به گزارش ایرنا خراسان جنوبی به عنوان سومین استان پهناور کشور در گستره وسیع خود جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیاری از زیارتگاه‌ها و بقاع متبرکه گرفته تا آثار تاریخی با هزاران سال قدمت دارد.
همچنین این استان مرزی دارای کویرهای سحرانگیز، چشمه‌های آبگرم معدنی، مناطق نمونه گردشگری منحصر به فرد، باغ‌ها و عمارت‌های باشکوه و زیبا، روستاهای هدف گردشگری، مناطق حفاظت شده و حتی صنایع دستی بی‌نظیری است که به ثبت جهانی رسیده و حرف زیادی برای گفتن دارند، در این میان، تعطیلات نوروزی فرصتی مناسب برای آشنایی، بازدید و لذت بردن از این جاذبه‌های بی‌نظیر است.
تاکنون ۱۰ اثر از خراسان جنوبی شامل باغ و عمارت اکبریه بیرجند، بیابان لوت، قنات بلده فردوس، روستای خراشاد در حوزه صنایع دستی، ژئوپارک طبس و چهار کاروانسرا و روستای اصفهک در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده و این استان دارای هزار و ۵۴ اثر ملی است.
بیرجند، شهر تاریخی باغ‌ها
دیرینگی بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی به دوران باستان می‌رسد و به گواه مورخان باستان شناس محل سکونت یا معبر انسان‌های پیش از تاریخ بوده و رد پای قوم ساگارتی یکی از اقوام کوچ نشین پارسی را در خود به یادگار دارد.
با توجه به قدمت و تاریخ غنی این شهرستان، آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری ارزشمندی در این سرزمین برجای مانده است که از جمله آن می‌توان به باغ‌ها و عمارت‌هایی همچون اکبریه، رحیم آباد، معصومیه، بهلگرد، امیرآباد شیبانی، علی‌آباد، شوکت‌آباد و منظریه اشاره کرد.
باغ‌هایی که از لحاظ معماری، تزئینات و طراحی شباهت فراوانی به یکدیگر دارند اما گل سرسبد آنها باغ و عمارت اکبریه بوده که به ثبت جهانی رسیده است.
همچنین یکی از دیدنی‌ترین یادگاران تاریخ این دیار عمارتی با شکوه مشهور به ارگ کلاه فرنگی است، «ارگ حسام‌الدوله»، «قصر بی‌بی عروس» و «ارگ سرکار»، از دیگر نام‌هایی بوده که این اثر تاریخی و ملی کشور به آن شهرت یافته است.
قلعه بیرجند نیز یکی از زیباترین و قدیمی‌ترین قلعه‌های ایران است که با نام‌های قلعه ته‌ده و یا قلعه پایین‌شهر شناخته می‌شود.
این قلعه با وسعتی معادل سه هزار مترمربع در دوره صفویه ساخته شده و در واقع هسته اولیه شهر بیرجند محسوب می‌شود. این قلعه که از خشت، گل و چینه ساخته شده از دوره صفویه تا قاجاریه مردم این شهر را در مقابل تهاجم دشمنان به ویژه ترکمن‌ها و ازبک‌ها محافظت می‌کرده است.
این قلعه با توجه به شواهد موجود به وسیله نقب‌های زیرزمینی به نقاط مهم شهر مثل ارگ بهارستان، ارگ کلاه فرنگی و قنات قصبه مرتبط بوده است.
شوکتیه بیرجند سومین مدرسه نوین ایران
شوکتیه یکی دیگر از بناهای تاریخی شهر بیرجند است که سومین مدرسه نوین ایرانی بعد از دارالفنون و رشدیه تبریز محسوب می‌شود. این بنا مربوط به دوره قاجار است که ابتدا به نام حسینیه شوکتیه توسط امیر اسماعیل خان معروف به شوکت الملک اول، در سال ۱۳۰۸ه.ق آغاز و سال ۱۳۱۲ه.ق بنای آن به پایان رسید.
بندهای دره و امیرشاه و آبشارهای گیوک و چهارده از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهرستان بیرجند است که در دل کویر آب و هوایی خوش و همراه آثار معنوی که در مرکز استان به ثبت رسیده است جذابیت های خاصی دارد.
