به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، کتاب «تاریخ فشرده ترکیه» نوشته نورمن استون با ترجمه مرجان رضایی از سوی نشر مرکز منتشر شده است. این کتاب در کنار آثار دیگری چون «تاریخ فشرده آلمان»، «تاریخ فشرده اتحاد شوروی»، «تاریخ فشرده انگلستان»، «تاریخ فشرده چین»، «تاریخ فشرده اروپا»، «تاریخ فشرده فرانسه»، «تاریخ فشرده هند» و «تاریخ فشرده جنگ» قرار می‌گیرد که این ناشر چاپ کرده است.
به گزارش ایبنا این کتاب در هشت فصل اصلی و یک «پس‌گفتار» تنظیم شده است. خاستگاه، امپراتوری جهانی، اوج، سایه‌ها، تغییر توازن، دفاع طولانی، پایان امپراتوری، سقوط، پس‌گفتار: جمهوری ترکیه از جمله بخش‌های کتاب را دربردارد. این کتاب مرورگر تاریخ ترکیه از قرن یازدهم میلادی تا امروز است و نکته مهم درباره کار نورمن استون در تاریخ‌نگاری ترکیه این است که از جمله مورخانی است که از کاربرد واژه نسل‌کشی درباره کشتار مردم ارمنستان توسط ترکان عثمانی پرهیز می‌کرد.
برخی از مورخان بر این باورند که بررسی حوادث دردناک مربوط به ارامنه که ترک‌ها آن را «تراژدی بزرگ» می‌نامند و ارامنه از آن، به عنوان «نسل‌کشی» یاد می‌کنند همچنان توجه برخی از محققان را جلب کرده است. این موضوع به عللی، مانند حساسیت‌های سیاسی و دسترسی محدود محققان به آرشیوهای اسناد دولت عثمانی و ارمنستان و روسیه، با ابهاماتی روبه‌رو بوده است. در هر دوره‌ای، محققان با دستیابی به اطلاعات تاریخی و اسنادی در این رابطه، به تحقیق و ارزیابی این مسئله پرداخته‌اند.
به گفته نویسنده کتاب، امپراتوری عثمانی شبحی است که جهان امروزین را تسخیر کرده است. این امپراتوری در پایان جنگ جهانی اول از نقشه‌ها محو شد و گستره وسیعی که زمانی تحت فرمانروایی‌اش داشت از آن پس پی در پی با مشکلاتی روبه‌رو بوده است. از قرن چهاردهم میلادی به بعد، گسترشش از جایی که امروزه شمال غربی ترکیه است آغاز و تبدیل به امپراتوری جهانی‌ای شد که از مراکش در ساحل اقیانوس اطلس تا رود ولگا در روسیه و از مرز اتریش و مجارستان امروزی تا یمن و حتی اتیوپی را دربرمی‌گرفت. در قرن هجدهم تسلط خود را بر دریای سیاه و قفقاز به روسیه باخت؛ در قرن نوزدهم منطقه بالکان تبدیل به دولت-ملت‌های مجزا شد، که از آن میان یونان مهم‌ترینشان بود، و در قرن بیستم سرزمین‌های عربی را از دست داد. از همان موقع به بعد بالکان و خاورمیانه همواره در جهان مشکل‌آفرین بوده‌اند و به این دلیل است که این روزها نوستالژی خاصی نسبت به امپراتوری عثمانی شکل گرفته است.
نورمن استون، نویسنده و تاریخ‌نگار بریتانیایی این‌کتاب، متولد سال ۱۹۴۱ و درگذشته به‌سال ۲۰۱۹ است که در گلاسگوی اسکاتلند متولد شد. پدرش خلبان نیروی هوایی بود که در یک‌سالگی نورمن در حین آموزش سانحه داد و کشته شد. به این‌ترتیب فرزندش با بورسیه فرزندان نظامیان درگذشته، به کالج گانویل و سپس دانشگاه کمبریج مدرک کارشناسی گرفت. او دکترایش را ناتمام گذاشت و شروع به تدریس کرد و سال ۱۹۸۴ به مرتبه استادی رشته تاریخ معاصر در دانشگاه آکسفورد رسید.
او سال ۱۹۹۷ از آکسفورد بیرون آمده و تدریس در دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه بیلکنت آنکارا مشغول به تدریس شد. از سال ۲۰۰۵ هم در دانشگاه‌های کوچ و بغازیچی استانبول تدریس کرد تا این‌که چندسال آخر عمر را در مجارستان طی کرد و سال ۲۰۱۹ در سن ۷۸ سالگی در بوداپست درگذشت. کتاب «تاریخ فشرده ترکیه» مربوط به سال ۲۰۱۰ و دوره‌ای است که او بین انگلستان و ترکیه در رفت و آمد بود.
