به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، هر رویداد و تحول دیپلماتیک، همچون برخورد یک سنگ به سطح آرام دریاچه، ارتعاشاتی ایجاد می‌کند که به تدریج در لایه‌های پیدا و پنهان روابط بین‌الملل پخش می‌شود. این اثرات ممکن است در لحظه به چشم نیایند، اما با گذر روزها و ماه‌ها، ابعاد جدیدی از آن در تلفیق گمانه‌زنی‌ها، فضاسازی‌ها و یا حتی واقعیت به صحنه رسانه بازمی‌گردند.
تحولات پیرامون پرونده هسته‌ای ایران و مذاکره برای رفع تحریم از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید بر روی دور تند قرار گرفته است. جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدا تاکید کرد که معیار تصمیم گیری درباره چند و چون مذاکره برای احیای برجام یا توافقی مشابه رفتار و عملکرد ایالات متحده است و نه سخنان زیبا و موضع گیری‌های شفاهی. با اینهمه به نظر می‌رسد دونالد ترامپ یک سیاست دووجهی را در مقابل ایران اتخاذ کرده است، سیاستی که بازوی اصلی آن اجرای سختگیرانه سیاست فشار حداکثری است و در کنار آن به منظور اقناع افکار عمومی در دو سطح داخلی و بین المللی برای انجام هرگونه اقدام جایگزین، خود را مشتاق مذاکره و توافق با تهران نشان می‌دهد.
هرچند که دونالد ترامپ فرمول یک به علاوه یک یعنی مذاکره مستقیم تهران و واشنگتن را ترجیح می‌دهد اما با توجه به پیشینه میان جمهوری اسلامی ایران و دولت آمریکا که با خروج از برجام در سال ۲۰۱۸ میلادی مسبب وضعیت موجود به حساب می‌آید، ترامپ نیز بر ضرورت وجود یک واسطه یا میانجی برای انجام مذاکرات غیرمستقیم با تهران پی برده است.
در حالی که رابطه کشورهای اروپایی با روسیه به واسطه جنگ اوکراین تیره و تار شده و برخی از منابع سیاسی معتقدند پشت یک میز نشاندن روسیه با تروئیکای اروپایی و نماینده اتحادیه اروپا به منظور آغاز از سرگیری بحث درباره احیای برجام یا توافقی مشابه سخت و حتی غیرممکن است، مسکو تلاش تازه ای را به پیشنهاد امریکا برای تشویق تهران به مذاکره آغاز کرده است. تلاشی که به نظر می‌رسد با توجه به رابطه رمزآلود و مبهم ترامپ با متحدان سنتی آمریکا در قاره سبز از شانس قابل توجهی برای به ثمرنشستن برخوردار باشد. همزمان تروئیکای اروپایی نیز پس از برگزاری آخرین دور گفت و گو با هیات ایرانی در ژنو رایزنی مستقیم با واشنگتن در خصوص این گفت و گوها و نقشه راه مدنظر تیم ترامپ را آغاز کرده اند. در این میان، کشورهای عربی منطقه حاشیه خلیج فارس نیز نگران از کنترل خارج شدن تنش میان تهران و واشنگتن هستند و همین نگرانی، مساله ایران را به یکی از محورهای رایزنی های آنها با دولت جدید آمریکا تبدیل کرده است.
تروئیکای اروپایی پس از برگزاری آخرین دور گفت و گو با هیات ایرانی در ژنو رایزنی مستقیم با واشنگتن در خصوص این گفت و گوها و اطلاع از نقشه راه مدنظر تیم ترامپ را آغاز کرده اند. در این میان، کشورهای عربی منطقه حاشیه خلیج فارس نگران از کنترل خارج شدن تنش میان تهران و واشنگتن هستند و همین نگرانی، مساله ایران را به یکی از محورهای رایزنی های آنها با دولت جدید آمریکا تبدیل کرده است.سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در حالی روز ۷ اسفندماه سال جاری و پس از حضور در مذاکراتی با همتای آمریکایی خود، مارکو روبیو در عربستان راهی ایران شد که نه تنها همین دیدار، پیش از ورودش به تهران گمانه‌های فراوانی را در خصوص اهداف و دستور کار این سفر ایجاد کرده بود، بلکه سخنانش در نشست خبری مشترک با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان نیز بر حجم اعتبار به این گمانه‌ها افزود و زمینه‌ساز شکل‌گیری بحث‌های مباحث متعدد و متنوعی در فضای رسانه و افکار عمومی کشور شد. در حالی که از زمان بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، موضوع توافق در پرونده هسته‌ای ایران بار دیگر به روی میزهای دیپلماتیک بازگشته و نزدیک شدن به موعد اکتبر ۲۰۲۵ و انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ بصورت روزافزون بر اهمیت آن می‌افزاید، تحول جدید بازگشت روسیه و واشنگتن به پای میز مذاکره نیز پیچیدگی این مساله را دوچندان ساخته است.