قاین دروازه عمان، پایتخت طلای سرخ جهان
قاین از دیگر شهرستان‌های کهن و تاریخی استان خراسان جنوبی است که به استناد متون تاریخی سابقه آن به پیش از اسلام می‌رسد بگونه‌ای که به استناد شواهد و یافته‌های باستان شناسی، سابقه استقرار و سکونت بشر در غار خونیک واقع در ۱۸ کیلومتری جنوب قاین به ۱۲ تا ۲۰ هزار سال پیش از میلاد می‌رسد.
یافته های باستان شناسان در خصوص این شهرستان که به دلیل داشتن زعفران اصل و مرغوب به پایتخت طلای سرخ جهان معروف است نشان از قدمت ۳۰ هزار ساله شهر قاین دارد از این رو آثار باستانی شکوهمندی در این شهر وجود دارد که به مختصری از آنها اشاره می‌کنیم.
قاین در دوره اسلامی بزرگترین شهر قهستان بوده، به دلیل اینکه در مسیر راه‌های مهم تجاری سیستان، کرمان و سواحل دریای عمان به (سنگ بست) بوده، همواره اهمیت داشته است. اهمیت تجاری و اقتصادی قاین به حدی بوده که در قرن چهارم هجری مقدسی آنرا دروازه عمان و بارانداز کرمان و انبار خراسان نامیده است.
به استناد کتیبه موجود در ایوان مسجد جامع قاین، این بنا در سال ۷۹۶ هـ. ق به دستور امیر جمشید قارنی ساخته شده است. بنابراین مسجد جامع قاین از آثار ساخته شده در اواخر دوره ایلخانی و اوایل دوره تیـموری است.
مقبره بوذرجمهر یکی از عرفای نامدار، سیاستمداران و شاعران قرن چهارم و پنجم هجری قمری در پنج کیلومتری جنوب قاین بر دامنه کوه ابوذر قرار دارد. این بنا از بناهای ساخته شده در قرن ۶ و ۷ هـ. ق است که به شکل چلیپایی و با معماری زیبایی ساخته شده است.
تزیینات گچبری زیر گنبد از زیباترین بخش‌های این بنا محسوب می‌شود، در پشت بقعه، صُفه‌ای ایجاد شده که بناهای جنبی مقبره روی آن بنا شده است، همچنین در کنار مقبره بوذرجمهر درخت کهنسالی با عمر ۷۰۰ سال وجود دارد.
قلعه کوه قاین
قلعه کوه قاین اثری عظیم و شاخص با چندین هکتار مساحت بوده که از قلاع دوره سلجوقی و یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است
قلعه کوه قاین اثری عظیم و شاخص با چندین هکتار مساحت بوده که از قلاع دوره سلجوقی و یکی از پایگاه‌های عمده فداییان دوره اسماعیلیه است. این قلعه بر فراز کوهی مشرف بر شهر قاین ساخته شده که از سمت جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب و شمال به دشت قاین محدود می‌شود.
قلعه با تابعیت از ناهمواری‌های کوه از دو بخش متمایز که یکی متعلق به سربازان و دیگری بخش امیرنشین بوده ساخته شده و فضاهای داخلی آن شامل اتاق‌ها، برج‌ها، آب انبارهای متعدد و راهروهای ارتباطی است.
پل سنگی فارسیان(غار فارسان)
پل سنگی فارسیان در ۶۲ کیلومتری شمال شهرستان قاین، ١٢ کیلومتری شمال شهر خضری و ٢ کیلومتری شمال شرق روستای ثغوری واقع شده است. این منطقه از نظر تفرجگاهی از شرایط مناسبی برخوردار است. پل سنگی با طول ٣٠ متر و ارتفاع ٢٠ متر به همراه چندین غار کوچک و بزرگ پناه گاه پرندگان شکاری و به خصوص کبوتر وحشی است.
فردوس مهد قنات و حمام‌های تاریخی
فردوس در پهنه وسیع استان خراسان جنوبی شهری است که پشت نام زیبایش تاریخی بلند بالا پنهان کرده و این خوش نامی و معروفیت آن در طول تاریخ و در میان سفرنامه‌ها و کتب تاریخی نیز کاملا هویدا است.
این شهر قدمتی چند هزار ساله داشته و به اسم تون شناخته می‌شود، جستجوهای باستان شناسی قدمت این شهر را به هزاره‌های قبل از میلاد می‌رساند، نشانه‌های استقرار در سمت جنوب تپه خنچه شهر فردوس حکایت از سابقه‌ای چهار هزار ساله یعنی، دوران مفرغ دارد، همچنین از محوطه سرتخت باغستان نیز به عنوان سایتی نوسنگی می‌توان نام برد.
شهر تاریخی تون از جمله شهرهای اوایل دوره اسلامی در سرزمین خراسان بزرگ محسوب می‌شده که از بافت شهری برخوردار و دارای کهندژ، شارستان و حصار و بارو بوده است، همچنین مساجد جامع و کوشک از جمله قدیمی‌ترین آثار شهر تون هستند.
قلعه دختر قلعه‌ای به‌جای مانده از اسماعیلیان
قلعه دختر، قلعه‌ای به‌جای مانده از اسماعیلیان و مربوط به سده‌های پنجم و ششم هجری قمری است، این قلعه، دارای چند حصارسنگی است و در آن آثاری از حمام، برج و بارو و میخ‌های بزرگ آهنی مشاهده می‌شود. در روبروی این کوه، کوه دیگری است که شاه مرغان نامیده می‌شود و در زمستان از دهانهٔ چاهی که بر قله آن است دودی مشاهده می‌شود به نظر می‌رسد بخار آب باشد.
شهرستان فردوس همچنین طبق پژوهش‌های انجام شده مهد قنات و حمام‌های تاریخی است و حمام‌های باشکوهی چون حمام سردشت و جهانیاز است که در مورد تاریخ احداث بنا و بانی آنها اطلاع دقیقی در دست نیست اما شواهد معماری دوره تاریخی آن را صفویه می‌داند.
آبـگرم معدنی فردوس
از جمله جاذبه‌ها و قابلیت‌های گردشگری و با اهمیت شهر فردوس آبگرم معدنی آن است که با خواص طبی - درمانی اعجاب انگیزش سالانه پذیرای خیل عظیمی از گردشگران داخلی و خارجی بوده و از موقعیت مناسبی در منطقه برخوردار است.
نهبندان شهر دیرینه‌های پایدار/ سرزمین نخل و آفتاب
شهرستان نهبندان به عنوان جنوبی‌ترین شهر استان خراسان جنوبی به اقتضای موقعیت طبیعی آن و مجاورت با گرمترین کویر جهان یعنی کویر لوت واقع شده است که زیبایی‌های بکر و منحصر به فردوش گردشگران زیادی را به سوی خود فرا می‌خواند. از نظر ناهمواری این شهرستان در شمال مشتمل بر ارتفاعاتی است که قلل آن به ۲ هزار و ۵۰۰ متر می‌رسد کوه سرخ، کوه بیدمشک و کوه بوبک از جمله این ارتفاعات است.
ریگ یلان نهبندان یکی از بیابان‌های بکر و دست نخورده‌ای است که در قاب کویری و زیبایش مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا را دارد
ریگ یلان نهبندان در شرق کویر مرکزی ایران درست در نقطه تلاقی سه استان خراسان جنوبی، کرمان و سیستان و بلوچستان واقع شده و یکی از بیابان‌های بکر و دست نخورده‌ای است که در قاب کویری و زیبایش مرتفع‌ترین هرم‌های ماسه‌ای دنیا را دارد.
ریگ یلان از جالب توجه‌ترین عرصه‌های بیابانی در بیابان لوت است که زیبایی منحصر به فردی دارد، در مسیر رسیدن به ریگ یلان منظره‌هایی زیبا از نخل‌های سر به فلک کشیده در جوار تپه‌های ماسه‌ای بلند و همچنین خانه‌های روستایی و اقامتگاه‌های بومگردی نظر مسافران و گردشگران را به خود جلب می‌کند.
درست در جوار سوزان‌ترین کویر جهان، روستای زیبا و خوش آب و هوا دهسلم با نخلستان‌های آباد و ماسه بادی‌های کویر قرار دارد که به تعبیر بسیاری از رهگذران، دروازه بهشت و شاهراهی برای ورود به دریای سحرانگیز کویر است.
کوه‌های مریخی یا مینیاتوری نهبندان نیز از جمله شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های طبیعی این شهرستان هستند، در حقیقت باد و آب سبب خلق چنین منظره طبیعی و خارق‌العاده‌ای شده است.
عمده این کوه‌های مینیاتوری ترکیبی از رنگ‌های قرمز، زرد، طوسی و خاکستری هستند که از سنگ‌های رسوبی تشکیل شده‌اند، این کوه‌های مریخی یکی از بهترین زیبایی‌ها و مناظر زمین‌شناسی شرقی ایران محسوب می‌شود.
آسبادها ابتکاری برای تسخیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان
آسبادهای نهبندان به عنوان تدبیر هوشمندانه مردمان این سامان برای تسخیر بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که برخی آن را نخستین ساخته صنعتی بشر می‌دانند و قدمتی به بلندای تاریخ و آوازه‌ای جهانی دارد از دیگر جاذبه‌های گردشگری این شهرستان مرزی است.
تاکنون ۳۱۰ آسباد شامل حدود ۸۰ درصد آسبادهای ایران در خراسان جنوبی شناسایی شده که از مجموع آسبادهای استان نیز ۲۱ درصد مربوط به نهبندان، ۱۹ درصد درمیان و مابقی در سایر شهرستان‌ها پراکنده است، به همین دلیل پرونده ثبت جهانی آسبادهای شرق ایران با محوریت خراسان جنوبی در حال تکمیل شدن است.
جنگل بنه
اما از عجایب دیدنی و طبیعی نهبندان جنگل بنه یا پسته وحشی آن است، یکی از زیباترین، عجیب ترین و منحصربه فردترین جنگل‌ها که در وسعت هفت هزار هکتار مانند نگینی سبز و زیبا در دل کویر خودنمایی می‌کند که در هیچ نقطه عالم نظیر ندارد.
تالاب کجی دریاچه‌ای پوشیده از نمک
همچنین یکی دیگر از شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های اکوتوریستی نهبندان که چشم نوازی بس رویایی دارد تالابی به وسعت ۲۳ هزار هکتار است، دریاچه‌ای پوشیده از نمک که تالابی حاصل هم نشینی مسالمت آمیز انسان و طبیعت است.
تالاب کجی نمکزار به عنوان دریاچه‌ای نمکی در فصول پاییز و زمستان دارای آب بوده و محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی محسوب می‌شود و همه ساله تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در خود جای می دهد.
بشرویه سرزمین چهار صفه‌ها
منطقه بشرویه از نظر تاریخی قدمت بسیاری دارد. بر اساس شواهد و بناهای موجود (وجود قلعه دختر و ترناو) می‌توان گفت قدمت این شهرستان به قبل از اسلام بر می‌گردد.
بافت تاریخی بشرویه، یکی از معدود بافت‌های خشتی ثبت و حفاظت شده استان خراسان جنوبی است که با خانه‌های خشت و گلی و بادگیرهای مختلف، سندی مهم و ارزشمند از معماری دوره تیموری و صفوی را بومی‌ترین شکل‌های خود و به صورت انبوه خانه‌های چهار صفه کوچک و بزرگ به نمایش می‌گذارد و ویژگی اساسی آن، علاوه بر سالم بودن، تداوم و نفوذ آن در پیرامون شهر قدیم است.
مسجد جامع رقه تاریخچه‌ای از انواع تحولات و تکاملات را از اوایل اسلام تا دوره معاصر در خود دارد، اما بنای اصلی مسجد مرتبط با اوایل دوره اسلامی و همان مسجدی است که ناصر خسرو در سفرنامه‌اش از آن یاد کرده و ایوان رفیع آن را متذکر شده است.
قلعه دختر در فاصله ۱۲ کیلومتری غرب بشرویه و در مجاورت قنات بشرویه و آسیاب تاریخی دهنه و بر بالای کوهی مرتفع قرار دارد که از سه طرف مشرف بر پرتگاه تقریبا غیر قابل عبوری است و فقط از سمت جنوبی آن راه برای صعود وجود دارد.
پل‌های تاریخی ترناو
این پل‌ها شامل دو سازه معماری سنگی است که ارتباط جریان قنات را میان دو سوی یک گدار طبیعی شگرف برقرار می‌کند، که علاوه بر فن‌آوری سنتی بسیار بالا که نشان از اهمیت تاریخی منطقه دارد با یکی از ویژگی‌های بسیار بکر طبیعت همراه گشته و آمیخته‌ای از میراث طبیعی و تاریخی را خلق کرده است.
سرایان سرزمین آب انبارها
در بررسی باستان شناسی آمده در شهرستان سرایان در مجموع ۵۴ اثر تاریخی شامل بنا، محوطه، غار، تپه‌های تاریخی و درختان کهنسال شناسایی شده که قدمت آثار مذکور در محدوده‌ای زمانی از دوران تاریخی (قبل از اسلام) تا قاجاریه را در بر می‌گیرد.
روستای هدف گردشگری کریمو، منطقه گردشگری مصعبی و کریمو، دشت لاله‌های بسطاق و دوست آباد، غار بتون، کویر و رصدگاه نجوم سه قلعه، باغستان چرمه، سد و کال زو، جنگل سه قلعه، آسیاب آبی کاه کوه و ارتفاعات شمال سرایان در مسیر آب قنات زابر، روستای ییلاقی خاور، دره آمین و بوسی، دره‌ها و آبشارهای سبزرود بخشی از جاذبه‌های گردشگری سرایان است.
مقبـره توران شاه
مقبره توران شاه در داخل قبرستان قدیمی شهر سرایان واقع شده و دارای نقشه هشت ضلعی است که ورودی آن در ضلع شمال شرقی قرار گرفته است.
غار اژدها(بتون)
غار اژدها از نوع آهکی در فاصله هشت کیلومتری شرق روستای چرمه واقع شده و یکی از عجایب طبیعی و نمونه نادری از غارهای جهان است. غار اژدها از بسیاری جهات به خصوص به علت وجود گذرگاه‌های ممتد و حوضچه‌های موجود یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعی ایران و پدیده منحصر به فرد در نوع خود است که فقط در محدودی از غارهای ایران و جهان مثل غار علی صدر همدان و غار مولیس در فرانسه چنین زیبایی‌های خیره کننده‌ای وجود دارد.
آب انبار سرایان به همراه کاروانسرا، حمام و بازار، یک مجموعه فرهنگی را در این شهر تشکیل می‌دهند. عناصر معماری بنا شامل سر در ورودی، پلکان، پاشیر و مخزن بوده و سر در ورودی دارای طاق جناغی و تزئینات رسمی بندی است. پوشش پلکان به شیوه آهنگ اجرا شده و پس از آن فضای پا شیر و مخزن قرار دارد. این بنا مربوط به دوره صفویه است.
کویر سه قلعه تاریک‌ترین آسمان ایران
کویر سه قلعه سرایان به عنوان تاریک‌ترین آسمان ایران و یکی از تاریک‌ترین نقاط خاورمیانه شناخته می‌شود. این ویژگی آن را به مقصدی محبوب برای منجمان حرفه‌ای و آماتور تبدیل کرده است.
سربیشه دیـار غارها و قلعه‌های تاریخی
قلعه باغ مود
قلعه باغ مود در فاصله ۳۰ کیلومتری بیرجند و در شهر مود واقع شده و حصار این باغ دارای ۲۰ برج مدور با فواصل مشخص از یکدیگر است. علاوه بر این برج‌ها یک خندق به عرض حدود ۱۰ متر دور تا دور حصار حفر شده که دفاع از قلعه را آسانتر می‌کرده است.
این مجموعه گنجینه‌ای ارزشمند از تزئینات وابسته به معماری را در خود جای داده و با توجه به وجود تالار آیینه و همچنین اتاق‌های بزرگ با تزئینات گچی برجسته، می‌توان دریافت که محلی برای زندگی حاکم و خانواده‌اش بوده است.
چنشت سرزمین رنگ‌ها
چنشت یکی از هفت روستای شگفت‌انگیز کشور در شهرستان سربیشه است که فضا و محیط رنگارنگ این روستا، آن را به سرزمین رنگ‌ها تشبیه کرده است.
همچنین بافت باارزش تاریخی روستا، آداب و رسوم آن از جمله عروسی و مهارت ساخت کلاه پولی این روستا باعث شده تا در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت برسد.
در ارتفاعات شمال روستای چنشت از توابع شهرستان سربیشه غاری به طول ۶۰ متر وجود دارد که بر اثر عوامل درونی زمین و وقوع زلزله ایجاد شده است. آثار موجود در داخل غار شامل چوب، پارچه و استخوان‌های در هم شکسته انسان است که این آثار مربوط به قرون پنجم تا نهم ه. ق است.
غار چهل چاه
همچنین در صخره‌های مرتفع شمال روستای چنشت در فاصله ۲۰۰متری غرب غار چنشت، غاری وجود دارد که به لحاظ ارزش های تاریخی، باستان شناسی و نیز انسان شناسی اهمیت دارد.
بیشتر طول مسیر غار از دهلیزهای تنگ و پر پیچ و خم می‌گذرد که عبور از آنها با دشواری ممکن است، همچنین در طول مسیر غار اجسادی متعلق به افراد بزرگ سال و خردسال وجود دارد.
درمیان، سرزمین قلاع تاریخی
طبس مسینا و مناطق اطراف آن در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری شرق شهر اسدیه شهرستان درمیان از لحاظ تاریخی و باستان‌شناسی منطقه بسیار غنی هستند.
فورگ یکی از قدیمی‌ترین روستاهای شهرستان مرزی درمیان است. این روستا بر روی کوه و دور تا دور قلعه‌ای بزرگ شکل گرفته که به قلعه فورگ به نام همین روستا مشهور است. فورگ را بیشتر به خاطر این قلعه که یکی از زیباترین قلعه‌های ایرانی است، می‌شناسند.
قلعه فورگ بعد از قلعه الموت، مهمترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند
ساخت قلعه فورگ در زمان نادر شاه توسط میرزا بقا خان حاکم منطقه شروع شد. پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساخت قلعه را به اتمام رساند. قلعه فورگ بعد از قلعه الموت، مهمترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده و در این محل فداییان مطلق را تحت تعلیم و آموزش‌های مخصوص قرار می‌دادند.
قلعه کل حسن صباح یا دژ مومن آباد که در نزدیکی روستای تغندیک شهرستان درمیان قرار دارد با ارزش‌ترین و مهمترین قلعه اسماعیلیان در منطقه تاریخی قهستان و دومین مرکز دفاعی آنها پس از قلعه الموت است.
همچنین در شهرستان درمیان قلعه اسدیه، قلعه درخش، قلعه طبس مسینا،و قلعه مسلمانان گرسک نیز وجود دارد که با توجه به شواهد تاریخی - فرهنگی موجود از قلاع اسماعیلیه و مربوط به دوره‌های اشکانی و سلجوقی محسوب می‌شوند.
خوسف از کال جنگال تا آرک
از نظر تاریخی خوسف از کهن ترین مناطق استان محسوب می‌شود. اشعار حکیم نزاری و کتیبه‌های کال جنگال، سنگ نگاره لاخ مزار و کتیبه های پهلوی در دره‌ای بهنام «استاد تنگل» جملگی حکایت از قدمت چند هزار ساله این منطقه دارد، در ضمن کشف سنگ نگاره ثابت می‌کند که گذرگاه اصلی خراسان و قهستان به سوی کرمان و جنوب ایران از درون درههای جنوب شرقی بیرجند به ویژه «دره اِستاد» بوده و کوه باغران و روستاهای نوفرست، کوچ، کاهین و چنشت برکناره این دره قرار گرفته بودند.
آرامگاه ابن حسام خوسفی
مولانا محمد بن حسام‌الدین حسن شمس‌الدین محمد خوسفی (زاده خوسف) شناخته شده به ابن حُسام شاعر ایرانی در گذشته به سال ۸۷۵ هجری است.
آرامگاه این شاعر برجسته با فرم کلی هشت ضلعی با گنبدی شبیه کلاه فرنگی که در اصل نورگیر مقبره محسوب می‌گردد احداث شده و مسیر دسترسی به آرامگاه در پای تپه از طریق یک رشته پلکان صورت می‌گیرد که بازدید کننده را به کناره مقبره هدایت می‌کند.
سنگ نگاره‌های کال جنگال
مجموعه سنگ‌نگاره‌های کال جنگال در طول دره‌ای به همین نام در رشته کوه باقران و در نزدیکی روستای زمان‌آباد خوسف قرار دارد. این سنگ‌نگاره‌ها شامل یازده کتیبه و دو تصویر بوده که هم‌اکنون تنها هفت مورد از کتیبه‌ها باقی مانده است.
تصاویر و کتیبه‌ها به صورت پراکنده بر روی صخره‌ها هک شده‌اند. بعضی کتیبه‌ها تنها شامل یک سطر و بعضی از چند سطر تشکیل شده‌اند. در این مجموعه، دو سنگ‌نگاره (نگارکند) وجود دارد که یکی نیم تنه یک مرد و دیگری صحنه جدال یک مرد با شیر را نشان می‌دهد. با توجه به نحوه آرایش صورت، موها و نوع لباس می‌توان گفت مجموعه کتیبه‌ها و نگارکندهای کال جنگال متعلق به دوره اشکانی است.
