[ شهروند ] مینی‌سریال «دختران کوچه غم» به کارگردانی علی جعفرآبادی، یکی از پرماجراترین فیلم‌های سینمایی دو سه سال گذشته است- که در روزهای اخیر پس از سه سال از یک فیلم سینمایی به مینی‌سریال تبدیل و در شبکه نمایش خانگی منتشر شده است. این فیلم که در ابتدا با عنوان «مسیح؛ پسر مریم»- با بازی امیر نوروزی، پانته‌آ پناهی‌ها، بهرام ابراهیمی، المیرا دهقانی، پاوان افسر و گلنوش قهرمانی- برای چهلمین جشنواره فیلم فجر آماده شده بود، به دلیل مشکلات مرتبط با حساسیت‌های محتوا و پوشش بازیگران از جشنواره حذف شد و به مدت سه سال در حالت تعلیق قرار گرفت. حالا علی جعفرآبادی کارگردان «مسیح؛ پسر مریم» روایت خود از ماجراهای پیرامون این فیلم- و حساسیت‌هایی که باعث شد «مسیح» به جشنواره فجر راه پیدا نکند و در نهایت در قالب یک مینی‌سریال با عنوان جدید «دختران کوچه غم» در شبکه نمایش خانگی منتشر شود را بر زبان آورده است...
به گفته علی جعفرآبادی «ایده اولیه «مسیح؛ پسر مریم» به سال ۹۸ باز می‌گردد، با این تفاوت که قصه اصلی ابتدا در دوران معاصر اتفاق می‌افتاد و درباره طلبه‌ای جوان بود که متوجه می‌شود خواهرش دچار مشکلی جدی شده است و برای حل آن وارد مسیر خطرناکی می‌شود. ریشه داستان هم به دغدغه‌ای برمی‌گشت که همیشه در ذهنم بود: در جامعه‌ای که فاصله‌ها میان افراد روز به روز بیشتر می‌شود، انسان‌ها چقدر و تا چه حدی می‌توانند به هم نزدیک شوند».
کارگردان این مینی‌سریال می‌گوید که «فیلمنامه‌ای که نوشته بودیم، با توجه به حساسیت‌های داستان، در آن زمان نتوانست به سرانجام برسد و بعدها با پیشنهاد سازمان هنری رسانه‌ای اوج، قصه به دوران گذشته و قبل از انقلاب منتقل شد تا از حساسیت‌های آن کاسته شود. این تغییرات باعث شد تا با توجه به بازه زمانی متفاوت داستان تندتر و پرتنش‌تر پیش برود و در نهایت، یک طلبه و خواهرش با باورها و اعتقادات متفاوت به عنوان دو قطب اصلی داستان مطرح شوند».
چالش‌های تاریخ معاصر
انتقال داستان به زمانی دورتر قطعا چالش‌های زیادی با خود وارد کار می‌کند- و «مسیح؛ پسر مریم» هم از این قاعده مستثنی نیست. علی جعفرآبادی می‌گوید که تصویرسازی دوران پهلوی در این فیلم مدیون و مرهون فیلم‌هایی است که در آن زمان ساخته شده است: «مهم‌ترین تصویری که از هر دورانی وجود دارد، سینمای آن دوران است. به عنوان مثال وقتی قرار باشد درباره هر دهه‌ای از کشورمان صحبت کنیم قوی‌ترین گنجینه برای نزدیک شدن به آن فضا، فیلم‌هایی هستند که در آن دوره تولید شده است. از آن‌جایی که فیلم زیاد می‌بینم، تصویری از آن دوران به واسطه فیلم‌هایی که از قبل انقلاب دیده بودم داشتم. بعد از آن هم که ماجرای ساخت «مسیح؛ پسر مریم» مطرح شد، در یک دوره تمام فیلم‌های اجتماعی متعلق به همان دهه‌ای را که قصه ما در آن اتفاق می‌افتد دوباره تماشا کردم. بعلاوه یکسری کتاب هم وجود داشت که به من در این زمینه کمک کرد تا آن فضا را بهتر بشناسم و درباره محله‌ای که در قصه وجود دارد بیشتر تحقیق کنم. ضمن آنکه چند پادکست هم درباره آن محله و آن مقطع تاریخ پیش از انقلاب تهیه شده بود، را گوش دادم و از تمامی آنها به عنوان منبع بهره بردم».
بیگانگی انسان
کارگردان «مسیح؛ پسر مریم» ضمن اشاره به این که «موضوع مینی‌سریال «دختران کوچه غم» صرفا بهانه‌ای بود برای ورود روحانی جوان فیلم به دنیایی که تا آن زمان از آن بی‌خبر بوده»؛ هدف اصلی ساخته شدن این فیلم را «نشان دادن چالش‌های جامعه‌ای که انسان‌ها با یکدیگر بیگانه هستند» می‌داند و البته «علاوه بر نمایش این بیگانگی این هدف را هم داشتیم که شخصیت مسیح، طلبه‌ای که همیشه خود را در یک دایره امن قرار داده، به درک و مسئولیت‌‌پذیری نسبت به دیگران برسد».
حذف از جشنواره
با توجه به این که سازمان اوج تهیه‌کننده این فیلم است، راه نیافتن «مسیح؛ پسر مریم» به چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر یکی از اتفاقات شگفت‌انگیز و باورنکردنی آن دوره از جشنواره بود. حالا سه سال بعد از آن روزها علی جعفرزاده درباره این اتفاق می‌گوید که «فیلم ما برای حضور در بخش مسابقه جشنواره پذیرفته شده بود، اما ناگهان از سازمان هنری رسانه‌ای اوج خواسته شد آن را خارج کنند. دلیل اصلی اعلام شده به مسئله حجاب برمی‌گشت، اما فکر می‌کنم این بهانه‌ای برای جلوگیری از اکران فیلم بود. توجیحاتی هم داشتند که اگر به فیلم مجوز بدهیم باب استفاده از کلاه گیس باز خواهد شد. البته این موضوع دلیل محکمی نبود؛ چون رئیس وقت سازمان سینمایی خودش تهیه‌کننده سریال و فیلمی بودند که از همین شیوه حجاب برای بازیگرهای خانم استفاده شده بود. در حقیقت علت اصلی که این فیلم نتوانست در جشنواره نمایش داده شود این بود که برخی افراد نمی‌خواستند مسئولیت تصمیمات خود را بپذیرند و در نهایت هیچ کسی مسئولیت مشکلات فیلم را به دوش نگرفت».
علی جعفرآبادی با انتقاد از نبود رفتار حرفه‌ای و اخلاقی در جشنواره فیلم فجر گفت: «به هر حال جشنواره یک بازی است که وقتی وارد آن می شوی باید تن به قواعد آن بدهی و اگر تصمیم گرفته شده است به هر دلیلی فیلم ما در جشنواره نباشد من حق اینکه قاعده بازی را بهم بزنم برای خودم قائل نیستم. اما به عنوان فیلمساز این حق را برای خودم قائل هستم تا از جشنواره انتظار داشته باشم حرفه‌ای و اخلاقی رفتار کند».
تبدیل فیلم به سریال
این کارگردان درباره چرایی تبدیل فیلم «مسیح؛ پسر مریم» به سریال «دختران کوچه غم» می‌گوید: «در ابتدا مقاومتی برای تبدیل فیلم به مینی‌سریال داشتم چون احساس کردم به عنوان کارگردانی که برای ساخت فیلم‌اش زحمت کشیده است عمرش هدر رفته اما بعد از مشاهده خروجی نهایی، از نتیجه راضی هستم، هرچند هنوز دوست داشتم که فیلم اکران می‌شد و روی پرده سینما می‌رفت. منتهی این اتفاقات را می‌گذارم به حساب آنکه یکسری از فیلمسازها باید در مقاطعی از سینمای ایران قربانی باشند و من و فیلم‌ام هم دچار یکی از این مقطع‌ها شدیم».
«دختران کوچه غم» در یک نگاه
روایت قصه‌های مسیح
«مسیح پسر مریم» به عنوان فیلمی با سرمایه‌گذاری سازمان اوج به نظر می‌رسید که به همین پشتوانه رونمایی بی‌دردسری را در جشنواره فجر تجربه خواهد کرد. اما این اتفاق نیفتاد و این زمینه‌ساز ورود فیلم به وضعیت شبه‌توقیف بود- که سه سال ادامه پیدا کرد تا سرانجام این فیلم سینمایی بدون اکران روی پرده، در قالب یک مینی‌سریال عرضه شد. مسیری که سازمان اوج پیش‌تر برای «روز بلوا»ی بهروز شعیبی نیز آزموده بود و بنابراین می‌توان پیش‌بینی کرد که این‌بار هم محصول اوج در قالب یک مینی‌سریال که با نام «دختران کوچه غم» منتشر شده، اقبال مخاطبان را به همراه خواهد داشت.
شخصیت اصلی داستان طلبه‌ای به نام مسیح است که به واسطه مشکلی که برای خواهرش به‌وجود آمده، در یک موقعیت چالشی قرار گرفته است. علی جعفرآبادی در اولین تجربه کارگردانی خود علاوه‌بر مسیح داستان ثریا خواهر مسیح را هم روایت می‌کند که زمانی از خوانندگان سرشناس بوده و حالا به اتهام یک قتل، در زندان به سر می‌برد. آذر دختر ثریا هم دیگر کاراکتر داستان است که بعد از سال‌ها سراغی از دایی خود گرفته و با کمک‌خواهی از مسیح، به‌دنبال حل مشکل مادر تا پیش از اجرای حکم اعدام است...
∎