وزیر امور خارجه روسیه در میانه نشست خبری با همتای ایرانی خود در اظهاراتی گفت: «ما در مورد وضعیت پیرامون برجام به طور مفصل صحبت کردیم و معتقدیم که ظرفیت دیپلماسی هنوز هم وجود دارد و باید از آن به صورت مؤثر استفاده کرد، بدون تهدیدها و توسل به زور. روسیه به این موضوع امیدوار است و کمک خواهد کرد تا راه‌حل‌هایی پیدا شود. این بحران توسط ایران ایجاد نشده است».
این سخنان لاروروف پس از آن بیان شد که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان در بخش نخست این نشست خبری به صراحت در خصوص موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال مذاکرات سخن گفت و تاکید کرد که «ما در موضوع هسته ای با همکاری و هماهنگی دوستان خودمان در روسیه و چین حرکت و مواضع مان را هماهنگ خواهیم کرد. در خصوص مذاکرات هسته ای، موضع ایران کاملا روشن است. ما تحت فشار، تحت تهدید و تحت تحریم مذاکره نخواهیم کرد». عراقچی البته خاطرنشان ساخت که تیم‌های حقوقی، سیاسی و کارشناسی تهران و مسکو در موضوع برنامه هسته‌ای ایران در تماس مستمر هستند و این تماس ها ادامه خواهد داشت.
پس از ترک تهران توسط وزیرخارجه روسیه، گمانه‌زنی ها درباره آنچه پشت درهای بسته میان وزرای خارجه ایران و روسیه گذشته در رسانه‌ها ادامه داشت و در میانه این موج خبری، بلومبرگ در گزارشی اختصاصی مدعی شد که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیشنهاد میانجیگری دونالد ترامپ برای حل‌وفصل موضوع هسته‌ای ایران را پذیرفته و مسکو نیز به‌صورت ضمنی آن را تأیید کرده است. این خبر که به نوعی در موضع گیری های آتی مقام های روسی و ایرانی تکذیب هم نشد با تفاسیر متعددی روبه رو شد؛ رئیس جمهور آمریکا که همچون دوره اول ریاست‌جمهوری خود، سیاست «فشار حداکثری» را بار دیگر طی صدور یک بخشنامه علیه ایران اعمال کرد، ممکن است به دنبال تغییر رویکرد اما نه لزوماً به سمت کنار گذاشتن اهرم فشار باشد؛ بنابراین در این مسیر، استفاده از روسیه به‌عنوان میانجی می‌تواند راهی برای کاهش تنش‌ها بدون مذاکره مستقیم با ایران باشد. همچنین، این اقدام می‌تواند بخشی از استراتژی گسترده‌تر برای بهبود روابط با مسکو از طریق یافتن پرونده های مشترک باشد.
جدای از آنکه خبر بلومبرگ مبنی بر پذیرش میانجی گری میان ایران و آمریکا از سوی کرملین تا چه میزان از واقعیت بهره برده باشد و یا تلفیقی از واقعیت و فضاسازی باشد، موضوع مهم واکنش جمهوری اسلامی ایران به احتمال ورود روسیه یا هر کشور دیگری به روند میانجیگری برای پرونده هسته‌ای ایران است. اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری ۱۳ اسفندماه در پاسخ به سوالی در خصوص حاشیه های سفر وزیر امور خارجه روسیه به ایران، با بیان آنکه «در جریان سفر آقای لاوروف مجموعه متنوعی از موضوعات دوجانبه، چندجانبه و بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت»، گفت: «در رابطه با موضوع هسته‌ای، ما آخرین مباحث را مرور کردیم و با توجه به اینکه روسیه عضو شورای امنیت است و همچنین بخش مهمی از برجام است، این موضوع در کنار سایر طرف‌های برجام نیز در روند مذاکراتی و به عنوان سندی که کماکان وجود دارد، مورد بحث قرار گرفت. اینکه قبلاً بین روسیه و آمریکا در این مورد صحبتی شده، طبیعی است که به عنوان یکی از موضوعات بین‌المللی بحث شده است». وی تاکید کرد: «آنچه اهمیت دارد این است که هر آنچه بخواهد در رابطه با موضوع هسته‌ای ایران صورت بگیرد، قطعاً بدون نظر ایران انجام نخواهد شد».
سیاست اصولی ایران استقبال از گفت و گو اما از موضع برابر و نه در سایه تهدید و تحکم و شدید تحریم بوده و در کنار این سیاست اصولی، تهران مخالفت خود با هرگونه نسخه پیچی درباره مساله هسته ای بدون حضور فعالانه خود در روند گفت و گوها و تصمیم‌گیری مستقل را اعلام کرده است.با گذشت زمان و بخصوص با توجه به نزدیک شدن به ضرب الاجل زمانی اکتبر ۲۰۲۵، کشورهای بسیاری در صف تلاش برای احیای برجام یا توافقی مشابه منطبق بر فرمول برجام قرار خواهند گرفت و البته در این بازه زمانی موضوع ایران به یکی از محوری ترین موضوعات مورد بحث در رایزنی های مقام های اروپایی یا روس یا چینی با طرف آمریکایی تبدیل خواهدشد. جدا از کشورهای حاضر در حلقه برجام، پیام رسانی غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده همواره واسطه هایی چون سوئیس و یا برخی کشورهای عربی منطقه داشته که البته سخنگوی وزارت خارجه ایران در چند هفته اخیر بر نقش آفرینی سوئیس به عنوان حافظ منافع آمریکا در ایران بیش از سایر بازیگران تاکید داشته است. هرچند که جمهوری اسلامی ایران از تلاش کشورها برای مقابله با مدیریت تنش میان تهران و واشنگتن استقبال می کند اما مقام های ایرانی به صراحت در چند هفته اخیر و همزمان با بالاگرفتن بحث ها در خصوص گفت و گو مقام های دولت ترامپ با همتاهای خود از روسیه تا کشورهای اروپایی و عربی درباره ایران، بر یک اصل مهم تاکید داشته اند: بدون ایران نمی‌توان درباره ایران تصمیم گرفت.
تاکید جمهوری اسلامی ایران مبنی بر آنکه هیچ روند و مذاکراتی درباره ایران بدون حضور و نقش آفرینی تهران ممکن نخواهد بود ناشی از یک اصل مهم در سیاست خارجی کشور است که پافشاری بر آن مصادیق شفاف و مهمی در چند سال اخیر دارد. برای مثال، نکته قابل توجه در روند مذاکرات و تدوین قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که در نتیجه مذاکرات منتهی به برجام صورت گرفت، حضور فعال و مستمر ایران در تمامی مراحل بود. شاید بتوان گفت شورای امنیت سازمان ملل متحد تنها سکوی بین المللی است که در آن سایر کشورها می توانند با محور قرار دادن وضعیت یک کشور برای آن نسخه بپیچند اما درباره ایران در جریان مذاکرات حصول برجام و متصل کردن آن به شورای امنیت، این ایران بود که در تدوین متن این قطعنامه به گونه ای که قطعنامه های پیشین شورای امنیت را از دور اجرا خارج کند، ایفای نقش کرد.
امروز نیز ایران بازیگری فعال است که برخلاف تلاش ها برای متهم کردن تهران به پرهیز از مذاکره، گفت و گوهای پویایی را با سه کشور اروپایی حاضر در برجام به علاوه نماینده اتحادیه اروپا آغاز کرده و همزمان رایزنی های مستمر با چین و روسیه را در این زمینه هم ادامه داده است. در میان حلقه اولیه ۱+۵، ایالات متحده تنها عضو غایب در مذاکرات مستقیم با ایران است که دلیل آن را هم باید در خروج این کشور از برجام و اعمال سیاست فشار حداکثری در سالهای اخیر جستجو کرد. سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران استقبال از گفت و گو اما از موضع برابر و نه در سایه تهدید و تحکم بوده و در کنار این سیاست اصولی، تهران مخالفت خود با هرگونه نسخه پیچی درباره مساله هسته ای بدون حضور فعالانه خود در روند گفت و گوها و تصمیم گیری مستقل را اعلام کرده است.