ادرار خونی یا هماچوری (Hematuria) به وجود خون در ادرار اطلاق می‌شود. این مشکل میتواند نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد و نیازمند پیگیری است.
هماچوری به دو شکل اصلی نمایان می‌شود:
- هِماچوری ماکروسکوپی: در این نوع، خون با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است و ادرار به رنگ قرمز، صورتی یا قهوه‌ای در می‌آید.
- هِماچوری میکروسکوپی: در این نوع، خون تنها با استفاده از میکروسکوپ قابل‌مشاهده است و ادرار رنگ عادی دارد.
در این مقاله، به بررسی علل مختلف خون در ادرار، خطرات آن و روش‌های تشخیص این بیماری پرداخته می‌شود.
علت‌های ایجاد خون در ادرار یا هماچوری
دلایل متعددی برای ادرار خونی وجود دارد که برخی از آنها نگران‌کننده نیستند؛ اما برخی دیگر ممکن است نیاز به مراقبت پزشکی داشته باشند. علل شایع هِماچوری عبارت‌اند از:
- عفونت ادراری: این گزینه شایع‌ترین علت هِماچوری به‌ویژه در زنان است.
- بزرگ‌شدن پروستات: این عارضه در مردان مسن شایع است و میتواند منجر به وجود خون در ادرار شود.
- سنگ کلیه یا سنگ مثانه: سنگ‌ها می‌توانند به مجاری ادراری آسیب برسانند و باعث خونریزی شوند.
- قاعدگی: گاهی ادرار با خون ناشی از قاعدگی مخلوط می‌شود و افراد به‌اشتباه گمان می‌کنند ادرارشان خونی است.
- عفونت پروستات: این عارضه میتواند باعث التهاب و خونریزی در پروستات شود.
- بیماری کلیه: برخی از بیماری‌های کلیوی مانند گلومرولونفریت می‌توانند باعث وجود خون در ادرار شوند.
- ضربه به کلیه: آسیب به کلیه در اثر تصادف یا جراحت میتواند منجر به ادرار خونی شود.
- سرطان مثانه: یکی از علائم سرطان مثانه میتواند وجود خون در ادرار باشد.
- سرطان سایر قسمت‌های دستگاه ادراری: سرطان هریک از بخش‌های دستگاه ادراری مانند سرطان کلیه، حالب و … میتواند باعث چنین عارضه‌ای شود.
- داروهای ضد‌التهاب: مصرف داروهای ضد‌التهاب، مانند قرص‌های ضد درد و تورم مفاصل، ممکن است دلیل ادرار خونی برخی افراد باشد.
- ورزش شدید: ورزش شدید میتواند به آسیب به مجاری ادراری و خونریزی منجر شود.
موارد خطرناک خون در ادرار
در بسیاری از موارد، خون در ادرار ممکن است علتی غیرجدی داشته باشد و خود‌به‌خود بهبود یابد؛ اما در برخی مواقع ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل جدی و تهدیدکننده باشد؛ بنابراین، اگر ادرارتان خونی بود، هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید؛ به‌ویژه اگر شرایط‌تان شبیه یکی از موارد زیر باشد:
- وجود خون در ادرار به‌صورت مداوم یا متناوب: اگر خون در ادرار به طور مداوم یا متناوب دیده شود، ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های جدی مانند سرطان یا سنگ کلیه باشد.
- درد شدید یا تغییر در الگوی ادرار: درد شدید در ناحیۀ کمر، شکم یا مثانه همراه با خون در ادرار، ممکن است نشان‌دهندۀ سنگ کلیه، عفونت شدید یا آسیب به دستگاه ادراری باشد.
- تاریخچۀ خانوادگی سرطان یا بیماری‌های کلیوی: اگر سابقۀ بیماری‌هایی مانند سرطان مثانه، کلیه یا پروستات وجود داشته باشد، خون در ادرار میتواند نشانۀ این بیماری‌ها باشد.
- عوامل خطر مرتبط با سن و جنسیت: خون در ادرار در افراد مسن، به‌ویژه در مردان بالای 50 سال، ممکن است نشانه‌ای از سرطان پروستات یا مثانه باشد.
روش‌های تشخیصی هماچوری
تشخیص هماچوری میکروسکوپی عمدتاً طی آزمایش‌های چکاپ و دوره‌ای انجام می‌شود. در صورت وجود خون در ادرار، تست میکروسکوپیک یا نوار ادرار وجود خون را مثبت اعلام می‌کند. در‌صورتی‌که رنگ ادرار قرمز باشد و تست‌های آزمایشگاهی مثبت نشوند، تغییر رنگ ادرار میتواند ناشی از وجود میوگلوبین، بیلی‌روبین یا سایر مواد در ادرار باشد. مصرف مواد غذایی مثل لبو یا دارو‌هایی مثل فنازوپیریدین (Phenazopyridine) نیز باعث تغییر رنگ ادرار خواهد شد.
- آزمایش ادرار
اولین قدم در تشخیص خون در ادرار، انجام آزمایش ادرار (urinalysis) است. این آزمایش میتواند میزان خون، پروتئین و سایر مواد موجود در ادرار را نشان دهد.
- سیستوسکوپی
سیستوسکوپی یک روش تشخیصی است که برای بررسی داخلی مثانه و مجاری ادراری استفاده می‌شود. در این روش، از یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر به نام سیستوسکوپ استفاده می‌شود که دوربینی به سر آن متصل است و به پزشک امکان مشاهدۀ داخل مجرای ادرار را می‌دهد. این دستگاه از طریق مجرای ادراری وارد مثانه می‌شود و تصاویری از دیواره‌های مثانه و مجاری ادراری را به پزشک ارائه می‌دهد تا هرگونه آسیب یا تومور را شناسایی شود.
- سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن
در‌صورتی‌که پزشک به وجود سنگ کلیه، تومور یا آسیب در سایر بخش‌های دستگاه ادراری مشکوک باشد، از سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی دقیق‌تر استفاده می‌کند. این روش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا تصاویر دقیقی از کلیه‌ها، مثانه و سایر اعضای دستگاه ادراری به دست آورد.
- آزمایش‌های خون
آزمایش‌های خون می‌توانند اطلاعاتی در مورد عملکرد کلیه‌ها، وضعیت هورمون‌ها و میزان برخی مواد شیمیایی در بدن ارائه دهند. این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص بیماری‌های کلیوی، التهابی یا اختلالات خونریزی کمک کنند.
- نمونه‌برداری از بافت (بیوپسی)
در برخی موارد که احتمال وجود سرطان مطرح باشد، ممکن است پزشک تصمیم به انجام بیوپسی بگیرد. در این روش، پزشک از بافت مشکوک نمونه‌برداری می‌کند و آن را برای بررسی به آزمایشگاه می‌فرستد.
افرادی که در معرض خطر بالایی برای سرطان قرار داشته باشند، اغلب تحت معاینۀ کامل قرار می‌گیرند. این معاینه شامل موارد زیر است:
- سیستوسکوپی مثانه؛
- سی‌تی‌اسکن با تزریق مادۀ حاجب شکم و لگن؛
- تست سیتولوژی ادرار؛
- سونوگرافی؛
- تصویربرداری با اشعۀ ایکس با تزریق ماده حاجب.
یکی از تفاوت‌های بین سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی این است که سی‌تی‌اسکن میتواند ناهنجاری‌های کوچک در کلیه و حالب‌ها را با دقت بالاتری نشان دهد و مواردی را که ممکن است با سونوگرافی قابل‌تشخیص نباشند آشکار کند.
درمان هماچوری یا ادرار خونی
دلیل وجود خون در ادرار در افراد مختلف متفاوت است؛ درمان آن نیز برای هر شخص با دیگری فرق خواهد داشت. اکثر افرادی که در ادرارشان خون مشاهده می‌کنند، مشکل جدی یا سرطان ندارند. در بسیاری از موارد، علت خاصی برای این عارضه پیدا نمی‌شود و میتوان آن را ناشی از خونریزی مویرگ‌های سطح پوششی سیستم ادراری دانست. از سوی دیگر نیز بیمارانی هستند که خونریزی بیشتری دارند یا ریسک سرطان در آنها بالا است؛ این افراد باید سریع‌تر برای معاینه اقدام کنند؛ زیرا تشخیص زودهنگام میتواند نجات‌بخش باشد. به‌طورکلی، همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، بسته به علت خونریزی، درمان متفاوت خواهد بود.
جمع بندی
خون در ادرار یا هماچوری ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف باشد. در‌حالی‌که بعضی از علل این عارضه مانند عفونت‌های ادراری وسنگ کلیه ممکن است خفیف و موقتی باشند، علل دیگر آن مانند سرطان یا بیماری‌های التهابی می‌توانند سلامتی فرد را با تهدید جدی روبه‌رو کنند. هماچوری یا وجود خون در ادرار یک علامت مهم است که نباید نادیده گرفته شود. با تشخیص و درمان به‌موقع، میتوان از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد. مراقبت‌های پزشکی منظم و بررسی علائم میتواند به حفظ سلامت دستگاه ادراری کمک کند.