روستای آرک دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بسیاری است و با داشتن آب و هوایی مطلوب و مناسب محل ویژه‌ای برای گردشگری به شمار می رود. قرار گیری روستا در دامنه کوه باعث شده است که معماری خانه‌های آن به صورت پلکانی باشد به گونه‌ای که بام خانه‌های پایین تر حیاط خانه‌های بالایی هستند.
این روستا را می‌توان روستایی با تاریخ و فرهنگی غنی نامید چون دارای آثار تاریخی بسیای از جمله قلعه قلاع اسماعیلیه و خانه غفاری است از طرفی در طبیعت بکر آن آبشار، چشمه‌های جوشان و کوه‌ها بی نظیری وجود دارد.
زیرکوه دیار چهار فصل
شهرستان زیرکوه به دیار چهار فصل و سرزمین لاله‌های رنگارنگ معروف است و جاذبه‌های گردشگری این شهرستان به ۳ قطب تقسیم می‌شود که قطب اول شامل اماکن مذهبی و بقاع متبرکه، قطب دوم اماکن تاریخی و باستانی و قطب سوم جاذبه‌های طبیعی است.
از مهمترین آثار تاریخی فرهنگی این شهرستان می توان به مسجد جامع افین، قلعه کوه افین، آسیاب افین، رباط زردان، قلعه کوه زردان، سد سردوان، سد فخران، مزار چهار گنبد(امامزاده عمربن داوود)، بند تاریخی تجنود، غار پهلوان - بند آخوند، قلعه حسن بایخان، قلعه دختر آهنگران، قلعه دختر چلونک (مزار) و قلعه کوه آبیز اشاره کرد.
تلاقی کویر و دره سرسبز تجنود
ریگ همت آباد (آهنگران) در نزدیکی مرز افغانستان و دق پترگان قرار دارد. نامگذاری ریگزار بر اساس روستای همت آباد در جنوب آن است، این منطقه یکی از غنی‌ترین و فعالترین اکوسیستم‌های بیابانی از نظر پوشش و تنوع گیاهی و جانوری در ایران است.
دره زیبا و سرسبز تجنود در شهرستان زیرکوه یکی از جاذبه‌های زیبای خدادادی و بهشت گردشگران در استان خراسان جنوبی است که در فصل بهار و تابستان هر سال میزبان مسافران زیادی است
همچنین دره زیبا و سرسبز تجنود در شهرستان زیرکوه یکی از جاذبه‌های زیبای خدادادی و بهشت گردشگران در استان خراسان جنوبی است که در فصل بهار و تابستان هر سال میزبان مسافران زیادی است
روستای افین از مراکز مهم تاریخی شهرستان زیرکوه است. وجود چندین اثر تاریخی از جمله مسجد جامع، قلعه، بافت تاریخی، کاروانسرا، آسیاب‌های آبی، برج‌ها، حوض‌ها مجموعه‌ای از جاذبه‌های تاریخی را درخود گنجانده است که به دلیل قرار گرفتن در حاشیه ارتفاعات و همجواری با درختچه‌های زرشک مجموعه بی نظیری از جاذبه‌های مختلف را با خود به همراه دارد.
طبس عروس کویر ایران
شهرستان طبس نیز همانند دیگر شهرهای کویری رازها و جاذبه‌های زیادی را در دل خود پنهان کرده است. یکی از این جاذبه‌های طبیعی چشمه مرتضی علی طبس است که در میان صخره‌های کویری هر مسافر و گردشگری را با زیبایی‌اش متحیر می‌کند. این چشمه خواص معدنی و زیست محیطی منحصر به فردی دارد.
زیبایی چشمه مرتضی علی و خواص درمانی آن و چشمه‌های آب و سرد و گرم منطقه از دیگر جاذبه‌های گردشگری این ناحیه زیبا و توریستی به حساب می‌آیند.
آستان مقدس امام زاده حسین بن موسی الکاظم (ع) در میان کویر، چون نگینی فیرزوه‌ای می‌درخشد.
بنای اصلی حرم مطهر در اثر زلزله ۲۵ شهریورماه ۱۳۵۷ طبس به‌طور کلی ویران شد و پس از آن، مجدد توسط آستان قدس رضوی مورد بازسازی قرار گرفت. معماری زیبا و باشکوه گنبد فیروزه‌ای و گلدسته‌های آن از فواصل دور، توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند و از گذشته تا به امروز مورد استقبال و توجه ویژه مسلمانان و حتی دیگر مذاهب بوده است.
دره کال جنی طبس یکی از ترسناک‌ترین مناطق ایران و منظره طبیعی شگفت انگیزی است که در میان کویر داغ فضای سرسبز و خنک ایجاد شده است
دره کال جنی طبس یکی از ترسناک‌ترین مناطق ایران و منظره طبیعی شگفت انگیزی است که در اثر فرسایش صخره‌ها با آب و باد و رسوبات آبرفتی طی هزاران سال شکل گرفته و در میان کویر داغ فضای سرسبز و خنک ایجاد شده است.
یکی دیگر از دیدنی‌های این شهرستان کویری، غار حلوان است که عمر سنگ‌های آن به ۱۶۰ میلیون سال پیش یعنی دوره ژوراسیک میانی می‌رسد.
نایبند ماسوله کویر
در بخش جنوبی طبس و درست در بخش دیهوک، به یکی از روستاهای پلکانی ایران یعنی روستای نایبند خواهید رسید که به آن لقب ماسوله کویر را می‌دهند.
روستای نایبند با داشتن گندمزار، نخلستان‌های زیبا و باغ‌های مرکبات، همچون جزیره‌ای سبز در دل کویر می‌درخشد.
روستای پلکانی نایبند با معماری خاص خود در سالیان اخیر به شهرت رسیده و اغلب خانه‌های این روستا دو طبقه‌اند و از دور به شکل مکعب‌های خاکستری به نظر می‌رسند که نامنظم روی هم چیده شده‌اند.
ارگ طبس یکی از بناهای تاریخی با قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال است. این بنای باستانی که به «کهندژ» نیز شهرت دارد، در زمره جاهای دیدنی طبس محسوب می‌شود. زلزله ۵۷ موجب تخریب بخش زیادی از آن شد.
روستای جهانی اصفهک
روستای زیبای اصفهک در زلزله ۵۷، آسیب‌های جدی دید به‌گونه‌ای که دیگر قابل سکونت نبود. اما ساکنان این روستا با همت، تلاش و همدلی خودشان، تصمیم گرفتند که سبک معماری روستای خود را با ساختن اتاق‌های چوبی تغییر دهند و پس از نزدیک به پنج دهه تلاش، توانستند روستایی مدرن و جدید بسازند که در فهرست ۵۵ روستای مشهور جهان قرار بگیرد.
این رخداد مبارک، در سال ۲۰۲۴، اتفاق افتاد و این روستا، از سوی «سازمان جهانی گردشگری» که زیر نظر سازمان ملل فعالیت می‌کند، به عنوان یکی از بهترین دهکده‌های جهانی گردشگری برگزیده شد.
ژئوپارک جهانی طبس با مساحت ۲۲ هزار و ۷۷۱ کیلومتر مربع دارای ۳۹ ژئوسایت است که جذابیت‌های زمین‌شناختی فرهنگی و طبیعی قابل توجهی را در خود دارد و یکی از مراکز مورد توجه خاص زمین‌شناسان ایران و جهان است.
ژئوپارک طبس در کنار جایگاه مهم در زمین‌شناسی ایران، ظرفیت‌های زیست‌محیطی، تاریخی و فرهنگی را نیز در خود جای داده است. باغ تاریخی گلشن به عنوان نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی با قدمتی حدود ۲۵۰ سال، امامزاده حسین ابن موسی الکاظم برادر امام رضا(ع)، ارگ کهن طبس، سد کهن کریت، طاق شاه عباسی، کال جنی و کال سر در، از جمله مهمترین داشته‌های این ژئوپارک در کنار گونه‌های گیاهی و جانوری آن، به حساب می‌آیند.
همچنین ژئوپارک طبس، روستاها و مناطق نمونه گردشگری نظیر خرو، کُریت، اِصفَهک، نایبند، پِیکوه، پیرحاجات، اسفندیار، سُرُند و مُودر و اِزمیغان را نیز در برمی‌گیرد.