در سال ۱۹۷۱، گروهی از کارگران در جریان بازسازی مسجد جامع صنعا در یمن، مجموعه‌ای از دست‌نوشته‌های قدیمی را در دیوارهای یک اتاق زیر شیروانی کشف کردند. این دست‌نوشته‌ها که به مصحف صنعا معروف شدند، شامل ۱۲ هزار قطعه بودند که به ۹۲۶ نسخه خطی از قرآن تعلق داشتند. این کشف به عنوان یکی از مهم‌ترین یافته‌های قرآنی تاریخ شناخته شد و توجه پژوهشگران را به خود جلب کرد. اما در میان این نسخه‌ها، یک دست‌نوشته خاص به نام (DAM 01-27.1) یا به اختصارC1، بحث‌های زیادی را در محافل علمی و رسانه‌ای برانگیخت.
اهمیت کشف مصحف صنعا
دست‌نوشته‌های کشف‌شده به آلمان غربی ارسال شدند تا مورد آزمایش‌های علمی و بررسی‌های دقیق قرار گیرند. آزمایش‌های کربن ۱۴ نشان داد که برخی از این نسخه‌ها به اوایل قرن اول هجری بازمی‌گردند، یعنی حدود ۱۰ تا ۱۵ سال پس از وفات پیامبر اسلام. نکته جالب توجه این بود که این نسخه‌ها به‌طور کلی با متن قرآن امروزی مطابقت داشتند، به جز نسخه C1 که نشانه‌هایی از پاک شدن و بازنویسی داشت. این مسئله باعث شد برخی منتقدان اسلام این نسخه را به عنوان «مدرکی» برای تغییرات در قرآن معرفی کنند.
بررسی نسخه C1 و ادعاهای مطرح‌شده
نسخه C1 روی پالیمپسست نوشته شده بود، نوعی پوست که می‌توان روی آن نوشت و سپس متن را پاک کرد تا دوباره مورد استفاده قرار گیرد. با استفاده از اشعه ایکس، دانشمندان توانستند متن اولیه‌ای را که پاک شده بود، شناسایی کنند و برخی تفاوت‌های جزئی را میان آن و متن استاندارد قرآن مشاهده نمایند. این تفاوت‌ها شامل تغییر در ترتیب برخی کلمات، استفاده از مترادف‌ها و اصلاحات نوشتاری بود. اما آیا این موارد به معنای تحریف قرآن است؟
پاسخ علمی و منطقی به شبهات
۱- قرآن یک کتاب صوتی است، نه صرفاً متنی مکتوب
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد قرآن این است که از ابتدا به صورت شفاهی و از طریق حفظ و قرائت انتقال یافته است. سنت اسلامی همواره بر قرائت و حفظ قرآن تأکید داشته و این ویژگی باعث شده است که حتی اگر نسخه‌های مکتوبی هم دچار تغییراتی شوند، متن اصلی محفوظ بماند. بنابراین، تغییرات جزئی در یک نسخه ناشناس نمی‌تواند دلیلی بر تحریف قرآن باشد.
۲- اعتبار روایتی در انتقال قرآن
قرآن از طریق زنجیره‌ای از راویان موثق منتقل شده است. هر روایت قرآنی باید به فردی نسبت داده شود که از عدالت و صداقت برخوردار باشد. اما درباره نسخه C1، ما هیچ اطلاعاتی در مورد نویسنده آن، شرایط نگارش و هدف از نوشتن نداریم. آیا این نسخه توسط یک صحابی نوشته شده یا یک دانش‌آموز در حال تمرین؟ آیا این شخص اصلاً مسلمان بوده است؟ بدون پاسخ به این سؤالات، نمی‌توان این نسخه را مبنای ادعای تحریف قرآن قرار داد.
۳- وجود ۹۲۵ نسخه دیگر که با قرآن امروز مطابقت دارند
در این کشف، ۹۲۵ نسخه دیگر وجود داشت که با متن قرآن امروزی مطابقت داشتند. اما منتقدان اسلام صرفاً بر نسخه C1 تمرکز کرده و سایر شواهد را نادیده گرفته‌اند. این روش علمی نیست. اگر از یک کتاب هزار نسخه پیدا شود و ۹۹۹ تای آن‌ها یکسان باشند ولی فقط یکی دارای تفاوت‌هایی باشد، منطقی‌تر است که آن یک نسخه را استثنا بدانیم تا این‌که ادعا کنیم تمام ۹۹۹ نسخه دیگر اشتباه هستند.
۴- ماهیت آموزشی نسخه C1
شواهد نشان می‌دهند که نسخه C1 احتمالاً متعلق به یک دانش‌آموز بوده است. پالیمپسست به‌ویژه برای یادگیرندگان محبوب بود زیرا امکان تصحیح و بازنویسی را فراهم می‌کرد. علاوه بر این، متن این نسخه نسبت به سایر دست‌نوشته‌ها از دقت و نظم کمتری برخوردار است که نشان‌دهنده تمرین‌های نوشتاری است. این احتمال که C1 صرفاً یادداشت‌های یک شاگرد باشد، بسیار قوی‌تر از فرضیه تحریف متن قرآن است.
نتیجه‌گیری
مصحف صنعا یکی از مهم‌ترین کشفیات قرآنی تاریخ است که بار دیگر صحت و اصالت متن قرآن را تأیید کرد. برخلاف ادعاهای مطرح‌شده، بررسی دقیق نسخه C1 نشان می‌دهد که این نسخه احتمالاً متعلق به یک دانش‌آموز بوده و نه یک متن رسمی قرآنی. علاوه بر این، انتقال شفاهی قرآن، اعتبار روایتی و وجود صدها نسخه مشابه با متن امروز، همگی نشان‌دهنده این است که متن قرآن بدون تحریف حفظ شده است. در نتیجه، ادعاهای منتقدان نه‌تنها فاقد پشتوانه علمی قوی هستند، بلکه نادیده‌گرفتن شواهد گسترده‌ای است که صحت قرآن را تأیید می‌کنند.
عوامل تولید:
نویسنده و کارگردان: محمد وحیدی
راوی: یاسر نظیفی گیلوان
گرافیک: علیرضا مهاجری
تدوین: علیرضا مهاجری
تهیه کننده: یاسر نظیفی گیلوان
تهیه شده در گروه محتوا و رسانه نو در خبرگزاری دانشگاه آزاد (آنا)
قطعات موسیقی به کار رفته:
“The Last Hajj of Abdul Mutallib (AS)” from Muhammad: The Messenger of God by Le Trio Joubran & Dilshaad Shabbir Shaikh. Released: 2015. Track 17.
#نسخه_صنعاء
#دست_نوشته_قرآن
#تاریخ_قرآن
#مطالعات_اسلامی
#نسخه_خطی
#تحریف_قرآن
#سنت_شفاهی
#قرآن_شناسی
#مطالعات_تاریخی
#متن_بازنویسی شده
انتهای پیام/