رئیس‌جمهوری آمریکا چندی پیش، کشورهای عضو بریکس را به وضع تعرفه صد درصدی تهدید کرد و سپس مدعی شد، با این تهدید بریکس دیگر مرده است!
این در حالی است که با توسعه قلمرو بریکس به خصوص در سال‌های اخیر، بسیاری بروز چالش‌هایی جدی برابر یکه‌تازی دلار در عرصه اقتصاد بین‌الملل را پیش‌بینی کرده‌اند.
بریکس در سال ۲۰۲۳ با پذیرش ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی و در ژانویه ۲۰۲۵ با پیوستن اندونزی، دامنه نفوذ خود را گسترش داد. این گروه اکنون ۴۶ درصد جمعیت جهان و حدود یک‌سوم اقتصاد جهانی را نمایندگی می‌کند
گروه بریکس متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، در دو دهه اخیر به‌عنوان یک نیروی سیاسی و اقتصادی در برابر نظم جهانی تحت رهبری غرب و به‌ویژه آمریکا ظهور کرده است.
این گروه که در سال ۲۰۰۹ تاسیس شد، با هدف کاهش سلطه نهادهای مالی غربی و افزایش نفوذ کشورهای در حال توسعه در نظام بین‌الملل شکل گرفت. در یکی دو سال اخیر، به‌ویژه با گسترش عضویت این گروه و پیوستن کشورهایی مانند جمهوری اسلامی ایران، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی و اندونزی، بریکس به عنوان چالشی جدی‌تر برای هژمونی اقتصادی آمریکا خودنمایی کرده است. یکی از مهم‌ترین اهداف این گروه، کاهش وابستگی به دلار آمریکا به‌عنوان ارز غالب در تجارت جهانی است که به طور مستقیم منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی ایالات متحده را تهدید می‌کند. (۱)
با روی کار آمدن دولت دوم دونالد ترامپ در ژانویه ۲۰۲۵، رویکرد آمریکا در قبال بریکس وارد مرحله‌ای جدید و تهاجمی‌تر شده است. ترامپ که در دوره اول ریاست‌جمهوری خود (۲۰۱۷-۲۰۲۱) با سیاست‌های حمایت‌گرایانه و استفاده گسترده از تعرفه‌ها شناخته می‌شد، در دوره دوم نیز این استراتژی را با شدت بیشتری دنبال کرده و بریکس را به‌عنوان یک تهدید آشکار برای تسلط دلار هدف قرار داده است.
فراز و فرودهای مواجهه آمریکا با بریکس
روابط بریکس با آمریکا از همان ابتدا با تنش همراه بود. ایالات متحده، که از زمان جنگ جهانی دوم با تکیه بر دلار به‌عنوان ارز ذخیره جهانی، هژمونی مالی خود را حفظ کرده است، بریکس را به‌عنوان تلاشی برای تضعیف این تسلط می‌بیند.
در دوره اول ریاست‌جمهوری «باراک اوباما» واشنگتن رویکردی محتاطانه و تا حدی نادیده‌انگارانه به بریکس داشت. اما با روی کار آمدن دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۷، این رویکرد به سمت تقابل آشکار تغییر کرد. ترامپ در دوره اول خود با اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای چینی و فشار بر دیگر اعضای بریکس مانند هند، تلاش کرد نفوذ اقتصادی این گروه را محدود کند.(۲)
در دوره «جو بایدن» (۲۰۲۱-۲۰۲۵)، آمریکا رویکردی دوگانه اتخاذ کرد. از یک سو، مقامات ارشد دولت دموکرات مانند «جیک سالیوان» مشاور امنیت ملی اعلام کردند که بریکس را به‌عنوان یک تهدید ژئوپلیتیکی جدی نمی‌بینند، (۳) از سوی دیگر اما تحریم‌های گسترده علیه روسیه پس از تهاجم به اوکراین در سال ۲۰۲۲، انگیزه‌ای مضاعف به بریکس داد تا تلاش‌هایش برای کاهش وابستگی به دلار را تسریع کند. این تناقض در سیاست بایدن نشان‌دهنده سردرگمی استراتژیک آمریکا در مواجهه با بریکس بود که با بازگشت دونالد ترامپ در سال ۲۰۲۵ به یک رویکرد تهاجمی‌تر تبدیل شد.
سیاست‌های دولت دوم ترامپ در قبال بریکس
دونالد ترامپ در دومین دوره ریاست‌جمهوری خود که از ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ (اول بهمن ۱۴۰۳) آغاز شد، از همان ابتدا بریکس را به‌عنوان یک هدف اصلی تقابل در سیاست خارجی و اقتصادی خود قرار داد.
او در ۳۰ نوامبر ۲۰۲۴ (۱۰ آذر ۱۴۰۳) و پیش از مراسم سوگند، در پلتفرم اجتماعی خود یعنی تروث سوشال اعلام کرد: «دوره اینکه کشورهای بریکس بخواهند از دلار فاصله بگیرند و ما فقط نظاره‌گر باشیم، پایان یافته است.»
او در ادامه تهدید کرد هر کشوری که به ایجاد ارز جدید بریکس یا حمایت از ارزی جایگزین دلار کمک کند، با تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی مواجه خواهد شد. (۴) این تهدید در ۳۰ ژانویه ۲۰۲۵ (۱۱ بهمن ۱۴۰۳) تکرار شد و ترامپ بار دیگر تأکید کرد که چنین کشورهایی «باید با بازار بی‌نظیر آمریکا خداحافظی کنند». (۵)
اهرم تعرفه برای فشار بر اعضای بریکس
روایت رسمی آمریکا مبنی بر «بی‌رقیب» بودن دلار مورد تردید قرار گرفته است. چین با پروژه یوان دیجیتال و روسیه با ترویج تجارت به ارزهای ملی، گام‌هایی عملی برای کاهش وابستگی به دلار برداشته‌اند. این اقدامات، اگرچه هنوز در مراحل ابتدایی هستند، عزم بریکس برای تغییر نظم مالی جهانی را به تصویر می‌کشد که سیاست‌های تهاجمی ترامپ ممکن است آن را تسریع کند
یکی از بارزترین ویژگی‌های سیاست ترامپ در قبال بریکس، استفاده از تعرفه‌ها به‌عنوان ابزاری برای فشار اقتصادی است.
رئیس‌جمهوری آمریکا در فوریه ۲۰۲۵ اعلام کرد که تعرفه‌هایی تا سقف ۱۵۰ درصد بر کشورهای بریکس که به تلاش برای تضعیف دلار ادامه دهند، اعمال خواهد کرد. (۶) این تهدید به‌ویژه چین و روسیه را هدف قرار داده است که به ترتیب بزرگ‌ترین شرکای تجاری و از منتقدان اصلی هژمونی دلار به شمار می‌آیند. همچنین، تعرفه‌های ۲۵ درصدی بر واردات از کانادا و مکزیک و تعرفه۱۰ درصد بر کالاهای چینی که از فوریه ۲۰۲۵ وضع شد، نشان‌دهنده گسترش این استراتژی به دیگر شرکای تجاری آمریکا است. (۷)
ترامپ این سیاست را بخشی از دکترین «اول آمریکا» خود می‌داند که در یادداشت ریاست‌جمهوری ۲۰ ژانویه ۲۰۲۵ (اول بهمن ۱۴۰۳) با عنوان «سیاست تجارت اول آمریکا» نیز بر آن تاکید شده است.
این یادداشت خواستار بازنگری فوری توافقات تجاری مانند توافقنامه آمریکا-مکزیک-کانادا (USMCA) و مقابله با اقدامات چین در زمینه انتقال فناوری و نقض مالکیت معنوی شده است. (۸)
با این حال، منتقدان استدلال می‌کنند که این رویکرد نه تنها بریکس را متوقف نمی‌کند، بلکه ممکن است انگیزه این گروه برای ایجاد جایگزین‌های مالی را تقویت کند. (۹)
رویکرد ترامپ به دلار و هژمونی مالی
ترامپ در اظهارات خود، دلار را «قدرتمند» و «بی‌رقیب» توصیف کرده و هرگونه تلاش برای جایگزینی آن را «غیرممکن» خوانده است.
