قرآن کریم در آیه ۱۲ سوره حجرات، غیبت را به‌عنوان بزرگترین قاتل اجتماعی با تشبیهی تکان‌دهنده به خوردن گوشت برادر مرده افشا می‌کند. این عمل شنیع در ابتدا از سوءظن آغاز شده، با تجسس ادامه می‌یابد و نهایتاً به غیبت می‌انجامد که به تصریح قرآن، روابط انسانی را فاسد کرده و در مقیاس اجتماعی، وفاق ملی را از بین می‌برد و جامعه را به تفرقه می‌کشاند.
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ؛
ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [در حقّ مردم] بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان ها گناه است، و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید، و از یکدیگر غیبت ننمایید، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بی تردید [از این کار] نفرت دارید، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است».
* غیبت و آثار مخرب آن
بسم الله الرحمن الرحیم؛ «آیه ۱۲ سوره حجرات» به موضوع «غیبت» می‌پردازد که یکی از گناهان بسیار شنیع، زشت و مخرب است.
فلسفه اصلی حرمت غیبت این است که روابط انسان‌ها را فاسد می‌کند.
این آیه به خوبی خصوصیات غیبت و ماهیت این رذیله اخلاقی را به تصویر کشیده است.
خداوند متعال می‌فرماید: «یا أیها الذین آمنوا...»؛ توجه داشته باشید که خطاب‌های قرآنی اساساً مبتنی بر ایمان انسان‌هاست.
به عبارت دیگر، اقتضای ایمان این است که انسان مؤمن به دستورات الهی عمل کند.
در ادامه آیه آمده است: «اجتنبوا کثیراً من الظن؛ از بسیاری از ظن و گمان‌ها دوری کنید».
باید توجه داشت که برخی گمان‌ها در موقعیت‌های خاص (مانند مسائل امنیتی و موارد مشابه) ضروری است، اما بسیاری از ظن و گمان‌ها را باید ترک کرد.
خداوند مستقیماً فرموده که بسیاری از این گمان‌ها گناه است: «إن بعض الظن إثم»؛ یعنی حتی خود آن ظن و گمانی که در ذهن شکل می‌گیرد، می‌تواند گناه باشد و انسان باید از آن اجتناب کند.
* امید بازگشت شخص غیبت کننده به درگاه الهی
در ادامه آیه آمده است: «ولا تجسسوا». وقتی انسان گمان بد و سوءظن نسبت به دیگری پیدا می‌کند، این امر اغلب منجر به تجسس می‌شود؛ یعنی فرد به دنبال اثبات گمان خود برمی‌آید و شروع به کنکاش در زندگی شخصی دیگران می‌کند. این تجسس خود یک گناه اضافی است.
اگر انسان جلوی این گمان بد را نگیرد، چرخه معیوب ادامه پیدا می‌کند و منجر به غیبت می‌شود. خداوند صریحاً فرموده:
«ولا یغتب بعضکم بعضاً؛ برخی از شما، برخی دیگر را غیبت نکنید».
سپس خداوند متعال مثال بسیار واضح و تکان‌دهنده‌ای می‌زند که هر انسانی با تصور آن در ذهن خود، از عمل غیبت مشمئز می‌شود:
«أیحب أحدکم أن یأکل لحم أخیه میتاً؛ آیا کسی از شما دوست دارد گوشت برادر مؤمن خود را که مرده است، بخورد؟»
این کار چنان زشت و منفور است که هیچ کس حاضر به انجام آن نیست.
خداوند می‌فرماید همان‌طور که از خوردن گوشت برادر مرده خود کراهت دارید، از غیبت نیز باید کراهت داشته باشید.
زیرا در غیبت، شما در واقع شخصیت برادر مؤمن خود را نابود می‌کنید، ارتباط او را با دیگران مختل می‌سازید و در یک مقیاس اجتماعی، غیبت باعث تفرقه می‌شود و وفاق ملی را از بین می‌برد.
در پایان آیه، خداوند به رعایت تقوای الهی امر می‌کند: «واتقوا الله؛ از خدا پروا کنید». این تقوا برای اجتناب از غیبت ضروری است.
سپس می‌فرماید: «إن الله تواب رحیم؛ همانا خداوند توبه‌پذیر و مهربان است».
این بخش از آیه نشان می‌دهد که اگر کسی مبتلا به گناه غیبت شده، می‌تواند با توبه واقعی به درگاه خداوند بازگردد و آمرزش الهی را دریافت کند، زیرا خداوند بسیار بخشنده و مهربان است.
