به گزارش ایکنا، سیدمهدی رحمتی؛ استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه گنبد کاووس، 26 اسفندماه در نشست علمی «نقش تنغیم در تفسیر آیات، با تاکید بر روایت امام رضا(ع)» از سلسله نشست‌های سی شب سی آیه که از سوی انجمن علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد با بیان اینکه پیامبر(ص) فرمودند قرآن مادبه الهی است و تا جایی که می‌توانید از آن بهره‌مند شوید، گفت: مادبه هر غذایی است که برای مهمانی ترتیب داده شده است و قرآن پر از غذاست و طوری است که اگر کسی مزاج سالم و ذهن آماده و روح سالمی داشته باشد از آن بهره‌مند خواهد شد. 

وی با بیان اینکه مسلمین و مفسران از ابتدا برای بهره‌بردن بیشتر از قرآن در ساحات گوناگون به شیوه‌های متنوع تلاش کرده‌اند که یکی از این شیوه‌ها، تنغیم یا جنبه اعجاز موسیقیایی قرآن کریم است، افزود: در آیه «وَكَذَٰلِكَ نُرِي إِبْرَاهِيمَ مَلَكُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ» و آیات بعد ابتدا مالکیت مطلق الهی مطرح است و اینکه این مالکیت به صورت تام به ابراهیم نشان داده می‌شود سپس به تعابیر حضرت ابراهیم(ع) در مورد خورشید و ماه و ... اشاره دارد.

استادیار دانشگاه علوم قرآن و حدیث گنبد کاووس اظهار کرد: مفسران در این زمینه دچار اختلاف شده‌اند و از ظاهر آیات برمی‌آید که حضرت ابراهیم وقتی با ستارگان(زهره) برخورد می‌کند برداشت می‌کند که او خداست، بعد ماه را دید و او را خدا دانست و وقتی افول کرد او هم از نظرش برگشت و برای خورشید هم تکرار شد و در نهایت فرمود: إِنِّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ حَنِيفًا ۖ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛ یعنی به مقام توحید رسید. مفسران این پرسش را طرح کرده‌اند که آیا این کار قهرمان توحید با توحید در تنافی نیست؟ چطور ابراهیم با آن منزلت چنین نگاهی دارد؟ در اینجا دو دیدگاه وجود دارد؛ برخی می‌گویند ابراهیم(ع) زمانی این موضوع را مطرح کرد که هنوز نبی نشده بود پس ربطی به نبوت او هم ندارد و عصمت ایشان زیر سؤال نیست.

رحمتی بیان کرد: بخش اعظمی از مفسران این دید را قبول ندارند و معتقدند که این ماجرا مربوط به دوره غیرکودکی حضرت و دوره نبوت ایشان است لذا با چالشی مواجه می‌شوند که این تضاد را حل کنند که او چطور خورشید و ماه را خدای خود می‌داند و بعد از آن برمی‌گردد. برخی در توجیه گفته‌اند ابراهیم(ع) در این داستان مجادله و مسامحه کرده است تا سخن باطل بت‌پرستان را برای آنان برملا کند و توجیه دیگر می‌گوید ابراهیم(ع) در حال یافتن استدلال برای اثبات خداست و در ابتدای بلوغ این مطالب را به صورت فرضیه مطرح کرده است.

وی افزود: توجیه دیگر این است که ابراهیم(ع) این مطالب را در بزرگسالی بیان کرده است ولی بر وجه استهزاء و تمسخر است و منافاتی با عصمت او ندارد زیرا قصد دارد باورمندان به این انواع را به چالش بکشد و استدلال دیگر هم تفسیری عرفانی و اشاری است یعنی ابراهیم(ع) دست از ظاهر آیات برداشت و پرده‌ها از جلوی چشم او برداشته شد؛ ابن عربی تفسیر باطنی ارائه کرده است و معتقد است در تنافی با عصمت نیست.  برخی هم می‌گویند ابراهیم(ع) چون می‌دانست بت‌پرستان مشرک ربوبی بودند لذا با این استدلال، براهین آنان را به چالش کشید.

استادیار دانشگاه گنبد با بیان اینکه توجیه دیگر این است که این سخن مشرکان است و ابراهیم(ع) آن را نقل و نقد کرده است، اضافه کرد: توجیه سیوطی هم این است که حضرت ابراهیم(ع) وقتی به ملکوت آسمان و زمین نائل شد دید خورشید و ماه هم در این راستایند و به یقین رسید. شیخ صدوق در عیون آورده است که مامون از امام رضا(ع) پرسش‌هایی در مورد عصمت انبیاء پرسید و از آدم(ع) تا خاتم هم شبهاتی مطرح کرد و وقتی به حضرت ابراهیم(ع) رسید در این باره پرسید و امام رضا(ع) فرمودند که ابراهیم در زمانی زندگی می‌کرد که مردم درگیر پرستش خورشید و ماه و ... بودند؛ امام تاکید دارند که حضرت ابراهیم(ع) این جملات را بر مبنای انکار و استخبار بر زبان آورده است تا بطلان دینشان را بر آنان آشکار کند که این چیزها شایسته ربوبیت نیستند. 

نقش تنغیم در فهم آیات

رحمتی با بیان اینکه باید تنغیم را بشناسیم تا این روایت را درک کنیم، تصریح کرد: تنغیم به معنای صوت گوش نواز و موسیقی کلام است؛ در زبان سه نوع موسیقی وجود دارد؛ نغمه رو به بالا، نغمه رو به پایین و نغمه مسطح که در آن صدا بالا و پایین نمی‌شود؛ برعکس در جایی که اظهار تمنی و استهزاء و تمسخری در کار باشد نغمه رو به پایین است و وقتی صدا پرده به پرده به سمت بالا می‌رود امر و نهی و تعجب و اهانت و ترغیب و استفهامی در کار است. 

وی افزود: در آیات مرتبط با موسی و دختران شعیب، این تنغیم وجود دارد و مصطفی اسماعیل به خوبی این آهنگ را اجرا کرده است؛ او صدا را با مد جاءت بالا می‌برد ولی روی واژه تمشی علی استحیاء سریع و توام با صدای هیجانی قرائت می‌کند و در آیات مورد بحث هم تنغیم می‌تواند در فهم  درست آیات به ما کمک کند. 

وی افزود: در روایت مورد بحث امام رضا(ع) به استفهام انکاری از سوی حضرت ابراهیم(ع) اشاره فرمودند و جالب اینکه مامون هم نسبت به این موضوع قانع شد. «تعبیر هذا ربی» هم تنغیم رو به بالا دارد و در «افلت» تنغیم رو به پایین است.

وی تاکید کرد: به نظر بنده در بسیاری از آیات می‌توان بر اساس خوانش صحیح و موسیقی آیات(تنغیم) به فهم درست کمک کنیم. سابقه این موضوع در روایات است و اهل بیت(ع) پیشگام بودند یعنی نمونه‌هایی ذکر شده است که نشان می‌دهد ایشان به جنبه موسیقیایی کلام اشاره فرمودند. شیخ طوسی در الخلاف و استبصار روایات متعدد آورده است و به مسئله خوانش درست بر اساس فرمایش ائمه(ع) اشاره کرده است و البته تنغیم فقط مختص قرآن نیست و در فهم روایات و پاسخ به شبهات هم مؤثر است.