غزال زیاری:در سال‌های اخیر، رؤیت پدیده شفق قطبی در ایران باعث تعجب همگان شد؛ چرا که این پدیده معمولاً در مناطق قطبی قابل‌مشاهده است.

پدیده‌ای زیبا، حیرت‌انگیز و جذاب که شاید اطلاع از دلیل وقوع آن هم برایتان جالب باشد.

اگر بخواهیم به‌طور خلاصه وقوع شفق قطبی را توضیح دهیم، باید بدانیم که ذرات پرانرژی خورشید با سرعت نزدیک به ۲۷ میلیون کیلومتر بر ساعت با جو فوقانی زمین برخورد می‌کنند و میدان مغناطیسی زمین در برابر این حملات از ما محافظت کرده و این ذرات را به سمت قطب‌ها هدایت می‌کند و طی فرایندی شفق‌های قطبی به وجود می‌آیند.

با ورود ذرات باردار و بادهای خورشیدی به یونوسفر یا جو فوقانی زمین، جرقه‌های کوچکی ایجاد می‌شوند که نوری رنگی در آسمان را ایجاد می‌کنند. با شکل‌گیری متوالی میلیاردها جرقه، اصطلاحاً شفق قطبی در آسمان به نمایش درمی‌آید.

رنگ‌های متفاوت شفق قطبی

هر نوع اتم یا مولکول، مجموعهٔ منحصربه‌فردی از رنگ‌ها را جذب و منتشر می‌کند. شفق‌های قطبی ممکن است به رنگ‌های زیر باشد:

• سبز: سبز رایج‌ترین رنگی است که در این پدیده در آسمان دیده می‌شود و معمولاً زمانی ایجاد می‌شود که ذرات باردار در ارتفاع‌های ۱۰۰ الی ۳۰۰ کیلومتر با مولکول‌های اکسیژن برخورد می‌کنند.
• قرمز تیره و صورتی: گاهی اوقات، لبه‌های پایینی شفق قطبی به رنگ صورتی یا قرمز تیره درمی‌آیند که نتیجه برخورد ذرات باردار با مولکول‌های نیتروژن در ارتفاع تقریباً ۱۰۰ کیلومتری است.
• قرمز:  برخورد ذرات باردار و بادهای خورشیدی با اتم‌های اکسیژن در ارتفاع بالاتری از جو زمین (۳۰۰ الی ۴۰۰ کیلومتر)، منجر به تولید شفق‌های قطبی قرمزرنگ می‌شود.
• آبی و بنفش:  برخورد ذرات باردار با مولکول‌های هیدروژن و هلیوم باعث ایجاد شفق‌های قطبی آبی و بنفش رنگ می‌شود که معمولاً تشخیص این رنگ‌ها و تفکیک آن‌ها از آسمان شب، برای چشم انسان دشوار خواهد بود.

زمان و مکان تماشای شفق قطبی

برای دیدن شفق قطبی باید هوا تاریک باشد و معمولاً در طول تابستان، طول شب در مناطق قطبی کوتاه است. از همین رو باید زمان دیگری به جز فصل تابستان را انتخاب کرد.

در این بین، علاوه بر در نظر داشتن انتخاب زمان مناسب، باید به آسمانی پاک و شفاف نیز دسترسی داشت. در منطقه شفق شمالی، آسمان در فصل‌های بهار و زمستان کمتر ابری است؛ درنتیجه دسامبر تا آوریل ایده‌آل ترین زمان برای مشاهده شفق‌های قطبی خواهد بود.

کشورهای نزدیک به قطب شمال، از نروژ، سوئد و فنلاند گرفته تا ایسلند و روسیه همگی مکان‌های مناسبی برای تماشای این پدیده جذاب هستند.

شفق قطبی در ایران

جالب اینجاست که باوجودی که شفق قطبی استاندارد عموماً در مناطق شمالگانی دیده می‌شود اما گاهی در شرایط استثنایی می‌توان شفق قطبی را در دامنه‌های پایین‌تری هم مشاهده کرد. این اتفاقی است که اخیرا رخ داده و در شهرهایی از ایران شاهد شفق قطبی بودیم.

شفق‌های قطبی را می‌توان در دیگر سیاره‌های منظومهٔ شمسی مثل غول‌های گازی رؤیت کرد؛ چراکه احتمال بروز شفق قطبی در این سیارات به دلیل وجود میدان مغناطیسی قوی بالاست و حتی این پدیده روی سیاره‌های مثل مریخ و زهره که میدان‌های مغناطیسی ضعیفی دارند نیز دیده‌شده است.

تدوین: آرزو مهرآبادی

۲۲۷۲۲۷