به گزارش ایرنا، میراث جهانی یونسکو عهدنامه‌ای بین‌المللی است و برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی از اهمیت جهانی برخوردارند. ایران در زمینه ثبت آثار جهانی ملموس با ثبت ۲۷ اثر رتبه نهم و در زمینه ثبت جهانی آثار ناملموس با ۲۱ اثر رتبه ششم دنیا را دارد.
پرونده محور ساسانی کرمانشاه از پرونده‌های پیشنهادی است که با مشارکت عراق برای ثبت جهانی در حال آماده شدن است که تأیید آن کرمانشاه را صاحب ثبت جهانی جدیدی می‌کند.
منظر تعریف شده اشکانی - ساسانی یکی از طولانی‌ترین مسیرهای تاریخی و فرهنگی از نگاه باستان‌شناسی و معماری به شمار می‌رود که در امتداد جاده ارتباطی تیسفون به هگمتانه که از میان کوه‌های زاگرس مرکزی عبور می‌کند، واقع شده است.
همچنین بین النهرین نام یک منطقه تاریخی میانِ دو رود دجله و فرات و محدودهٔ آن در کشورهای عراق، سوریه، ترکیه، ایران و کویت امروزی است.
بین‌النهرین از حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح محل تحولات انقلاب نوسنگی بوده و الهام‌بخش برخی از مهمترین پیشرفت‌ها در تاریخ بشر از جمله اختراع چرخ، کاشت اولین محصولات غلات و توسعه خط شکسته، ریاضیات، نجوم و کشاورزی بوده است و به عنوان مهد برخی از اولین تمدن‌های جهان نیز شناخته می‌شود.
ثبت جهانی محور ساسانی؛ پروژه‌ای چندملیتی با ظرفیت‌های بین‌المللی
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمانشاه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به پیگیری پرونده ثبت جهانی محور ساسانی در این استان اشاره کرد و گفت: محور ساسانی کنگاور - قصرشیرین با الحاق بخش‌هایی از کشور عراق به عنوان یک پروژه چندملیتی در دستور کار قرار دارد.
داریوش فرمانی، افزود: در صورت تحقق این پرونده بخش مهمی از استان کرمانشاه در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت خواهد شد.
وی با اشاره به وجود آثار شاخص و ممتاز در مسیر محور ساسانی، تأکید کرد که این پرونده با محوریت مجموعه تاریخی معبد آناهیتا (واقع در شهر کنگاور) و تاق بستان (واقع در شهر کرمانشاه) تهیه می‌شود.
فرمانی همچنین به تاریخ غنی استان و تعدد آثار مربوط به ادوار مختلف اشاره کرد و گفت: این ویژگی شانس بالای این پرونده برای ثبت جهانی شدن را افزایش می‌دهد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی کرمانشاه خاطرنشان کرد که محور ساسانی تا بخش‌هایی از کشور عراق ادامه دارد و می‌توان از ظرفیت بین‌المللی بودن این پرونده برای تسریع در فرایند ثبت جهانی استفاده کرد.
اصلاحات جدید پرونده محور ساسانی برای ثبت جهانی
در همین پیوند مدیر پرونده محور ساسانی از اصلاحات انجام شده در پرونده معبد آناهیتا تا ایوان مدائن در عراق خبر داد و گفت: این پرونده پس از رفع نواقص به وزارت میراث فرهنگی ارسال شده و در شورای سیاستگذاری بر اساس معیارهای جهانی بررسی خواهد شد.
مرتضی گراوند، اظهار کرد: این پرونده که به دلیل تنوع و تعداد بالای بناها در منطقه پیچیده است، پس از رفع نواقص به وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ارسال شده است.
وی با تأکید بر اهمیت این پرونده برای ثبت جهانی، گفت: محور ساسانی بر اساس فرمت و معیارهای برجسته جهانی تکمیل شده و در شورای سیاستگذاری مطرح خواهد شد.
گراوند که مدیریت پایگاه معبد آناهیتا کنگاور را هم عهده دار است، بر لزوم توجه به زیرساخت‌های معماری‌های محور ساسانی تاکید کرد و گفت: استانداردسازی زیرساخت‌های محوطه براساس معیارهای جهانی در هر یک از بناهایی که در مسیر منظر باستان شناسی اشکانی - ساسانی قرار دارد و همچنین مستندنگاری دقیق این آثار که به طور میانگین بیش از ۴۰ اثر معماری را شامل می‌شود و هر یک از آنها دارای ویژگی‌های منحصر بفردی است، باید مورد توجه قرار گیرد.
