرد که با چه کسی دوستی می کند. به قول سعدی تو اول بگو با کیان زیستی، پس آنگه بگویم که تو کیستی.

در برخی روایات ویژگی هایی برای تشخیص دوست خوب از دوست بد مطرح شده است. رسول خدا (ص) فرمود «همنشین شایسته همانند عطر فروش است، اگر چیزی به تو ندهد، بوی عطرش به تو خواهد رسید» و حضرت علی (ع) «بدترین همنشین را کسی دانستند که هنگام آسایش با ما پیوند دارد ولی هنگام گرفتاری جدا می شود.» که این روایت حضرت در ادبیات فارسی با این ضرب المثل بیان می شود «تا پول داری رفیقتم؛ قربون بند کیفتم».

حضرت علی(ع) در روایتی فرمود «برترین دوست تو کسی است که در کار خیر سبقت بگیرد و تو را هم به سوی خیر بکشاند و تو را یاری کند» و در جایی دیگر از کسی به عنوان بهترین دوست یاد کردند که دوست خود را شیفته آخرت و در فرمانبرداری از خدا کمک کند.

اگر دوست شما اینگونه است که حرفش به دلتان می نشیند یا صحبت هایش بر علم شما اضافه می کند یا رفتارش شما را به یاد قیامت می اندازد یا حتی دیدنش شما را به یاد خدا می اندازد، بدانید که دوست خوبی دارید. چون این ویژگی های یک دوست خوب از زبان پیامبر (ص) است.

معصومین با دادن برخی نشانه ها، تاکید کرده اند که با چه کسانی دوست نباشیم. مثلا امیر بیان (ع) فرمود «دوست اگر در سه مورد از شما حمایت نکرد، دوست نیست. یکی در مشکلات و گرفتاری ها، یکی در غیبت شما و یکی هم پس از مرگ دوست خود.» امام صادق (ع) نیز سفارش کردند که از «دوستی با کسی که برای طمع و ترس یا هوای نفس و خوردن و آشامیدن به شما رومی آورد، بپرهیزید».

اگر شما دوستان خوبی دارید، بدانید که خدا خیر شما را خواسته است. چون رسول خدا (ص) فرمود «هر کس که خدا برای او خیر بخواهد، دوست و همنشینی شایسته نصیب وی خواهد کرد».