استون می‌گوید نخستین اشاره مکتوب به ترک‌ها واژه چینی تیو کیو مربوط به قرن دوم پیش از میلاد مسیح است که در منابع چینی قرن ششم میلادی هم به چشم می‌خورد. این واژه به قبایل جنگجوی کوچ‌نشینی اطلاق می‌شود که می‌کوشیدند به تمدن‌های برتر یورش برند: واژه «ترک» نام قبیله برتر بود، و معنایش «مرد قوی» است. این کوچ‌نشینان که نَسَبشان به مغول‌ها و شاید به هون‌ها هم می‌رسید، در پهن‌دشت‌های آسیای مرکزی پراکنده شدند و برای چینی‌ها دردسرهای زیادی درست کردند. در قرن‌های دوازدهم و سیزدهم مارکو پولو ترکستان چین را «ترکیه‌ی بزرگ» می‌نامید و نام مکان‌ها هم آشکارا از ترکی گرفته شده‌اند.
ترک‌های اولیه از منطقه آلتایی در آسیای مرکزی، در مرز غربی مغولستان امروزی، آمده بودند و حتی شاید با آلاسکا در آن سوی تنگه‌ها ارتباط دوری داشتند (واژه‌ی اسکیموها برای «خرس» همان واژه‌ی ترکی «آیی» است.) نخستین اشاره مکتوب به آنان واژه‌ی چینی تیو کیو مربوط به قرن دوم پیش از میلاد مسیح است، نامی که بعدها این‌جا و آن‌جا در منابع چینی قرن ششم میلادی به چشم می‌خورد. این واژه به قبایل جنگجوی کوچ‌نشینی اطلاق می‌شود که می‌کوشیدند به تمدن‌های برتر یورش برند: واژه «ترک» نام قبیله برتر بود، و معنایش «مرد قوی» است. این کوچ‌نشینان که نَسَبشان به مغول‌ها و شاید به هون‌ها هم می‌رسید، در پهن‌دشت‌های آسیای مرکزی پراکنده شدند و برای چینی‌ها دردسرهای زیادی درست کردند. در قرن‌های دوازدهم و سیزدهم مارکو پولو ترکستان چین را «ترکیه‌ی بزرگ» می‌نامید و نام مکان‌ها هم آشکارا از ترکی گرفته شده‌اند.
ساندی تایمز درباره این کتاب چنین می‌گوید: اثری چشم‌گیر… ترکیه‌ی نورمن استون قالب عامیانه را می‌شکند و خوانندگانش را با سرزمینی دور از تصوراتشان آشنا می‌کند.
کُرنوکُپیا نیز بر این باور است که خواندن این کتاب لذتی مدام می‌بخشد. هر کتابی که درباره‌ی تاریخ ترکیه خوانده باشید، هیچ‌کدام به اندازه‌ی «تاریخ فشرده‌ی ترکیه» صریح، چالش‌گر و مستحکم نیست.
در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «سلطان در تمام سال‌های شورش یونانیان، در سال‌های جنگ با روسیه، و بحران اولیه با مصر منتظر مانده بود. او برای تربیت «ارتش نوین» به زمان نیاز داشت و حتی می‌خواست جان‌نثارانی را که مایل به تغییر رفتار خود بودند دوباره به کار بگیرد. جمعیت قسطنطنیه و به‌ویژه اعضای اتحادیه‌های صنفی، که از باجگیری‌های جان‌نثاران بیزار بودند، باید با او همراه می‌شدند. او همچنین باید بخشی از «علما» را که با جان‌نثاران همراه نبودند (و عملاً خدمات اجتماعی ارائه می‌دادن) به‌سوی خود جلب می‌کرد. موضوع یک بعد مذهبی هم داشت. روحانیان سنی از طریقت بکتاشیه خوششان نمی‌آمد، چرا که رویکردی مسامحه‌آمیز به دستورات شرعی (و همچنین تصاحب درآمدهای مذهبی) داشت، و اکنون جان‌نثاران به لحاظ مذهبی رو به سوی بکتاشیه آورده بودند. در این‌احوال این به اصطلاح سربازان هنوز نقش طفیلی را ایفا می‌کردند، و صورتحساب دستمزد آن‌ها _ گاه سالانه ۱۲۰۰۰۰ _ با پول حکومت تضمین می‌شد و حتی گاه آن را به یک تاجر ارمنی با تخفیف می‌فروختند.»
کتاب «تاریخ فشرده ترکیه» نوشته نرومن استون با ترجمه مرجان رضایی در ۲۴۰ صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و قیمت ۳۱۰ هزار تومان از سوی نشر مرکز منتشر شده است.
۲۵۹
∎