این دانش‌آموخته باستان شناسی دانشگاه تهران در ادامه به شرایط ثبت یک اثر در فهرست سازمان یونسکو اشاره کرد و گفت: برای ثبت جهانی آثار تاریخی و طبیعی، سازمان یونسکو ۱۰ معیار تعیین کرده که محور ساسانی تمامی این معیارها را داراست.
گراوند در ادامه توضیح داد که محور کریدور فرهنگی کنگاور تا تیسفون شامل مجموعه آثار معماری اشکانی - ساسانی و تحولات آن در دوره اسلامی است.
این کارشناس باستان شناسی عنوان کرد: در واقع این منظر باستان شناسی را می‌توان دانشکده‌ای از معماری دوره اشکانی و ساسانی برشمرد که به طور پیوسته توالی استقراری و و فرهنگی را از قرن دوم قبل از میلاد تا قرن هفتم میلادی را در بر می‌گیرد.
وی ادامه داد: مجموعه این آثار که زنجیره گسترده و به همه پیوسته ای از تاریخ و فرهنگ ایران زمین را به نمایش می‌گذارد نمونه‌ای استثنایی از یک توالی استقراری است که در امتداد جاده خراسان بزرگ شکل گرفته است. قرار گیری این آثار در امتداد جاده خراسان بزرگ و دسترسی آسان به آنها یکی از مهمترین ویژگی های این منظر باستان‌شناسی است.
مدیر پرونده محور ساسانی به مجموعه قلعه یزدگرد نیز اشاره کرد که بزرگترین دژ طبیعی دفاعی در ایران به شمار می‌رود و دارای معماری خاص دوران اشکانی است.
وی همچنین به ویژگی‌های منحصر به فرد معبد آناهیتا اشاره کرد و گفت: این معبد بزرگترین تک بنای سنگی ایران است که نظام ستون‌سازی آن استثنایی محسوب می‌شود.
گراوند بیان کرد که معبد آناهیتا جایی است که سنگ‌ها از تاریخ سخن می‌گویند و این آثار باید به درستی مستندسازی و معرفی شوند تا شایستگی ثبت جهانی را پیدا کنند.
او با بیان اینکه پرونده محور ساسانی از قدرت بالایی برای ثبت جهانی برخوردار است، خاطرنشان کرد: این پرونده نه تنها شامل آثار تاریخی بلکه نمایانگر فرهنگ و تاریخ غنی ایران نیز هست.
وی یادآور شد: تنوع در نوع معماری چه به لحاظ ساختاری و کارکردی این منظر را به دانشکده‌ای از هنر و معماری دوران تاریخی تبدیل کرده است؛ بدون شک ثبت این منظر در میراث جهانی یونسکو می تواند تحول بزرگی را در صنعت گردشگری کشور و لبه غربی فلات ایران ایجاد کند.
نگاهی به آثار تاریخی در محور ساسانی
معبد آناهیتا
بنای معروف به معبد آناهیتا به عنوان بزرگترین تک بنای سنگی کشور در مرکز شهر کنگاور بر سر راه همدان به کرمانشاه قرار دارد که بر روی تپه ای طبیعی با حداکثر ارتفاع ۳۲ متر نسبت به سطح زمین های اطراف ساخته شده است. برخی از مورخان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند، آناهیتا به معنای پاک و دور از آلودگی در اعتقاد ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و همچنین نماد باروری، عشق و دوستی بوده است.
محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون
این سایت که با نام محوطه بیستون در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یک سایت تاریخی و باستان‌شناسی مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی پیش از اسلام، پس از اسلام و همچنین دوره پیشا تاریخی است. محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون در دامنه کوه بیستون در شهر بیستون و در کنار راه باستانی و کهن کرمانشاه به همدان قرار دارد. برای بازدید از محوطه تاریخی بیستون باید از شرق کرمانشاه به سمت همدان خارج شوید. پس از طی حدود ۳۰ کیلومتر به کوه باعظمت بیستون و شهر بیستون خواهید رسید.