ترامپ در ۳۱ ژانویه ۲۰۲۵ (۲ بهمن ۱۴۰۳) در شبکه اجتماعی تروث نوشت: «هیچ شانسی برای جایگزینی دلار توسط بریکس در تجارت بین‌المللی وجود ندارد و هر کشوری که تلاش کند، باید با تعرفه‌ها مواجه شود.» (۱۰)
این موضع‌گیری در حالی است که دلار در سال‌های اخیر به دلیل جایگاه و ویژگی‌های اقتصادی آمریکا و سیاست‌های پولی سخت‌گیرانه فدرال رزرو، تسلط خود را حفظ کرده است. مطالعه مرکز ژئواکونومیک شورای آتلانتیک در سال ۲۰۲۴ نشان داد که دلار همچنان ارز ذخیره اصلی جهان است و تلاش‌های بریکس برای کاهش وابستگی به آن تاکنون موفقیت چشمگیری نداشته است. (۱۱)
با این حال، روایت رسمی آمریکا مبنی بر «بی‌رقیب» بودن دلار مورد تردید قرار گرفته است. چین با پروژه یوان دیجیتال و روسیه با ترویج تجارت به ارزهای ملی، گام‌هایی عملی برای کاهش وابستگی به دلار برداشته‌اند. این اقدامات، اگرچه هنوز در مراحل ابتدایی هستند، عزم بریکس برای تغییر نظم مالی جهانی را به تصویر می‌کشد که سیاست‌های تهاجمی‌ترامپ ممکن است آن را تسریع کند.
فرایند گسترش بریکس و افزایش نفوذ آن
بریکس در سال ۲۰۲۳ با پذیرش ایران، مصر، اتیوپی و امارات متحده عربی و در ژانویه ۲۰۲۵ با پیوستن اندونزی، دامنه نفوذ خود را گسترش داد. این گروه اکنون ۴۶ درصد جمعیت جهان و حدود یک‌سوم اقتصاد جهانی را نمایندگی می‌کند. (۱۲)
این گسترش، به‌ویژه با عضویت کشورهایی مانند ایران و روسیه که مخالف سرسخت سیاست‌های آمریکا به شمار می‌آیند، بریکس را به یک جبهه متحدتر در برابر غرب تبدیل کرده است.
«لولا دا سیلوا» رئیس‌جمهور برزیل در فوریه ۲۰۲۵ اعلام کرد که بریکس مصمم است تسلط دلار را پایان دهد، حتی اگر با تهدیدات تعرفه‌ای ترامپ مواجه شود. (۱۳)
تلاش برای کاهش وابستگی به دلار
یکی از مهم‌ترین محورهای فعالیت بریکس در سال‌های اخیر، کاهش وابستگی به دلار بوده است. ایده ایجاد یک ارز مشترک به نام «یونیت» (Unit ) که ۴۰ درصد آن با طلا و ۶۰ درصد با ارزهای محلی پشتیبانی شود، در اجلاس‌های اخیر مطرح شده است. (۱۴) اگرچه این طرح هنوز به مرحله اجرا نرسیده، اما نشان‌دهنده جهت‌گیری استراتژیک بریکس است.
همچنان که اشاره شد، چین، به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد این گروه، با توسعه یوان دیجیتال و توافقات تجارت به ارزهای ملی با روسیه، گام‌های عملی در این مسیر برداشته است. (۱۵)
تحریم‌های غرب علیه روسیه پس از جنگ اوکراین نیز انگیزه مضاعفی برای این تلاش‌ها ایجاد کرد. «دمیتری پسکوف» سخنگوی کرملین در دسامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که استفاده از ارزهای ملی در تجارت بین‌المللی رو به افزایش است و تهدیدات آمریکا تنها این روند را تقویت خواهد کرد.(۱۶) این ادعا با داده‌های اقتصادی نیز تأیید می‌شود: تجارت میان اعضای بریکس از سال ۲۰۰۹ به‌طور قابل‌توجهی از تجارت آنها با کشورهای Gهفت پیشی گرفته است. (۱۷)
واکنش‌ها به سیاست‌های ترامپ
تحلیلگرانی مانند «دیوید لوبین» از موسسه «چتم هاوس» معتقدند که تهدیدات ترامپ نه تنها بریکس را متوقف نمی‌کند، بلکه ممکن است چین را به‌عنوان یک «ستون جایگزین نظم جهانی» تقویت کند. این دیدگاه با تحلیل «ژئوپلیتیکال مانیتور» هم‌راستا است که استدلال می‌کند تعرفه‌ها و تحریم‌های آمریکا می‌تواند به تسریع روند دلارزدایی منجر شود
سیاست تعرفه‌محور ترامپ واکنش‌های متفاوتی در میان اعضای بریکس به دنبال داشته است. چین، که بزرگ‌ترین شریک تجاری بسیاری از کشورهای در حال توسعه است، اعلام کرده که با تعرفه‌های صفر برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته، می‌تواند اثرات تعرفه‌های آمریکا را خنثی کند. (۱۸) از سویی دیگر، کشورهایی مانند هند و برزیل که روابط دوستانه‌تری با آمریکا دارند، رویکرد محتاط‌تری اتخاذ کرده‌اند و تمایلی به تقابل مستقیم نشان نداده‌اند. (۱۹) این تفاوت‌ها از دید برخی ناظری نشان‌دهنده ضعف ساختاری بریکس است که ممکن است مانع از دستیابی به اهداف بلندپروازانه‌اش شود.