امید است که همه ما موفق به اجتناب از غیبت و در صورت ارتکاب، موفق به توبه واقعی شویم.
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ؛
ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [در حقّ مردم] بپرهیزید؛ زیرا برخی از گمان ها گناه است، و [در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند] تفحص و پی جویی نکنید، و از یکدیگر غیبت ننمایید، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بی تردید [از این کار] نفرت دارید، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است».
* غیبت و آثار مخرب آن
بسم الله الرحمن الرحیم؛ «آیه ۱۲ سوره حجرات» به موضوع «غیبت» می‌پردازد که یکی از گناهان بسیار شنیع، زشت و مخرب است.
فلسفه اصلی حرمت غیبت این است که روابط انسان‌ها را فاسد می‌کند.
این آیه به خوبی خصوصیات غیبت و ماهیت این رذیله اخلاقی را به تصویر کشیده است.
خداوند متعال می‌فرماید: «یا أیها الذین آمنوا...»؛ توجه داشته باشید که خطاب‌های قرآنی اساساً مبتنی بر ایمان انسان‌هاست.
به عبارت دیگر، اقتضای ایمان این است که انسان مؤمن به دستورات الهی عمل کند.
در ادامه آیه آمده است: «اجتنبوا کثیراً من الظن؛ از بسیاری از ظن و گمان‌ها دوری کنید».
باید توجه داشت که برخی گمان‌ها در موقعیت‌های خاص (مانند مسائل امنیتی و موارد مشابه) ضروری است، اما بسیاری از ظن و گمان‌ها را باید ترک کرد.
خداوند مستقیماً فرموده که بسیاری از این گمان‌ها گناه است: «إن بعض الظن إثم»؛ یعنی حتی خود آن ظن و گمانی که در ذهن شکل می‌گیرد، می‌تواند گناه باشد و انسان باید از آن اجتناب کند.
* امید بازگشت شخص غیبت کننده به درگاه الهی
در ادامه آیه آمده است: «ولا تجسسوا». وقتی انسان گمان بد و سوءظن نسبت به دیگری پیدا می‌کند، این امر اغلب منجر به تجسس می‌شود؛ یعنی فرد به دنبال اثبات گمان خود برمی‌آید و شروع به کنکاش در زندگی شخصی دیگران می‌کند. این تجسس خود یک گناه اضافی است.
اگر انسان جلوی این گمان بد را نگیرد، چرخه معیوب ادامه پیدا می‌کند و منجر به غیبت می‌شود. خداوند صریحاً فرموده:
«ولا یغتب بعضکم بعضاً؛ برخی از شما، برخی دیگر را غیبت نکنید».
سپس خداوند متعال مثال بسیار واضح و تکان‌دهنده‌ای می‌زند که هر انسانی با تصور آن در ذهن خود، از عمل غیبت مشمئز می‌شود:
«أیحب أحدکم أن یأکل لحم أخیه میتاً؛ آیا کسی از شما دوست دارد گوشت برادر مؤمن خود را که مرده است، بخورد؟»
این کار چنان زشت و منفور است که هیچ کس حاضر به انجام آن نیست.
خداوند می‌فرماید همان‌طور که از خوردن گوشت برادر مرده خود کراهت دارید، از غیبت نیز باید کراهت داشته باشید.
زیرا در غیبت، شما در واقع شخصیت برادر مؤمن خود را نابود می‌کنید، ارتباط او را با دیگران مختل می‌سازید و در یک مقیاس اجتماعی، غیبت باعث تفرقه می‌شود و وفاق ملی را از بین می‌برد.
در پایان آیه، خداوند به رعایت تقوای الهی امر می‌کند: «واتقوا الله؛ از خدا پروا کنید». این تقوا برای اجتناب از غیبت ضروری است.
سپس می‌فرماید: «إن الله تواب رحیم؛ همانا خداوند توبه‌پذیر و مهربان است».
این بخش از آیه نشان می‌دهد که اگر کسی مبتلا به گناه غیبت شده، می‌تواند با توبه واقعی به درگاه خداوند بازگردد و آمرزش الهی را دریافت کند، زیرا خداوند بسیار بخشنده و مهربان است.
امید است که همه ما موفق به اجتناب از غیبت و در صورت ارتکاب، موفق به توبه واقعی شویم.