محوطه تاریخی تاق بستان
این مجموعه که در شمال شرقی شهر کرمانشاه واقع شده، در قرن سوم میلادی ساخته شده است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ نوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبه‌ای و مراسم شکار گراز و گوزن توسط سوارکاران و نواختن موسیقی با آلات موسیقی چنگ در آن حک شده است.
شکارگاه خسرو پرویز
در شمال شهر کرمانشاه و پایین‌تر از تاق بستان قرار دارد، این اثر مربوط به دوره ساسانی و پادشاهی خسرو پرویز است.
طاق‌گرا
این اثر که به تاق شیرین هم معروف است، در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب در کنار راه باستانی سنگ فرشی احداث شده که فلات ایران را به بین‌النهرین متصل کرده است. این راه و بنای تاق‌گرا، در شیب‌های پایین جاده آسفالته قرار دارد. برای دیدن تاق‌گرا باید از شهر کرمانشاه به‌سمت سرپل ذهاب حرکت کنید. ۱۵ کیلومتر مانده به سرپل ذهاب و ۲۰۰ متر پس از ایست بازرسی پاتاق، وارد جاده فرعی در قسمت چپ جاده اصلی شوید. پس از طی کردن مسافت تقریباً ۵۰۰ متر، به محل بنای تاق‌گرا می‌رسید.
قلعه یزدگرد
قلعه یزدگرد در شرق روستای بان زرده و در شهر ریژاو است. این قلعه یکی از محکم‌ترین دژهای ایران بوده و روی یکی از بلندترین کوه‌های دالاهو قرار گرفته است. برای دیدن قلعه یزدگرد باید به شهرستان دالاهو و از آنجا به دهستان بان‌زرده بروید. این اثر در ۷۰۰ متری جنوب روستای زرده قرار دارد. بهترین زمان بازدید از قلعه یزدگرد فصل بهار و تابستان است.
قلعه گوری (قلعه گبری)
قلعه گوری مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان دالاهو، بخش مرکزی، دهستان بیونیج، روستای آسیاب تنوره قرار دارد.
محوطه باستانی قلعه گوری که به گفته کارشناسان از زمان ساسانیان بوده که برای بازدید از آن نیاز به یک ساعت کوهنوردی در مسیرهای سخت خواهید بود، قلعه گوری از قدیمی ترین قلعه های باستانی ایران در استان کرمانشاه می باشد که معمولا برای بازدید از آن بین ماه های اردیبهشت تا مهر اقدام می‌شود. این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۷۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
زیج منیژه یا قلعه منیژه
زیج منیژه از زیباترین آثار استان کرمانشاه در سرپل ذهاب است. زیج منیژه یا قلعه منیژه در مسیر جاده اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب و در قسمت پایین دست تاق‌گرا و کوه عظیم پاتاق و در نزدیکی گوردخمه دکان داود قرار دارد.
قلعه مریم در شهرستان سرپل ذهاب، روستای قره‌بلاغ شیخ مراد واقع شده است.
سراب زیبای منطقه قره‌بلاغ سرپل ذهاب
سراب قره‌بلاغ دریاچۀ طبیعی کوچکی است که در شهرستان سرپل ذهاب در غرب کرمانشاه واقع شده است. این سراب در اسفند ۱۴۰۰ توسط وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته است.
از سراب قره‌بلاغ به عنوان تنها زیستگاه طبیعی گل نیلوفر آبی زرد (Nuphar lutea) در استان کرمانشاه یاد شده است.
آتشکده چهارقاپی
چهارقاپی از جمله آتشکده‌های دوره ساسانی است که در شهر مرزی قصرشیرین قرار دارد. اگرچه اکثر باستان شناسان این بنا را آتشکده ای از زمان خسرو پرویز پادشاه ساسانی می دانند ولی برخی نیز بر این عقیده اند که آن کاخی از همان زمان بوده که به عنوان تفریحگاه برای خوشگذرانی شاه و درباریان به دستور خسرو پرویز پادشاه ساسانی احداث شده است.
این بنای تاریخی شامل کاخ شیرین و کاخ خسرو و آتشکده می باشد و همچنین محوطه اطراف آن قصرشیرین به عنوان محوطه ساسانی خوانده می شود.