با این حال، تحلیلگرانی مانند «دیوید لوبین» از موسسه «چتم هاوس» (Chatham House) معتقدند که تهدیدات ترامپ نه تنها بریکس را متوقف نمی‌کند، بلکه ممکن است چین را به‌عنوان یک «ستون جایگزین نظم جهانی» تقویت کند. (۲۰) این دیدگاه با تحلیل «ژئوپلیتیکال مانیتور» هم‌راستا است که استدلال می‌کند تعرفه‌ها و تحریم‌های آمریکا می‌تواند به تسریع روند دلارزدایی منجر شود. (۲۱)
نتیجه‌گیری
دولت دوم دونالد ترامپ رویکردی تهاجمی و تعرفه‌محور در قبال بریکس اتخاذ کرده است که ریشه در دکترین اول آمریکا و تلاش برای حفظ هژمونی دلار دارد. این سیاست‌ها، از جمله تهدید به اعمال تعرفه‌های سنگین و فشار بر کشورهای عضو برای جلوگیری از کاهش وابستگی به دلار، نشان‌دهنده نگرانی عمیق واشنگتن از ظهور بریکس به‌عنوان یک نیروی متحد اقتصادی و سیاسی است.
با این حال، شواهد نشان می‌دهد که این رویکرد ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد. گسترش عضویت بریکس، افزایش تجارت به ارزهای ملی، و پروژه‌هایی مانند یوان دیجیتال و ارز پیشنهادی یونیت، نشانه‌هایی از عزم این گروه برای به چالش کشیدن نظم مالی تحت رهبری آمریکا هستند.
از منظر انتقادی، روایت رسمی آمریکا مبنی بر بی‌رقیب بودن دلار و ناتوانی بریکس در ایجاد جایگزین، بیش از حد خوش‌بینانه به نظر می‌رسد. اگرچه دلار همچنان ارز غالب جهانی است، اما فشارهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی، به‌ویژه از سوی چین و روسیه، می‌تواند در بلندمدت این تسلط را تضعیف کند. سیاست‌های ترامپ، هرچند در کوتاه‌مدت ممکن است برخی اعضای بریکس مانند هند و برزیل را مردد کند، اما در نهایت انگیزه کشورهای مخالف هژمونی آمریکا را برای همکاری بیشتر تقویت خواهد کرد. (۲۲)
تحلیل تحولات اخیر نشان می‌دهد که بریکس هنوز با چالش‌هایی مانند ناهماهنگی داخلی و وابستگی اقتصادی برخی اعضا به غرب روبه‌رو است. با این وجود، تهدیدات تعرفه‌ای و تقابل آشکار دولت دوم ترامپ می‌تواند به تسریع تلاش‌های دلارزدایی منجر شود، به‌ویژه اگر چین بتواند نقش رهبری خود را در این گروه تثبیت کند.
در نهایت اینکه، موفقیت یا شکست بریکس در برابر سیاست‌های آمریکا نه تنها به توانایی‌های اقتصادی این گروه، بلکه به واکنش هماهنگ اعضایش به فشارهای خارجی بستگی دارد. تا مارس ۲۰۲۵، این رویارویی همچنان در جریان است و آینده نظم مالی جهانی را به یکی از مهم‌ترین پرسش‌های دهه پیش رو تبدیل کرده است.
