قدس؛ با روی کار آمدن دونالد ترامپ و آغاز دوباره مذاکرات میان کاخ‌سفید و کرملین که برخی از آن با عنوان پایان نظم پس از جنگ و برخی دیگر یک تجدیدنظر بزرگ یاد می‌کنند، اظهارنظرهای اخیر ترامپ مبنی بر اینکه می‌خواهد برای «فرصت‌های باورنکردنی» با روسیه شریک شود و توافق با روسیه برای او راحت‌تر از اوکراین است، نشان از عزم جدی رئیس‌جمهور آمریکا برای برقراری روابط عمیق‌تر با مسکو است. درخواست ترامپ از مایک فلین، مشاور امنیت ملی سابق که به دلیل گفت‌وگو با روس‌ها از اولین دولت ترامپ برکنار شد برای حضور دوباره در قدرت را می‌توان یکی دیگر از نشانه‌های تعمیق روابط مسکو و واشنگتن دانست.
صرف‌نظر از اینکه این بازتعریف روابط چه پیامدهایی برای خاورمیانه خواهد داشت، یک پرسش مهم را به ذهن متبادر می‌کند؛ اینکه در این پارادایم جدید یعنی زمانی که ایالات متحده دیگر روسیه را نه به عنوان یک دشمن که در عوض به عنوان یک شریک بالقوه یا دست‌کم به عنوان یک بازیگر بی‌طرف نگاه کند چه تأثیری بر آینده خاورمیانه می‌تواند داشته باشد؟ کارشناسان بر این باورند که ایالات متحده ممکن است نفوذ روسیه را در لیبی و سوریه نادیده بگیرد، اما بدون شک رقابت ترامپ و پوتین همچنان بر سر حوزه نفوذ در خلیج‌فارس ادامه خواهد داشت.
درواقع باید گفت الگوی کنونی خاورمیانه، از پایان جنگ جهانی دوم به این سو، براساس رویکرد ایالات متحده در قبال کشوری به نام شوروی به عنوان دشمنی علیه منافع این کشور تعریف شد و پس از آن با استقبال فرانکلین روزولت از روابط با عربستان سعودی برای در اختیار گرفتن مسیر نفت خلیج‌فارس رسماً شکل گرفت.
در دهه‌های بعد، ایالات متحده برای مقابله با اتحاد جماهیر شوروی در سراسر منطقه تلاش کرد. حمایت ایالات متحده از اسرائیل در جنگ ۱۹۷۳ منجر به عقد قرارداد صلح نهایی میان اسرائیل و مصر شد. در این روند، انور سادات، رئیس‌جمهور مصر مستشاران نظامی شوروی را که جمال عبدالناصر از آن‌ها استقبال کرده بود، بیرون کرد. تا دسامبر ۲۰۲۴، ایالات متحده به خاندان اسد به عنوان وسیله‌ای برای گسترش نفوذ و تثبیت قدرت روسیه در خاورمیانه نگاه می‌کرد. در این میان متحدان ترامپ که به دنبال توضیح روابط وی با پوتین هستند، گفته‌اند او در تلاش است از شکل‌گیری بلوکی از دولت‌ها، به‌ویژه روسیه، ایران و چین علیه ایالات متحده جلوگیری کند. به گفته تحلیلگران، پیشنهادهای ترامپ به پوتین، بازتاب و یادآور دیپلماسی راهبردی ریچارد نیکسون و هنری کیسینجر در دهه ۱۹۷۰ در قبال چین است.
چاس فریمن، دیپلمات سابق ایالات متحده در گفت‌وگو با رویترز اما این مقایسه را نادرست می‌داند؛ به گفته او مثال بهتر برای تشبیه گشایش روابط ترامپ در مقابل پوتین، رفتن سادات به اورشلیم در دوران نیکسون است؛ در هر حال مسلم است تلاش ترامپ برای همکاری با پوتین منعکس‌کننده اولویت‌ها و دیدگاه ژئوپلتیکی او در جهان است.
افزایش نفوذ ترکیه، خطری بالقوه برای آمریکا
در روزهای اخیر استیو بنن، مشاور سابق ترامپ با بیان اینکه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه یکی از خطرناک‌ترین رهبران در جهان است، گفته اردوغان به دنبال احیای دوباره امپراتوری عثمانی است. این در حالی است که ترامپ نیز فروپاشی دولت اسد در سوریه را یک «تسلط غیردوستانه» توسط ترکیه می‌داند.
رویترز در گزارشی با اشاره به اینکه ترامپ می‌خواهد نیروهای آمریکایی را از شمال شرق سوریه خارج کند، نوشت: اسرائیل به دولت ترامپ گفته یکی از راه‌های کاهش نفوذ ترکیه در این کشور، تقویت حضور روسیه خواهد بود.
