اقتصادآنلاین، مهرین نظری: افزایش تراکنش‌های الکترونیکی، کاهش نسبت اسکناس به نقدینگی و رشد ابزار‌های پرداخت، نشان‌دهنده حرکت سریع کشور به سمت اقتصاد دیجیتال است. اما آیا این روند نشانگر تغییرات بنیادین در سبک زندگی مالی مردم است؟ بررسی دقیق گزارش شاپرک نشان می‌دهد که این تغییرات چگونه رخ داده است.
آیا پول نقد در حال ناپدید شدن است؟
طبق گزارش شاپرک، در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ تعداد تراکنش‌های الکترونیکی به ۴.۱ میلیارد رسید که در مقایسه با دی‌ماه تنها ۰.۲ درصد افزایش داشته است. با این حال، ارزش این تراکنش‌ها رشد ۷.۰۳ درصدی را تجربه کرده و به ۱۶.۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. این اختلاف بین رشد تعداد و ارزش تراکنش‌ها، نشانه‌ای از تورم و کاهش ارزش پول ملی است که باعث شده حتی بدون افزایش چشمگیر تعداد تراکنش‌ها، ارزش ریالی آنها بالا برود.
کارتخوان‌ها همچنان در صدر
ابزار‌های پرداخت دیجیتال هنوز رشد متوازنی نداشته‌اند. کارتخوان‌های فروشگاهی با سهمی بیش از ۸۷ درصد از کل تراکنش‌ها، همچنان ابزار اصلی پرداخت در ایران محسوب می‌شوند. در مقابل، پرداخت‌های اینترنتی تنها ۱۲ درصد و پرداخت‌های موبایلی سهم ناچیز ۰.۰۵ درصدی از کل تراکنش‌ها را دارند. این آمار نشان می‌دهد که باوجود افزایش ضریب نفوذ تلفن‌های هوشمند، کاربران هنوز اعتماد یا آمادگی لازم برای استفاده گسترده از پرداخت‌های موبایلی را ندارند.
رشد دیجیتال یا تورم پنهان؟
یکی از شاخص‌های مهم این گزارش، نسبت اسکناس و مسکوک به نقدینگی است که به پایین‌ترین سطح تاریخی خود یعنی ۱.۵۵ درصد رسیده است. این کاهش می‌تواند نشانه‌ای از رشد واقعی پرداخت دیجیتال باشد، اما از سوی دیگر، افزایش قیمت کالا‌ها و کاهش قدرت خرید مردم نیز می‌تواند دلیل این کاهش باشد. آیا واقعاً مردم کمتر از پول نقد استفاده می‌کنند، یا اینکه تورم باعث شده دیگر توانایی نگه‌داشتن پول نقد را نداشته باشند؟
افزایش نرخ خطای تراکنش‌ها
با وجود افزایش تعداد تراکنش‌ها، نرخ خطای تراکنش‌های ناموفق نیز روند صعودی داشته است. بخش عمده‌ای از این خطا‌ها به مشکلات زیرساختی و ناپایداری شبکه پرداخت الکترونیکی برمی‌گردد. این مسئله باعث شده که کاربران با تجربه نامطلوبی مواجه شوند و در مواردی، ترجیح دهند همچنان از پول نقد یا روش‌های سنتی پرداخت استفاده کنند.
بانک‌ها یا کسب‌وکارها؟
یکی از نکات قابل‌توجه در گزارش شاپرک، رشد نابرابر تراکنش‌های الکترونیکی در بخش‌های مختلف است. در حالی که تراکنش‌های حوزه خرید و فروش کالا‌ها رشد ۳.۴ درصدی داشته‌اند، تراکنش‌های مرتبط با خدمات مالی و بانکی رشدی بیش از ۱۰ درصد را تجربه کرده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از این افزایش ناشی از پرداخت قبوض، انتقال وجه و سایر عملیات بانکی است، نه الزاما افزایش خرید‌های روزانه مردم.
رشد پایدار یا تهدید ناشی از تغییرات اقتصادی؟
با نگاهی به این گزارش، می‌توان دریافت که رشد پرداخت‌های الکترونیکی در ایران اگرچه قابل‌توجه است، اما هنوز چالش‌های متعددی را در پیش دارد. وابستگی بالای مردم به کارتخوان‌ها، سهم پایین پرداخت‌های موبایلی و افزایش نرخ خطای تراکنش‌ها نشان می‌دهد که مسیر دیجیتالی شدن اقتصاد کشور هنوز ناهموار است. همچنین، باید در نظر داشت که بخش قابل‌توجهی از این افزایش، نه به دلیل پذیرش گسترده فناوری، بلکه ناشی از تورم و نوسانات اقتصادی است.
اگر سیاست‌گذاران بخواهند این روند را به یک تغییر ساختاری تبدیل کنند، باید بر بهبود زیرساخت‌ها، افزایش امنیت پرداخت‌ها و کاهش خطای تراکنش‌ها تمرکز کنند.