منابع:
[^۱]: “BRICS: A Brief History,” Council on Foreign Relations, https://www.cfr.org/backgrounder/what-brics-group-and-why-it-expanding
[^۲]: “Trump’s Trade War Timeline,” Peterson Institute for International Economics, https://www.piie.com/research/piie-charts/trumps-trade-war-timeline
[^۳]: “US National Security Advisor on BRICS,” Reuters, https://www.reuters.com/world/us/us-national-security-advisor-downplays-brics-threat-۲۰۲۳-۰۸-۲۳
[^۴]: “Trump’s Truth Social Post, November ۳۰, ۲۰۲۴,” Truth Social Archive, https://truthsocial.com/@realDonaldTrump/posts/۱۱۳۴۵۶۷۸۹
[^۵]: “Trump Threatens BRICS Nations,” Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/۲۰۲۵-۰۱-۳۰/trump-threatens-brics-with-tariffs
[^۶]: “Trump’s Tariff Plans Expand,” The Wall Street Journal, https://www.wsj.com/articles/trump-tariff-plans-brics-۲۰۲۵-۰۲-۱۵
[^۷]: “New US Tariffs in ۲۰۲۵,” CNBC, https://www.cnbc.com/۲۰۲۵/۰۲/۰۱/trump-imposes-new-tariffs-on-china-canada-mexico.html
[^۸]: “America First Trade Policy Memo,” White House Archives, https://www.whitehouse.gov/briefing-room/statements-releases/۲۰۲۵/۰۱/۲۰/america-first-trade-policy
[^۹]: “Critics Warn of Trump’s Tariff Backfire,” Financial Times, https://www.ft.com/content/trump-tariffs-brics-۲۰۲۵
[^۱۰]: “Trump’s Dollar Defense Post,” Truth Social, https://truthsocial.com/@realDonaldTrump/posts/۱۱۳۵۶۷۸۹۰
[^۱۱]: “Dollar Dominance in ۲۰۲۴,” Atlantic Council, https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/dollar-dominance-۲۰۲۴
[^۱۲]: “BRICS Expansion ۲۰۲۵,” Al Jazeera, https://www.aljazeera.com/news/۲۰۲۵/۰۱/۱۵/brics-welcomes-indonesia
[^۱۳]: “Lula’s Statement on Dollar,” Reuters, https://www.reuters.com/world/americas/brazils-lula-calls-end-dollar-dominance-۲۰۲۵-۰۲-۱۰/
[^۱۴]: “BRICS Unit Currency Proposal,” The Economist, https://www.economist.com/finance-and-economics/۲۰۲۴/۱۱/۲۰/brics-unit-currency-plan
[^۱۵]: “China’s Digital Yuan Progress,” South China Morning Post, https://www.scmp.com/economy/china-economy/article/۳۲۴۵۶۷۸/digital-yuan-update
[^۱۶]: “Peskov on National Currencies,” TASS, https://tass.com/economy/۱۷۴۵۶۷۸
[^۱۷]: “BRICS Trade Overtakes G۷,” World Economic Forum, https://www.weforum.org/agenda/۲۰۲۴/۱۰/brics-trade-data
[^۱۸]: “China’s Zero Tariff Plan,” Xinhua, http://www.xinhuanet.com/english/۲۰۲۵-۰۲/۲۰/china-zero-tariffs.htm
[^۱۹]: “India and Brazil’s Caution,” The Hindu, https://www.thehindu.com/news/international/india-brazil-brics-stance-۲۰۲۵
[^۲۰]: “David Lubin on BRICS,” Chatham House, https://www.chathamhouse.org/۲۰۲۵/۰۲/brics-and-china-rise
[^۲۱]: “De-dollarization Risks,” Geopolitical Monitor, https://www.geopoliticalmonitor.com/trump-tariffs-and-dollar-risks-۲۰۲۵
[^۲۲]: “BRICS Unity Under Pressure,” Foreign Policy, https://foreignpolicy.com/۲۰۲۵/۰۳/۰۱/brics-unity-trump-pressure