با اینکه به نظر نمی‌رسد گسترش نفوذ ترکیه در سوریه اهمیت چندانی برای ترامپ داشته باشد اما گسترش همکاری‌های روسیه و رژیم صهیونیستی برای محدود کردن نفوذ ترکیه در سوریه و درخواست تل‌آویو از واشنگتن مبنی بر حمایت از حضور روس‌ها در سوریه برای محدود کردن نفوذ آنکارا می‌تواند جایگاه تنزل‌یافته روسیه را در سوریه ارتقا بخشد.
آیا روسیه می‌تواند میانجی توافق آمریکا و ایران باشد؟
البته از منظر ترامپ احیای روابط با روسیه نه برای خاورمیانه که با هدف برقراری آتش‌بس در اوکراین بوده است، اما مناطقی در غرب آسیا وجود دارد که روسیه در تلاش است کاخ‌سفید را برای دستیابی به آن‌ها مجاب کند.
سخنگوی کرملین روز چهارشنبه گفت مذاکرات آینده میان روسیه و آمریکا شامل بحث در مورد برنامه هسته‌ای ایران خواهد بود. دیمیتری پسکوف ضمن تأیید پیشنهاد روسیه برای میانجی‌گری میان ایران و دولت ترامپ گفت: ترامپ خواهان توافق دیپلماتیک با ایران بر سر برنامه هسته‌ای این کشور است.
تقلای ترامپ برای استفاده از روسیه برای توافق با ایران در حالی رخ می‌دهد که پیش از این، دولت اوباما نیز در جریان مذاکرات هسته‌ای ۲۰۱۵ به کرملین تکیه کرده بود و امتیازات زیادی به روسیه برای میانجی‌گری‌اش در توافق هسته‌ای با ایران داد.
در عمل، روسیه به عنوان وکیل ایران عمل کرده و نگرانی‌های آمریکا در مورد برنامه هسته‌ای ایران را کمرنگ کرد.
با این حال برخی کارشناسان نیز به نزدیکی قابل توجه روسیه و آمریکا به دیده تردید نگاه می‌کنند، چرا که اتفاقات به شیوه‌های بسیار غیرقابل پیش‌بینی در حال رخ دادن هستند و هیچ کس نمی‌داند چه الگوی جدیدی شکل خواهد گرفت. به گفته این کارشناسان، آنچه در مورد خاورمیانه محتمل است نه یک همکاری فعال، بلکه شاید سکوت آمریکا در قبال نفوذ روسیه خواهد بود.
ترامپ در مورد پول با کسی شوخی ندارد
از طرفی خاتمه جنگ اوکراین و لغو تحریم‌های روسیه از سوی آمریکا، می‌تواند برخی از فعالیت‌های اقتصادی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را کاهش دهد. امارات متحده عربی و روسیه پیش از اعمال تحریم‌های دولت بایدن علیه روسیه در حال تعمیق روابط بودند اما پس از آن، امارات به قطب صادرات مجدد کالاهای تحریم‌شده تبدیل شد.
اگر ترامپ تحریم‌ها علیه مسکو را پایان دهد، روسیه می‌تواند پرداخت به واسطه‌های اماراتی را متوقف و مستقیماً از ایالات متحده خرید کند، همچنین می‌تواند به دنبال جبران موقعیت از دست رفته در فروش تسلیحات به کشورهای خلیج‌فارس باشد.به نوشته گاردین، برخی مقامات آمریکایی معتقدند برتری کنونی ایالات متحده بر روسیه در خلیج‌فارس نفت‌خیز، رقابت این دو کشور را به رقابتی سخت تبدیل می‌کند. کشورهایی مانند قطر، امارات و عربستان سعودی به سیستم‌های دفاع هوایی ایالات متحده مانند پاتریوت و تاد متصل هستند. در همین حال، امارات متحده عربی در حال تعمیق همکاری با ایالات متحده در بخش‌های فناوری پیشرفته مانند هوش‌مصنوعی است، جایی که روسیه نیز برای نفوذ در این بخش تلاش می‌کند.
سفر روز جمعه ترامپ به عربستان سعودی به عنوان نخستین سفر خارجی او در دوره جدید ریاست‌جمهوری که در پی موافقت ریاض برای سرمایه‌گذاری یک‌تریلیون دلاری در شرکت‌های آمریکایی در یک دوره چهار ساله صورت خواهد گرفت نشان‌دهنده جایگاه مهم منطقه در نگاه استراتژیک ترامپ است؛ نگاهی که بیانگر این است باوجود مذاکرات اخیر میان مسکو و واشنگتن، ترامپ تصمیم ندارد رقابت نفوذ در خاورمیانه را به‌راحتی به روسیه واگذار کند.