در ابتدای این نشست خلیل پروینی؛ مدیر گروه زبان عربی خانه اندیشمندان علوم انسانی در سخنانی با بیان اینکه ترجمه نهج‌البلاغه از ترجمه قرآن دشوارتر است زیرا کتابی بسیار فنی است، گفت: قرآن طبق آیات شریفه این کتاب الهی، برای ذکر آسان شده است ولی نهج‌البلاغه اوج ادبیات و تصویرگری هنری است.
وی افزود: بنده کتابی در مورد آسیب‌شناسی ترجمه‌های قرآن و متون اسلامی در دو سال اخیر منتشر کردم که چند بخش از آن مختص ترجمه‌های نهج‌البلاغه و آسیب‌های آن است و معتقدم اگر کسی مسلط به صرف و نحو اجتهادی نباشد ترجمه نهج‌البلاغه برای او سخت بلکه غیرممکن خواهد بود زیرا بسیار کتاب فنی است.
مدیر گروه ادبیات عرب خانه اندیشمندان علوم انسانی افزود: بنده در خطبه اول نهج‌البلاغه چند نمونه را مثال زدم، مثلا اگر کسی نایب فاعل در موقعیت جار و مجرور را درست متوجه نشود در ترجمه با مشکل مواجه خواهد شد لذا مترجم باید مسلط به علوم زبانی از جمله صرف و نحوم و بلاغت باشد تا بتواند ترجمه خوبی ارائه دهد.
پروینی با بیان اینکه در خیلی از ترجمه‌ها، روان‌سازی، هدف اصلی بوده است ولی روان‌سازی که مبتنی بر متن مبدا نباشد اصالت نخواهد داشت، اظهار کرد: استاد منصور پهلوان تلاش کرده است تا این نقیصه را برطرف کند و امیدوارم ترجمه استاد پهلوان بیشتر به جامعه معرفی شود.
20 سال زمان برای ترجمه نهج‌البلاغه
در ادامه منصور پهلوان، با بیان اینکه ترجمه‌ای که انجام دادم حدود 20 سال طول کشیده است، گفت: قبل از این اثر کتاب فرهنگ واژگان نهج‌البلاغه را نوشتم و انگیزه اصلی بنده این بود که در ترجمه‌های مختلف بالغ بر 300 غلط فاحش دیدم لذا برای اصلاح آن گام را برداشتم.
استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: این ترجمه آموزشی است و برای دانشجویان و طلاب در سطوح سه و چهار و ارشد و دکتری که مایلند از کلام حصرت امیر(ع) استفاده کنند متن خوبی است.
مترجم نهج‌البلاغه افزود: قرار گرفتن یک تقدم و تاخر در کلمات(در ترجمه) می‌تواند معانی را تغییر دهد و معنای جدیدی ایجاد یا حصر و اختصاص ایجاد کند و یا به نکات بلاغی اشاره کند لذا ترجمه دقیق آموزشی لازم بود. در بین ترجمه‌های نهج‌البلاغه شاید این ترجمه واجد این امتیاز است که ترجمه دقیق و درست عبارات تقطیع‌شده نهج‌البلاغه آورده شده است و کسانی که بخواهند با خود عبارات این کتاب شریف آشنا شوند می‌توانند از آن استفاده کنند.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه آشنایی اجمالی با زبان عربی از مقدمات استفاده از نهج‌البلاغه است، گفت: در این ترجمه با حذف عبارات عربی، متن منظمی وجود دارد که برای افراد قابل استفاده است؛ بنده در مورد انگیزه این ترجمه در مقدمه آورده‌ام که ارائه ترجمه آموزشی دغدغه بنده بوده است تا از متن گره‌گشایی کرده و واژگان و ضمائر را به درستی تبیین و معنا کند؛ در معنای واژگان هم از واژگان مناسب استفاده شود.
صدها ترجمه برای نهج‌البلاغه نیاز است
همچنین سیدمحمدمهدی جعفری؛ استاد دانشگاه شیراز و ناقد این نشست، تصریح کرد: بنده هر ترجمه‌ای از نهج‌البلاغه را که منتشر می‌شود خوشحال می‌شوم و آرزو دارم صدها ترجمه برای نهج‌البلاغه انجام شود. نقد ترجمه استاد پهلوان هم به معنای آن نیست که در ترجمه بنده ایرادی وجود ندارد بلکه از همه استادان برای نقد و ویراستاری آن امداد می‌طلبم.
استاد دانشگاه شیراز افزود: نهج‌البلاغه متنی سنگین و فاخر و بی نظیر در ادبیات عرب است و همین موضوع دلیل آن است که نه سیدرضی و دیگران نمی‌توانستند مطالبی را جعل کرده و به نام امیر مؤمنان(ع) جا بزنند و به ایشان منتسب کنند.
وی اضافه کرد: هر کلمه‌ای را که امام(ع) به کار برده است واقعا به جا استفاده فرموده و همانند قرآن سخن گفته است لذا بیراه نیست که گفته‌اند فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق است.
جعفری ادامه داد: بنده از سال 1364 که استاد پهلوان، شرح ملافتح‌الله کاشانی را ترجمه کردند مطالعه کردم، ایشان فرمودند که کلماتی مانند الفت و ملال که در فارسی معمول است نباید ترجمه شود ولی بنده معتقدم زبان فارسی ظرفیت ترجمه این کلمات را دارد و برای نسل جوان که در حال بیگانه شدن از کلمات وارده عربی در فارسی هستند باید این واژگان را ترجمه کنیم.
