به گزارش خبرنگار افتخاری ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین عباس صراف، روز گذشته شنبه ۱۸ اسفندماه طی سخنانی در مسجد آشتیانی‌های تهران، با بیان اینکه مهم‌ترین مسئله اعتقادی معاد است، گفت: مادیون قائلند بعد از اینکه پرونده انسان در عالم ماده بسته شد و فوت کرد، دیگر کار تمام شده و حیات بعد از مرگی وجود ندارد. اما الهیون قائلند که یک حیات جدید بعد از مرگ است که آن حیات اصلی است و دنیا محل گذر و امتحان برای رسیدن به آن زندگی اصلی است. 

وی افزود: یکی از سختی‌های شب اول قبر بحث حساب و کتاب و سؤال است. کسی سر جلسه امتحان برود و از قبل مفاد امتحانی را بداند، با آمادگی می‌تواند جواب بدهد و بعضی از جواب سؤال‌های قبر باید الان در دنیا دنبالش بروید. 

این استاد حوزه، عالم قبر و برزخ را اتاق انتظار ورود به عالم قیامت دانست و اظهار کرد: قبل از ورود به قیامت ما در اتاق انتظاری قرار می‌گیریم که خودش یک قیامت است و افراد در بهشت و دوزخ برزخی هستند تا قیامت برپا شود. خروج ما از عالم ماده، ورود ما به عالم برزخ است که همه تا قبل از قیامت در آنجا قرار می‌گیرند و به عالم مثال و اشباح و ارواح هم مشهور است. 

معنی برزخ و آمدن نام آن در قرآن

صراف با بیان معنای برزخ گفت: معنای برزخ از نظر لغوی به معنای حائل و فاصله بین دو شیء است و از نظر اصطلاحی به معنای عالم بعد از حیات دنیا تا قیامت است. کلمه برزخ سه بار در قرآن آمده که دو بار به معنای لغوی است که ارتباطی با بحث ما ندارد و فقط یک جا به معنای اصطلاحی که عالم برزخ است آمده که در آیه ۱۰۰ سوره مؤمنون می‌فرماید: «لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ ۚ کَلَّا ۚ إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا ۖ وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَیٰ یَوْمِ یُبْعَثُونَ؛ تا شاید به تدارک گذشته عملی صالح به جای آرم. (به او خطاب شود که) هرگز نخواهد شد، این کلمه‌ای است که (از حسرت) همی بگوید (و ثمری نمی‌بخشد) و در برابر آن‌ها عالم برزخ است تا روزی که برانگیخته شوند.» 

وی ادامه داد: البته اینطور نیست که نام برزخ در قرآن فقط خلاصه به این آیه شده باشد بلکه آیات زیادی در قرآن است که در ذیل آن آیات، روایاتی آمده که منظور عالم برزخ است، اما کلمه اصطلاحی آن در بحث عالم برزخ فقط یک‌بار بحث شده و در این آیه آمده است. 

این استاد حوزوی با بیان اینکه قبل از مرگ به حقیقت مرگ برسید، گفت: بزرگان گفتند قبل از مرگ خودتان اختیاری بمیرید، یعنی قبل از مرگ به حقیقت مرگ و برزخ برسید و بدانید که چه خبر است، بنابراین بزرگان تأکید داشتند قبل از اینکه غیر ارادی بمیرید خودتان اختیاری بمیرید و این حقیقت را کشف کنید، چون با مرگ تازه حقیقت کشف می‌شود، برای همین اموات از خدا درخواست بازگشت به دنیا می‌کنند که یک عمل صالح انجام دهند، اما دیگر شدنی نیست، اما اگر تا زنده‌اید به حقیقت مرگ پی بردید در دنیا درست زندگی می‌کنید. 

وی ادامه داد: یکی از اولیای الهی می‌گفت این همه سال در دنیا بودید و عالم را برای شما گذاشتند که برای فردای خود استفاده کنید نه اینکه با مرگ تازه بگویید برگردم، که قرآن در آیه ۹۹ مؤمنون می‌فرماید: «حَتَّىٰ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ» [دشمنان حق از دشمنی خود باز نمی ایستند] تا زمانی که یکی از آنان را مرگ در رسد، می گوید: پروردگارا! مرا [برای جبران گناهان و تقصیرهایی که از من سر زده به دنیا] بازگردان.

منظور از عمل صالح در آیه ۱۰۰ سوره مؤمنون

صراف با اشاره به منظور از عمل صالح در آیه ۱۰۰ سوره مؤمنون گفت: حالا منظور از عمل صالح در این آیه چیست که اموات بعد از مرگ اصرار به بازگشت به دنیا برای انجام آن را دارند؟ در تفاسیر روایی ولایی در ذیل این آیه آمده، عمل صالح، عملی است که توأم با محبت و قبول ولایت امیرالمؤمنین (ع) باشد که چنین عملی باعث جبران گذشته است؛ لذا عمل قلیل ولی توأم با ولایت می‌ارزد نسبت به عمل کثیر بدون ولایت! 

این خطیب حوزوی با اشاره به مستندات روایی عالم برزخ بیان کرد: بیشتر روایات مربوط به عالم برزخ در جلد ششم بحار نقل شده است و روایاتی که در این بحث بیان می‌شود، از جلد ششم بحار است. علامه مجلسی در آخر این جلد در پایان روایات عالم قبر و برزخ نتیجه‌گیری می‌کند و می‌گوید هیچ شک و تردید بر اساس روایات نیست که مراد از قبر همان عالم قبر که تعبیر به عالم برزخ می‌شود است، پس جایگاه عالم برزخ در عالم قبر است. 

چیستی هول مطلع در قبر

صراف در ادامه به سه اتفاق در عالم قبر اشاره و اظهار کرد: در قبر سه اتفاق مهم می‌افتد که محور روایات ما بر محوریت این سه موضوع است. اول ورود به عالم قبر که تعبیر به سرازیری قبر شده است، دوم فشار قبر و سوم سؤال در قبر است. در روایات از مجموع این سه اتفاق تعبیر به هول مطلع می‌کنند، اما احتمال سوم یعنی سؤال و کتاب شب اول قبر را تعبیر بیشتری به هول مطلع می‌کنند که باید از این موقع به خدا پناه برد. 

وی ادامه داد: یکی از کسانی که درباره روایات هول مطلع بحث کرده، شهید ثانی است که کتابی به نام «مسکن الفؤاد عند فقد الأحبة و الأولاد» در این زمینه نوشته است که وی در واقعه‌ای فرزندانش فوت می‌کردند و برای آرامش دل خود و بازماندگان و کسانی که بی‌تابی مرگ اولاد را دارند، این کتاب را نوشت که چگونه آرام شوند؛ مسکن هم به معنای تسکین و آرامش دل است و روایاتی معتبر را در این کتاب آورده است. 

وی با توصیه به خواندن دعا‌های معصومین درباره هول مطلع گفت: حتی ائمه معصومین (ع) نیز از هول مطلع به خدا پناه می‌بردند که در دعا‌های آن انوار الهی آمده است چنان که در روایت آمده که امام صادق (ع) در آخر شب برمی‌خواستند، اینگونه دعا می‌کردند و می‌فرمودند: «اَللَّهُمَّ أَعِنِّی عَلَی هَوْلِ اَلْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَیَّ ضِیقَ اَلْمَضْجَعِ وَ اُرْزُقْنِی خَیْرَ مَا قَبْلَ اَلْمَوْتِ وَ اُرْزُقْنِی خَیْرَ مَا بَعْدَ اَلْمَوْتِ» خدایا، مرا بر هراس سرکشی به آخرت یاری کن و تنگی آرامگاه را بر من گشایش ده و به من روزی کن خیر پیش از مرگ و پس از مرگ را. 

وی تأکید کرد: سعی کنید با تأسی به امام معصوم(ع) این دعا را بخوانید و از خدا درخواست کمک و یاری برای این لحظات سخت و دشوار کنید. 

وی در پایان گفت: ما در عالم دنیا مثلاً چند طبقه قبر را می‌بینیم که حتی برخی از همین چند طبقه هم می‌ترسند، اما روایات می‌گوید اگر یک گناه از انسان مانده باشد و در دنیا بخشیده نشده باشد مانند این است که از آسمان هفتم او را به زمین پرتاب می‌کنند و تنها چیزی که به فریادمان می‌رسد حضور اهل‌ بیت (ع) است و گرنه کار سخت است که اگر آن‌ها به دادمان نرسند، بیچاره‌ایم، به همین دلیل امام رضا (ع) فرمودند: سه جا دیدن زائرم می‌آیم که یکی از آن‌ها همین ورود به عالم قبر است.

محسن سلطان‌احمدی