به گزارش خبرگزاری ایمنا از کردستان، کُردها عاشق زیبایی و سرزندگی‌اند، این روحیە شاد و لطیف آن‌ها را می‌توان در نقش و نگار یا تنوع رنگ و زیبایی لباس و زیورآلات زنان و مردان آن جست‌وجو کرد، همین زیبایی لباس کردی موجب شدە است تا آوازەای جهانی پیدا کند.
نقش و نگارهای حک شدە بر لباس کُردی گویا تابلویی رنگین از هنر و اصالت است که هر تار و پود آن داستانی دارد از زیبایی و شکوە و اصالت مردمان کُرد.
لباس کُردی نە تنها یک پوشش، بلکه بازتاب و آینەای از تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم، باور و در یک کلام نشان‌دهندە غنای فرهنگی و هنری قوم کُرد است.
رنگ‌های شاد و زنده بە کار رفتە همچون رنگین‌کمانی در دامن‌های پرچین زنان کُرد، با هر چرخش، رقصی از نور و رنگ را به نمایش می‌گذارد و رنگ‌های تیره و باوقار مردان کُرد، نشان از صلابت و استواری مردان این دیار دارد.
گل‌های رنگارنگ، نقش‌های هندسی ظریف و طرح‌های الهام گرفته از طبیعت، با دستان هنرمند زنان کُرد روی پارچه‌ها نقش می‌بندد و هر تکه از لباس را به یک اثر هنری تبدیل می‌کند و نوع دوخت لباس مردان نیز ابهت و مردانگی آن‌ها را بە نمایش می‌گذارد.
استفاده از لیره و سکه‌های احمدشاهی در لباس زنان کُرد، جلوه‌ای از تاریخ، ثروت و زیبایی را به نمایش می‌گذارد، این سکه‌ها که زمانی نمادی از قدرت و ارزش پولی بودند، اکنون به عنصری تزئینی در لباس‌های سنتی زنان کُرد تبدیل شده است.
کراس، اصلی‌ترین بخش پوشش کُردی
از زیورآلات که بگذریم، لباس کُردی کە در زبان محلی بە آن «کراس» می‌گویند، نمونەای کامل از یک پوشش است کە علاوە بر ظاهر آن کە در نهایت وقار و زیبایی طراحی شدە است، شکل گشاد آن خاص منطقە کوهستانی و آب و هوای کردستان است تا پیمودن راەهای سخت و دشوار کوهستان برای آن‌ها راحت‌تر باشد.
یکی از بخش‌های لباس کُردی که خاص منطقە کردستان و یکی از ویژگی‌های اصیل لباس کُردی است «چاروکە» یا «چارەکە» نام دارد؛ رودوشی زیبایی کە زنان روی لباس کُردی استفادە می‌کنند و جدای از شکل و جلوە زیبایی کە بە لباس می‌بخشد، نمادی از کدبانویی و جاافتادگی زنان کُرد نیز هست.
«تاسکلاو» کلاه یا سرپوش زنان کُرد
«تاسکلاو» در طول تاریخ سرپوش معروف خانم‌های کُرد بودە است کە نمونە آن را در جایی دیگر نمی‌توان دید و شناسنامە آن خاص منطقە کردستان است.
این شکل استوانە‌ای کوتاهی دارد و با نقوش زیبا و رشتەهایی از لیرە و سکەهای احمدشاهی تزئین شده که جلوەای خاص بە لباس و سیمای زنان کُرد بخشیدە است.
در روزگاران گذشتە «تاسکلاو» خاص دختران طبقە اشراف‌زادە، خان و خان‌زادە بوده است کە در واقع جدای از جلوە زیبای آنّ به نوعی نشان دهندە طبقات مختلف اجتماعی نیز بوده است.
جالب است که حتی در شهرهای مختلف استان کردستان نیز نحوه پوشش زنان مقداری با یکدیگر متفاوت و بخش‌های دیگری نیز بسته به فرهنگ آن منطقه به آن اضافه شده است که می‌توان به اجزایی همچون سوخمه، شال و سروین اشاره کرد.
«فرەنجی» پوشش مخصوص مردانه کُردها
نە تنها در لباس زنانە کە لباس مردانە کُردها نیز از ویژگی‌های فرهنگی و هویتی زیادی برخوردار است کە یکی از خاص‌ترین و مشهورترین آن‌ها، پوشش «فرەنجی» است کە از نمد ساختە شدە و جنس پارچە آن سفت، سخت و گرم بودە و مناسب با آب و هوای سرد و سخت کوهستان طراحی شدە است.
در فرەنجی دو زاییدە برآمده روی شانەها جدای از ساختار زیبایی‌بخشی آن حکایت از تاریخ و سرگذشت کُردها در طول تاریخ و در یک کلمە اشارە بە داستان ضحاک ماردوش و وضعیت کُردها در آن زمان دارد.
«پشتوین» یا کمربند کُردی
«پشتوین» یا کمربند نیز یکی از بخش‌های معروف و مهم در لباس مردان است کە به صورت سادە یا گرەچین روی کمر شلوار کُردی بستە می‌شد و جدای از کاربردهای بسیاری کە در گرم نگە داشتن بدن از سرما دارد به نگهداشتن تفنگ و اسلحە نیز در آن زمان کمک می‌کرده است.
بیشتر مردان «پشتوێن» را با سە گره روی کمر خود می‌بستند که این سه گره نمادی از سه عنصر اصلی دین زردشت یعنی پندار نیک، گفتار نیک و کردار نیک بودە است.
پیچ و قولاو، لفکه و سورانی، کولەبال، شال، ساق‌بند پشمی یا پووزەوانه از دیگر اجزای پوشش لباس مردان کُرد است کە در ادامە بە معرفی تک تک آن‌ها می‌پردازیم.
بە دلیل زیبایی و تنوعی کە لباس کُردی دارد، بیستم اسفند یا ۱۰ مارس را به عنوان روز جهانی لباس کُردی در دنیا می‌شناسند کە فرصتی برای پاسداشت میراث فرهنگی غنی و ارزشمند مردم کُرد است.
شباهت نقش برجسته‌های دوره هخامنشی به لباس کُردی
امیر صادقی، کارشناس مردم‌شناسی ادارە کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کردستان به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: لباس و پوشش همچون غذا و مسکن، یکی از نیازهای اولیه انسان است، اما تفاوت انسان با سایر موجودات در این است که هر نیازی را به یک امر فرهنگی تبدیل می‌کند، نه تنها در لباس که در بحث غذا نیز این موضوع قابل مشاهده است، غذا در سایر موجودات شاید هزاران سال به یک شکل مصرف شود، اما در انسان، غذا تنها برای سیر کردن نیست و جنبه‌های تزئینی و فرهنگی پیدا می‌کند.
وی می‌افزاید: همین موضوع در مورد لباس هم صدق می‌کند، یعنی لباس تنها پارچە و امثال آن نیست کە بە دور بدن بپیچد و ما را از سرما و گرما محفوظ کند، بلکه انسان در طول تاریخ هموارە نیازهای اولیه خود را بە صورت‌های مختلف فرهنگی برآورد کرده است.
کارشناس مردم‌شناسی ادارە کل میراث فرهنگی کردستان تصریح می‌کند: لباس کُردی نیز نمونه‌ای از این تبدیل نیاز اولیه به یک عنصر فرهنگی است و در نقش برجسته‌های دوره هخامنشی، لباس‌های گشادی را می‌بینیم که شباهت‌هایی به لباس کُردی دارند.
صادقی ادامه می‌دهد: قدیمی‌ترین عکس‌هایی که از لباس کُردی موجود است، مربوط به دوره ناصرالدین شاه بوده، اما نکته مهم این است که فرهنگ از جمله لباس، زبان و غذا امری ایستا نیستند، بلکە پویا و در حال تغییر است.
شاکله اصلی لباس کُردی حفظ شده است
وی اضافه می‌کند: از زمان ناصرالدین شاه تا امروز، تغییرات زیادی در لباس کُردی و سایر لباس‌های سنتی ایران ایجاد شده است، اما شاکله اصلی لباس کُردی همچنان حفظ شده و همین شاکله است که لباس کُردی را از سایر لباس‌های سنتی متمایز می‌کند، حتی اگر تغییرات اساسی هم در آن ایجاد شده باشد، باز هم می‌توان اصالت آن را تشخیص داد.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی کردستان معتقد است که عوامل مختلفی از جمله اقلیم، فرهنگ، باورها و سنت‌های مردم کردستان سبب حفظ هویت و اصالت لباس کُردی شده است.
صادقی عنوان می‌کند: لباس‌های کُردی همچون بسیاری از لباس‌های سنتی و اصیل دیگر، بدن را به طور کامل از زیر گردن تا روی پا پوشش می‌دهد، بدون اینکه بدن در معرض هوا، سرما، گرما و دید قرار بگیرد و گشاد بودن لباس کُردی، هم در مردان و هم در زنان دلایل مختلفی دارد؛ اول اینکه، لباس‌های قدیمی در بیشتر فرهنگ‌ها راحت و گشاد بوده‌اند و لباس‌های تنگ و نمایان کردن قسمت‌هایی از بدن، پدیده‌ای به نسبت جدید است که در صد سال اخیر در دنیا به وجود آمده است.
وی اضافه می‌کند: لباس گشاد به بدن اجازه حرکت راحت می‌دهد و اگر نگاهی به امپراتوری‌ها در سرزمین‌های بزرگ و دارای تمدن داشتە باشیم، می‌بینیم کە شکل لباس‌ها گشاد است، دلیل این امر هم راحت بودن انسان در کار و رفت و آمد است که این لباس‌ها در تابستان خنک است و در زمستان می‌توان زیر آن لباس‌های گرم پوشید.
کارشناس مردم‌شناسی ادارە کل میراث فرهنگی کردستان عنوان می‌کند: در مناطق کوهستانی همچون کردستان برای سهولت در انجام کار و رفت و آمد، شکل لباس‌ها گشاد بودە است، با این وجود باز هم می‌بینیم در مناطقی کە کوهستانی نبوده است، لباس‌های آن‌ها نیز بە شکل گشاد است، مانند لباس بلوچ‌ها.
صادقی می‌گوید: لباس کُردی مردانه و زنانه دو قسمت دارد که با شال بسته می‌شود، البته در لباس زنان مناطق هورامان و سنندج، شال وجود ندارد و لباس یک تکه است.
تنوع در رنگ و مدل، شاخص اصلی در ثبت روز جهانی لباس کردی
وی اظهار می‌کند: وقتی صحبت از لباس کُردها می‌شود باید فارغ از مسائل سیاسی طیف وسیعی را در نظر بگیریم، اما واقعیت فرهنگی این است که ما به عنوان کُرد، یک لباس واحد و یک شکل را نداریم و از کُردهای ترکیە تا کُردهای سوریە و عراق، تنوع بسیار زیادی از لباس را شاهد هستیم که همین تنوع در لباس کُردی در نام‌گذاری بیستم اسفند بە عنوان روز جهانی لباس کُردی مدنظر بوده است.
کارشناس مردم‌شناسی ادارەکل میراث فرهنگی و گردشگری کردستان اضافە می‌کند: در همین استان کردستان نیز دەها نوع لباس کُردی وجود دارد کە وقتی در این باره مطالعە می‌کنیم می‌بینیم که نوع پوشش‌های کُردی از بیجار تا مناطق مرزی بسیار متفاوت بودە که متاسفانە اغلب آن‌ها فراموش شدە است.
صادقی، تنوع بسیار زیاد در رنگ و مدل‌های لباس کُردی را از جمله شاخصە‌های جهانی بودن این لباس می‌داند و می‌افزاید: گمان نمی‌کنم در جهان لباسی به تنوع و گوناگونی قوم کُرد وجود داشتە باشد و این یک واقعیت است که با اندکی مطالعە و پژوهش می‌توان بە این واقعیت پی برد.
وی در ادامه بە تقسیم بندی لباس کُردی اشاره می‌کند و می‌گوید: به طور کلی، لباس کُردی را می‌توان به سه دسته لباس‌های بچه‌گانه، زنانه و مردانه تقسیم کرد، البته، دسته‌بندی‌های دیگری نیز وجود دارد، مانند لباس‌های مخصوص عروسی، عزا و مراسم‌های خاص دیگر و لباس کار.
کارشناس مردم‌شناسی ادارەکل میراث فرهنگی کردستان بیان می‌کند: ما در لباس کُردی نشانە‌های مختلف بسیاری را بە کار می‌بریم برای مثال نشانه‌هایی مانند رنگ شال یا سربند، می‌تواند نشان‌دهنده موقعیت اجتماعی یا مذهبی فرد باشد، به عنوان مثال، افرادی که از حج بازمی‌گردند، شال طلایی یا نارنجی رنگ به کمر می‌بندند و سادات، شال یا سربند سبز استفاده می‌کنند.
صادقی اضافە می‌کند: البته ممکن است که هر قسمت از لباس کُردی در مناطق دیگر نام متفاوتی داشته باشد، برای مثال یک قسمت از لباس در شهر قروه یک اسم دارد و در شهر مهاباد یا سایر مناطق کُردی، اسمی دیگر، لذا باید به یک نام مختصر و مشترک قناعت کنیم.
سرپوش، تن پوش و پاپوش، سه قسمت اصلی لباس کُردها
صادقی خاطرنشان می‌کند: لباس زنان و مردان کُرد شامل سرپوش، تن پوش و پاپوش است که سرپوش خانم‌ها نام‌های مختلفی مانند میزَەرە، سەروین، رشتی و شەدە داشته که در هر منطقه از پارچه‌های متفاوتی تهیه می‌شوند. رشتی یا سرپوش زنان و مردان از نظر رنگ متفاوت بوده است، برای مثال رشتی زنان خط‌های قرمز بیشتری داشته و روشن‌تر بوده و رشتی پیرزن‌ها هم با جوان‌ترها متفاوت بوده است.
وی ادامه می‌دهد: برخی زنان برای زیبایی رشتی یا سروین را کج می‌بستند و برخی دیگر پارچه‌ای به نام «هەوری» را با آن ترکیب می‌کردند کە جلوەی زیبایی بە آن می‌داد و اگر پایین این سروین و رشتی را بە گردن می‌بستند بە آن «شال مل» می‌گفتند کە در فرهنگ لیلاخی بە وفور بە چشم می‌خورد.
کارشناس مردم‌شناسی ادارەکل میراث فرهنگی کردستان در خصوص تنوع سرپوش خانم‌ها می‌گوید: سرپوش‌های زنان کُرد دارای تنوع بسیار زیادی است، کلاه‌هایی مانند تاسکلاو وجود داشته که دور آن با مهره و سکه تزئین می‌شده و در برخی کلاه‌ها فقط در دو طرف سکه داشتند و در برخی کلاە‌ها پنج سکە و جدای از این، کلاو فیس هم یکی دیگر از انواع کلاه‌ها است.
صادقی عنوان می‌کند: معمولاً روسری‌هایی که زنان کرد از آن استفاده می‌کردند، بزرگ و توری بودند و بر روی کلاه‌ها پوشیده می‌شدند و گاهی هم فقط از سربند استفاده می‌کردند.
وی تصریح می‌کند: تن‌پوش زنان کُرد را «کراس» می‌نامند، کراس می‌تواند به صورت یک تکه و بلند باشد، مانند لباس زنان هورامان و سنندج، یا اینکه در کمر دوخته و چین داده می‌شود و روی کمر آن را با شال ببندند.
کارشناس مردم‌شناسی میراث فرهنگی کردستان می‌افزاید: سوخمه یک لباس نیم‌تنه بالاپوش است که تا پایین سینه را می‌پوشاند و در قسمت وسط جلویی یا می‌توانند آن را ببندند و یا نبندند، کلونجه هم لباسی است که تا آرنج یا مچ دست را می‌پوشاند.
صادقی اضافە می‌کند: یکی دیگر از قسمت‌های لباس کُردی «کوا» است، کوا لباسی شبیه عبا است که روی کراس پوشیده می‌شود، همچنین چارک را هم در لباس کُردی داریم که یک پارچه مربعی بوده که پیرزن‌ها روی دوش می‌انداختند و گوشەهای چارک را در زیر گردن گره و یا با گیرە به هم وصل می‌کردند. شلوار زنان هم مانند شلوار مردان، معمولاً گشاد است.
وی بیان می‌کند: مردان کُرد نیز از سرپوش‌های متنوعی مانند جامانە، سروین، رشتی و میزرە استفاده می‌کنند که بسیار متنوع است، برای مثال در مناطق بانه، ابتدا کلاهی بر سر می‌گذارند و سپس رشتی را دور آن می‌پیچند و تنوع در نحوه بستن سربندها به حدی است که می‌توان افراد را از روی سربندشان تشخیص داد کە این فرد بانەای، هورامانی و یا لیلاخی است.
تن‌پوش مردان کُرد
کارشناس مردم‌شناسی ادارەکل میراث فرهنگی و گردشگری کردستان تصریح می‌کند: تن‌پوش مردان کُرد دارای دو تکه قسمت بالایی و قسمت پایینی است که قسمت پایینی شامل شلوار کُردی بوده و تنوع زیادی دارد؛ رانچوخه، کەواوپانتوڵ، مِراخانی، سقزی، هورامی و ملکی از جمله انواع مختلف لباس کُردی مردانه هستند.
صادقی ادامه می‌دهد: یک بخشی از لباس مردان کُرد، سورانی یا فقیانه بوده کە یک پارچه سفید و بلندی است که به دور مچ دست بسته می‌شود و کاربردهای مختلفی در کشاورزی، باغداری، کوهنوردی و مراسم شادی دارد.
وی می‌گوید: «فرنجی» که جزو نمدها هستند و از جمله لباس‌های ثبت ملی شده است، «پەسەک» نیز که با دستگاه جولایی بافته می‌شود، ثبت ملی شده و لباس محکم نیم تنە مورد پسندی در بین کُردها است.
کارشناس مردم‌شناسی ادارەکل میراث فرهنگی کردستان اضافه می‌کند: همچنین در لباس کُردی جوراب‌ها و دستکش‌های پشمی با نقش و نگارهای زیبا را داریم که پوزوانه برای محافظت از ساق پا در برابر برف دوختە می‌شد، همچنین لباس‌های کار ساده‌تر، لباس‌های عروسی و عزا و لباس سادات از دیگر پوشاک کُردی هستند.
صادقی خاطرنشان می‌کند: کفش‌های کُردی نیز سیر تکاملی عجیبی داشته‌اند، در گذشته، از پوست حیوانات برای ساخت کفش استفاده می‌شد، سپس کفش‌های لاستیکی رایج شدند، اما مهم‌ترین کفش کُردی، کلاش است که نخی بوده و ثبت ملی شده و قدمت چندین هزار ساله دارد.
وی یادآور می‌شود: در لباس مردانه کُردی هم فراموش نکنیم کە مردان کُرد از شال‌های بافته شده با دستگاه جولایی برای لباس خود استفاده می‌کنند که این شال‌ها نوارهای باریکی هستند که به خیاطان داده می‌شود تا لباس‌های کردی مردانه را بدوزند و به آن لباس «مەرەز» گفتە می‌شود.
به گزارش ایمنا، مردم کردستان در روز بیستم اسفند همزمان با روز جهانی لباس کُردی، بیشتر با لباس کُردی در اجتماع حاضر می‌شوند، سال گذشته نیز در روز جهانی لباس کُردی، استاندار وقت کردستان با همراهی تعدادی دیگر از مسئولان با پوشش لباس کُردی به میان مردم رفتند و این روز را گرمی داشتند.