این ناقد بیان کرد: آقای پهلوان در صفحه 19 دو کلمه معیار و راجح را ترجمه نکرده‌اند در حالی که این واژگان در بین فارسی‌زبانان رایج نیستند و باید ترجمه می‌شد.
اشتباه در تعداد خطبه و کلمات نهج‌البلاغه
جعفری اضافه کرد: به نظر بنده حتی شرح و ترجمه ابن ابی الحدید و فیض‌الاسلام و صبحی صالح در مورد شماره‌های خطبه‌ها اشتباهاتی دارند؛ مثلا صبحی صالح شماره 52 را به 53 تبدیل و تعداد خطبه‌ها را 241 اعلام کرده است در حالی که تعداد دقیق آن‌ها همان 240 خطبه و تعداد کلمات هم 480 است.
استاد دانشگاه شیراز در ادامه به بیان برخی ایرادات در معنای یکسری واژگان ترجمه شده پرداخت و اظهار کرد: ما همه لغات را از منابع قدیمی می‌گیریم ولی منابع قدیمی از واژگانی استفاده کرده‌اند که برای آن دوره بوده است؛ امروز ما باید اجتهاد لغوی کنیم و بدون اینکه به اصل، خلل وارد شود و اصطلاح به روزی به جای آن بگذاریم تا بتواند مفهوم را برساند.
وی به اشکال دیگری در این ترجمه اشاره کرد و افزود: در خطبه اول «و من جهله فقد اشار الیه» در نسخ خطی نیامده است زیرا به تعبیر شوشتری ظاهرا کاتب آن را اضافه کرده است، بنده 13 نسخه خطی معتبر را دیدم و این جمله وجود ندارد و نیازی هم به آن نیست؛ در خطبه اشباح یعنی خطبه 90 هم یا کاتب و یا فرد دیگر وقتی دیده است جمله مسجع نیست کلمه جمود را اضافه کرده که درست نیست.
در ادامه علی‌اکبر فراتی؛ استادیار دانشگاه تهران در سخنانی با بیان اینکه کار ترجمه به طور کلی دشوار است، گفت: این سختی وقتی بیشتر است که بخواهیم متن گرانسنگ نهج‌البلاغه را ترجمه کنیم زیرا حضرت امیر(ع) استاد سخنوری هستند، سخنوری حضرت به حدی است که معاویه خودش اعتراف به فصاحت و بلاغت حضرت علی(ع) داشته است.
استاد دانشگاه تهران گفت: یکی از سخت‌ترین کارها در ترجمه نهج‌البلاغه، معادل‌یابی برای واژگانی است که با دقت و حساسیت خاصی برگزیده شده‌اند و ما نمی‌توانیم به راحتی معادل برای دو لفظ کنار یکدیگر بیاوریم.
وی افزود: الان ترجمه‌های مختلفی از نهج‌البلاغه در اختیار است و ترجمه مرحوم فیض الاسلام انصافا جزء بهترین ترجمه‌ها است و ما هم خودمان عمدتا به دو نسخه معروف یعنی صبحی صالح و فیض الاسلام ارجاع می‌دهیم گرچه در استناددهی، نسخه صبحی صالح رایج‌تر است.
فراتی با بیان اینکه یکی از نکاتی که استاد پهلوان در مقدمه اشاره فرموده‌اند ترجمه آموزشی است، گفت: این موضوع، ویژگی اصلی این ترجمه است که برای نهج‌البلاغه‌آموزان در مقاطع ارشد و دکتری بسیار مفید است زیرا ما در ترجمه باید مخاطب‌شناسی و هدف‌گذاری درستی داشته باشیم.
فراتی با بیان اینکه ایشان با این نگاه وارد ترجمه جدید از نهج‌البلاغه شده است، اظهار کرد: چون ترجمه آموزشی است این ویژگی خوب را دارد که جملات تفکیک‌شده به همراه ترجمه ارائه شده است که البته نوعی ریسک هم دارد زیرا مترجم خود را در معرض داوری قرار می‌دهد؛ مترجم در ترجمه ازاد راحت‌تر است ولی وقتی به این صورت ترجمه در کنار متن عربی ارائه شود دشواری کار بیشتر است و جسارت خوبی می‌خواهد که از استاد فنی چون ایشان انتظار می‌رود.
وی افزود: در مواردی زوائدی به متن افزوده نشده است و پالوده از شرح و توضیح است که البته ایشان طبق صلاحدید عمل کرده‌اند ولی در مواردی توضیحاتی برخلاف مدعای مقدمه وجود دارد بنابراین اگر قرار است یکدست باشد می‌توانند این نوع موارد را حذف کنند یا آن را در پاورقی ذکر کنند.
استادیار دانشگاه تهران اضافه کرد: یکی از سختی‌های ترجمه نهج‌البلاغه هم در واژگان و هم در تعابیر اصطلاحی است که استاد خیلی خوب آن را ارائه نموده است مثلا در خطبه 70 در صفحه 119 در ذیل «ویل امه کیلا بغیر ثمن» خیلی از شارحان و مترجمان آن را به خطا به «وای بر مادر تکذیب‌کننده» ترجمه کرده‌اند ولی استاد پهلوان این شعر اصطلاحی را به درستی متوجه شده و ترجمه خوبی ارائه کرده‌اند.
در خاتمه این نشست مترجم توضیحاتی در مورد اشکالات وارده ارائه کرد.
انتهای پیام