۲۶ اثر جهانی ایران در فهرست یونسکو/ ایران در میان ۱۰ کشور اول جهان
تا پیش از انقلاب اسلامی هیچ‌کدام از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور در فهرست میراث‌جهانی به ثبت نرسیده بود. در سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹) سه اثر چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان امام (نقش جهان) اصفهان در فهرست میراث‌جهانی قرار گرفت.
از آن سال به بعد در حدود ۲۴ سال هیچ پرونده‌ای برای ثبت‌جهانی تشکیل نشد و بعد از بیش از ۲ دهه، تخت سلیمان در آذربایجان‌غربی در سال۱۳۸۲ (٢٠٠٣) و مجموعه ارگ بم کرمان ۱۳۸۲ (۲۰۰۳)و مجموعه پاسارگاد در فارس در سال ۱۳۸۳ (٢٠٠۴) در یونسکو به ثبت جهانی رسید.
این روند در سال های بعد ادامه پیدا کرد و گنبد سلطانیه در زنجان در سال ۱۳۸۴ (٢٠٠۵) و محوطه بیستون در کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ (٢۰٠۶) هفتمین و هشتمین اثر ملی ایران هستند که در یونسکو ثبت‌جهانی شده‌اند.
مجموعه کلیساهای آذربایجان شامل قره کلیسا، سن استپانوس و زُر زُر در سال ۱۳۸۷ (٢٠٠٨) و سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان در سال ۱۳۸۸ (٢٠٠٩) نهمین و دهمین آثار ثبت شده ایران هستند که در فهرست جهانی ثبت شده‌اند و در ادامه این روند در سال ۱۳۸۹ (٢٠١٠) که ایران موفق به ثبت دو اثر در فهرست جهانی شد، بازار تبریز در استان آذربایجان شرقی و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در استان اردبیل به دلیل ویژگی‌های معماری و تاریخی در حافظه جهانی قرار گرفت.
با ثبت مجموعه باغ‌های ایرانی شامل ۹ باغ پاسارگاد در مرودشت فارس، باغ ارم شیراز، چهل‌ستون اصفهان، باغ فین کاشان، عباس‌آباد بهشهر، باغ شاهزاده کرمان، اکبریه بیرجند، باغ دولت آباد یزد و پهلوان‌پور مهریز یزد در سال ۱۳۹۰ (٢٠١١)، مسجد جامع اصفهان و برج گنبد قابوس در گلستان در سال ۱۳۹۱ (٢٠١٢) و مجموعه فرهنگی تاریخی (کاخ) گلستان تهران سال ۱۳۹۲ (٢٠١٣)، در یونسکو تعداد آثار جهانی ایران در طول ۳۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ۱۶ اثر رسید.
شهر سوخته در سیستان و بلوچستان که در سال ۱۳۹۳ (٢٠١۴) در یونسکو به ثبت رسید و بلافاصله در سال بعد منظر فرهنگی روستای میمند در کرمان و محوطه باستانی شوش در استان خوزستان در سال ۱۳۹۴ (٢٠١۵) به فهرست جهانی یونسکو ملحق شدند.
در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) ایران موفق به ثبت دو اثر ارزشمند ملی در فهرست جهانی یونسکو شد، در پرونده اول بیابان لوت که در پهنه استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان قرار دارد جایگاه جهانی پیدا کرد؛ دومین پرونده‌ای که در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) از ایران در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید، مجموعه ۱۱ رشته قنات و کاریز ایرانی شامل قصبه گناباد، بلده فردوس، باغ زارچ یزد، حسن‌آباد مهریز، آسیاب‌آبی میرزانصرالله مهریز، گوهرریز جوپار کرمان، دوقلوهای اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات، مون اردستان، وزوان میمه و مزدآباد اصفهان که از قدیمی‌ترین و عجیب‌ترین سیستم‌های آبرسانی جهان و شاهکار معماری و مهندسی ایرانی است.
ثبت شهر تاریخی یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در سال ۱۳۹۶ (٢٠١٧)، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی فارس در سال ۱۳۹۷ (٢٠١٨) و جنگل‌های هیرکانی در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و سمنان در سال ۱۳۹۸ (٢٠١٩)، سه اثر ارزشمندی است که در سال‌های پیش از شیوع کرونا در یونسکو به ثبت رسید و فروکش کردن کرونا، منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در منطقه کرمانشاه و کردستان و راه‌آهن سراسری ایران در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱) در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفت.