ریحانه اسکندری: فضای حوزه کتاب، چه از نظر فروش و چه از نظر سرانه مطالعه، در سال های اخیر با پدیده‌ای جدید رو به رو شده است. پدیده ای که توان تغییر نوع سبد خرید طیف گسترده‌ای از جامعه را دارد و در حال شکل دادن نوع جدیدی از پرداخت به کتاب در جامعه است و آن پدیده ورود سلبریتی ها به حوزه کتاب است.
در سال‌های اخیر، حضور چهره‌های شناخته‌شده در عرصه‌های مختلف فرهنگی، از جمله صنعت نشر، بیش از پیش پررنگ شده است. بسیاری از سلبریتی‌ها، از بازیگران و خوانندگان گرفته تا ورزشکاران، به اشکال مختلف وارد فضای کتاب و کتابخوانی شده‌اند. برخی از آنان به روایت کتاب‌های صوتی پرداخته‌اند، برخی دیگر کتاب‌هایی با نام خود منتشر کرده‌اند، و گروهی نیز از محبوبیت خود برای تبلیغ و ترویج کتاب‌ها بهره گرفته‌اند. اما پرسش اصلی این است که این ورود چه تأثیری بر صنعت نشر و عادت‌های مطالعه در جامعه دارد؟ آیا این روند به توسعه فرهنگ کتابخوانی کمک خواهد کرد، یا منجر به سطحی‌نگری و تجاری شدن بیش از حد این حوزه خواهد شد؟
سرانه مطالعه در ایران؛ نگاهی به آمار و واقعیت
پیش از بررسی تأثیر سلبریتی‌ها در بازار کتاب، ضروری است که نگاهی به وضعیت مطالعه در ایران داشته باشیم.
سرانه مطالعه در کشور بر اساس گزارش‌های مختلف، بین ۱۳ تا ۳۰ دقیقه در روز تخمین زده می‌شود که این رقم شامل مطالعه کتاب‌های درسی، کاری و مطبوعات نیز هست. در مقایسه با بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، این میزان همچنان پایین محسوب می‌شود.
دلایل مختلفی برای این مسئله مطرح شده است، از جمله مشغله‌های روزمره، گسترش فضای مجازی، قیمت بالای کتاب، و نبود فرهنگ مطالعه مستمر از سنین پایین. با این حال، هرگونه تغییری که بتواند موجب افزایش تعامل مردم با کتاب شود، می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی در بهبود این وضعیت داشته باشد. موضوع قابل توجه این است که سیاست های فرهنگی عمقی و جدی ای در رابطه با گسترش سرانه مطالعه انجام داده نمی‌شود و هیچ گونه برنامه‌ریزی طولانی مدت برای این موضوع در دستور کار نیست.
سلبریتی‌ها، به ویژه بازیگران، در چند سال اخیر به گویندگی کتاب‌های صوتی پرداخته‌اند، که باعث افزایش محبوبیت این سبک از مطالعه شده است.
این امر به دلیل اعتماد به کیفیت اجرا و ارتباط عاطفی با صدای آشنا صورت گرفته است. اما در عین حال، گاهی تمرکز بیش از حد بر روی نام سلبریتی‌ها می‌تواند کیفیت محتوای کتاب‌ها را تحت‌الشعاع قرار دهد.
ورود سلبریتی‌ها به دنیای نویسندگی نیز موجب بحث‌هایی درباره کیفیت محتوای آثار آن‌ها شده است، چرا که برخی از این کتاب‌ها بیشتر به خاطر نام نویسنده خود فروش می‌روند. سلبریتی‌ها همچنین با تأسیس کتاب‌فروشی‌ها و برگزاری جشن‌های امضا، مخاطبان جدیدی به دنیای کتاب معرفی کرده‌اند. این روند می‌تواند به رونق صنعت نشر کمک کند، اما در عین حال ممکن است فرصت‌ها را از نویسندگان مستقل بگیرد و باعث انتشار کتاب‌های بی‌کیفیت شود.
در ادامه در رابطه با ورود سلبریتی‌ها به حوزه کتاب مصاحبه‌ای با مدیریت انتشارات ثالث، محمدعلی جعفری انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
تصویری از محمدعلی جعفری مدیریت نشر ثالث
به طور کلی ورود سلبریتی‌ها به حوزه کتاب، چه در قالب معرفی کتاب، چه در قالب نوشتن کتاب و حتی تولید کتاب‌های صوتی، چطور ارزیابی می‌کنید؟ به نظر شما این اتفاق تأثیر مثبتی دارد یا نه؟
هر کسی که بیاید و کتاب معرفی کند، به هر حال خوب است. خودِ اصل قضیه معرفی کتاب به جامعه بسیار مهم است. در حال حاضر، جامعه به طور کلی با کتابخوانی فاصله گرفته است و با برنامه‌های مختلف کتابخوانی و معرفی کتاب، مردم به کتاب توجه بیشتری نشان می‌دهند. به ویژه برنامه‌هایی که تخصصی‌تر و بر اساس اعتماد عمومی ساخته می‌شوند، تأثیر بیشتری دارند. مثلا کتاب‌هایی که در این برنامه‌ها معرفی می‌شود، تأثیر مستقیم بر تیراژ و فروش کتاب‌ها دارد.
برنامه‌هایی مثل «کتاب باز» و «اکنون» که در این زمینه فعال هستند، آیا تأثیر مثبتی روی افزایش سرانه مطالعه و فروش کتاب‌ها دارند؟
بله، این برنامه‌ها تأثیر بسیار خوبی دارند. وقتی کتابی در این برنامه‌ها معرفی می‌شود، فروش آن کتاب قطعاً افزایش پیدا می‌کند. به عنوان مثال، من آمار گرفتم که یکی از کتاب‌ها بعد از معرفی در این برنامه‌ها، در چند روز فروش بالایی داشت و این نشان‌دهنده تأثیرگذاری این برنامه‌ها بر جامعه است. البته مهم است که از همه انتشارات کتاب معرفی شود و تمرکز روی چند انتشارات نباشد.
نظر شما درباره کتاب‌های صوتی و تأثیر ورود سلبریتی‌ها به این بخش چیست؟ فکر می‌کنید روزی کتاب‌های صوتی می‌توانند جایگزین کتاب‌های چاپی شوند؟
کتاب‌های صوتی، پدیده‌ای جدید و جذاب هستند. به نظر من، این نوع کتاب‌ها به دلیل مسائل اقتصادی و قیمت بالای کتاب‌های چاپی، فرصتی برای کسانی است که به کتاب دسترسی ندارند. البته باید بگویم که هنوز هم کتاب‌های چاپی در اولویت قرار دارند. طبق آمار جهانی، کتاب‌های صوتی هنوز رقیب بزرگی برای کتاب‌های چاپی محسوب نمی‌شوند، اما می‌توانند تأثیر مثبتی در رشد فرهنگ کتابخوانی داشته باشند.
به عنوان ناشر، آیا شما حساسیتی روی محتوای کتاب‌های سلبریتی‌ها دارید؟ یعنی وقتی سلبریتی‌ها کتابی می‌نویسند یا مترجم می‌شوند، چقدر اهمیت می‌دهید که محتوای کتاب قابل دفاع باشد؟
ما به محتوای کتاب توجه زیادی داریم. به طور کلی، نشر همیشه باید محتوای قابل دفاع و ارزشمندی داشته باشد. بعضی از سلبریتی‌ها ممکن است از فرصت‌شان برای انتشار کتاب استفاده کنند، اما باید گفت که مخاطبان هوشمند و فرهیخته ما به خوبی محتوای کتاب‌ها را تشخیص می‌دهند. در نهایت، این خود خواننده است که تعیین می‌کند آیا محتوای کتاب ارزش خواندن دارد یا خیر.
به طور کلی، فکر می‌کنید که حضور سلبریتی‌ها می‌تواند به ترویج فرهنگ کتابخوانی و افزایش سرانه مطالعه کمک کند؟
بله، قطعاً در درازمدت، حضور سلبریتی‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی بر فرهنگ کتابخوانی داشته باشد. در کوتاه‌مدت، ممکن است این حضور به جذب مخاطبان جدید منجر شود، اما در بلندمدت، اگر محتوای کتاب‌ها با کیفیت باشد، باعث افزایش علاقه به کتاب و مطالعه خواهد شد. جامعه‌ای که به کتاب علاقه‌مند است، مطمئناً کتاب‌های خوب را دنبال خواهد کرد.
۵۷۵۷
∎