به گزارش ایرنا، اگر از بجنورد مرکز خراسان شمالی به سمت این روستا حرکت کنیم پس از عبور از آشخانه، چمن بید و نرسیده به رباط قره بیل تابلوی روستای اسپاخو مشاهده می شود و ای کاش این تابلو بزرگتر و واضح تر بود تا مسافرانی که با این منطقه آشنا نیستند به راحتی از کنار آن نگذرند.

طرح هادی در این روستا اجرا شده و بر همین اساس با طی مسیری سنگ چین و زیبا می توان از دل روستا عبور کرد و به بلندای تپه ای رسید که اسپاخو در آن ساخته شده است و اطراف آن نیز آثاری از گورستان، گرمابه ای کهن و بقایای یک تمدن قدیمی و راهی باستانی نیز دیده می شود.

اهالی این روستای ۷۵ خانواری مردمی کشاورز و دامپروند که مهمان نوازی خصیصه بارز آن هاست و گردشگران علاوه بر دیدن این بنا و دیگر آثار تاریخی روستا از لبنیات تازه مانند کشک، ماست و دوغ خوشمزه این محل بهره ببرند.

لمه اسپاخو از واژه پهلوی (هسپ)، (اسپ) ریشه گرفته که به مرور زمان اسپ به اسب تغییر یافته و کلمه اسپاخو نشان دهنده این است که در زمان های دور در این محل اسب های وحشی وجود داشتند که اهالی آن ها را رام کرده و پرورش می دادنند.

نیایشگاه سنگی و منحصربه فرد اسپاخو جزو ۱۰ اثر باقی‌مانده از دوره ساسانی است و حضور در آن می تواند سفر به تاریخ پیش از اسلام را برایتان رقم بزند.

بنای سنگی آتشکده اسپاخو ترکیبی از یک ایوان با پلان چهارگوش، تالار و یک اتاق چهار گوش در قسمت شرقی است که ایوان آن به وسیله دهلیز به اتاق قسمت شرق ایوان مرتبط است.

این بنای سنگی در شمار ۱۵۰ اثر خراسان شمالی به ثبت ملی رسیده است و ویژگی های موجود در معماری و کاربرد مصالح، استفاده از سنگ، تیر و شیوه طاقسازی و قوس های طاق ها نشانگر این است که این اثر مربوط به دوران اوایل ساسانی و حداکثر اوایل اسلام تا عصر آل بویه است.

پوشش سقف این بنا نیز به صورت گنبدی از نوع پوشش های نیمکره و قابل مقایسه با گنبد چهار طاق های ساسانی است و در دیوار غربی بنا محرابی قرار دارد که بدون تزیین قرار دارد و در ۲ طرف محراب از هر ۲ قسمت ۲ تاقچه و در دیوار شرقی نیز ۲ تاقچه دیده می شود و در ۲ ضلع شمالی و جنوبی این بنا نیز ۱۸ منفذ مقابل یکدیگر وجود دارد که نماد "امشاسپندان" یا همان خدایان خیر و شر در مذهب زرتشتیان است.

ورودی اصلی آتشکده، به شکل ایوانی بلند با قوس گهواره ای ساخته شده که گنبد خانه در سمت غرب آن تعبیه شده است و در دیوار های شمالی و جنوبی این آتشکده ۹ طاقچه کوچک به شکل مستطیل با ابعاد ۳۰ الی ۴۰ سانتی متری قرار دارد که قسمت فوقانی این طاقچه ها با سه تیر چوبی محکم از درخت ارس پوشیده شده است.

یک گورستان اطراف این بنا وجود دارد که شیوه دفن و مقبره سازی با نحوه تدفین مسمانان متفاوت است و قبرها به صورت خانوادگی در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و این نشان می دهد که اقوام خاصی از زرتشتیان در این مناطق زیست می کردند و این بنا مربوط به آن ها است.

روستای اسپاخو علاوه بر آتشکده، خرابه های حمام اسپاخو را در خود جای داده است، این حمام در حاشیه غربی روستا و در جنوب بنای آتشکده است و خرابه های این بنا با سطح زمین های کشاورزی یکسان و گنبد و پوشش حوضخانه آن فرو ریخته است.

شهرستان ۱۱۰ هزار نفری مانه و سملقان در ۴۵ کیلومتری غرب بجنورد واقع شده است که ۲۵ اثر تاریخی دارد که ۱۰۰ اثر آن ثبت ملی شده است.

تاکنون ۷۴۳ اثر خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که از این تعداد، ۵۲۳ اثر تاریخی، ۵۴ اثر طبیعی، ۱۰۹ اثر ناملموس، ۲۵ اثر منقول تاریخی و ۳۲ پرونده میراث ناملموس نیز با به‌صورت مشترک در حیطه خراسان ثبت شده است.

استان خراسان شمالی با داشتن هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد.