[شهروند] بر اساس آخرین آمار و گزارش‌ها، روند افزایش چاقی در ایران طی دودهه اخیر نگران‌کننده بوده و با شتاب قابل توجهی در حال گسترش است. طبق داده‌های موجود شیوع چاقی در بزرگسالان از 15% در سال 2000 به بیش از 30% در سال 2025 رسیده است. این در حالی است که 60% جمعیت بزرگسال ایران (25 تا 64 سال) هم‌اکنون دچار اضافه وزن یا چاقی هستند. یکی از دلایل افزایش روند چاقی در ایران به تغییر الگوی تغذیه برمی‌گردد. به عنوان نمونه مصرف سرانه روغن از 12 کیلوگرم (1370) به 24 کیلوگرم (1402) افزایش یافته یا مصرف نوشیدنی‌های شیرین 40% بیشتر از استانداردهای جهانی است. هرچند سبک زندگی کم‌تحرک هم یکی از عوامل تاثیرگذار در این روند افزایشی بوده است. طبق آمارها 45% ایرانیان فعالیت بدنی ناکافی دارند و میانگین زمان استفاده از صفحه نمایش 7 ساعت/روز در نوجوانان است.
تا 2050 حدود 3.8میلیارد نفر در جهان به چاقی مبتلا خواهند بود
براساس نتایج یک تحقیق تا چنددهه آینده جمعیت عظیمی از افراد بزرگسال در دنیا با چاقی یا اضافه‌وزن دست به گریبان هستند. یک پژوهش جهانی هشدار داده که چاقی در حال تبدیل شدن به یک بحران جدی است.
در پژوهشی که در لانست منتشر شده با بررسی داده‌های204 کشور، چاقی یکی از چالش‌های جدی سلامت در قرن 21 معرفی شده است. بر اساس یافته‌های این پژوهش، در سال 1990 تعداد افراد دارای اضافه‌وزن یا چاق 929میلیون نفر بود، اما این رقم در سال 2021 به 2.6میلیارد نفر افزایش یافته است.
در صورت ادامه این روند، محققان پیش‌بینی می‌کنند تا 2050 تعداد افراد چاق در جهان به 3.8میلیارد نفر برسد که معادل 60درصد از جمعیت بزرگسالان خواهد بود، البته یک‌سوم کودکان با مشکل چاقی یا اضافه‌وزن روبه‌رو خواهند شد.
در سال 2050 یک‌چهارم افراد چاق جهان بالای 65سال سن خواهند داشت
البته پژوهشگران هشدار داده‌اند که سیستم‌های بهداشتی جهان تحت فشار شدید قرار خواهند گرفت، زیرا انتظار می‌رود تا سال 2050، حدود یک‌چهارم از افراد چاق جهان بالای 65سال سن داشته باشند.
درواقع بر اساس این تحقیق، بیش از نیمی از بزرگسالان چاق یا دارای اضافه‌وزن در جهان در تنها 8 کشور چین، هند، ایالات متحده، برزیل، روسیه، مکزیک، اندونزی و مصر زندگی می‌کنند؛ چین (۴۰۲میلیون)، هند (۱۸۰میلیون)، ایالات‌متحده (۱۷۲میلیون)، برزیل (۸۸میلیون)، روسیه (۷۱ میلیون)، مکزیک (۵۸میلیون)، اندونزی (۵۲میلیون) و مصر (۴۱میلیون).
در حال حاضر ۲.۱۱میلیارد بزرگسال ۲۵ساله چاق هستند
این گزارش تاکید می‌کند این روند «تهدیدی بی‌نظیر از مرگ زودهنگام، بیماری و فشار زیادی بر سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی ایجاد می‌کند.» بر اساس تحلیل منتشر شده در مجله علمی و پزشکی لسنت ناکامی‌های جهانی در واکنش به بحران رو به رشد چاقی در سه‌دهه گذشته منجر به افزایش خیره‌کننده در تعداد مبتلایان شده است.
این مطالعه نشان می‌دهد در حال حاضر ۲.۱۱میلیارد بزرگسال ۲۵ساله یا بالاتر و ۴۹۳میلیون کودک و جوان پنج تا 24ساله دارای اضافه وزن یا چاق هستند. این رقم در سال ۱۹۹۰ به ترتیب ۷۳۱ و ۱۹۸میلیون بود. این گزارش می‌گوید بدون اصلاحات و اقدام فوری در سیاستگذاری، پیش‌بینی می‌شود بیش از نیمی از افراد ۲۵سال یا بالاتر در سراسر جهان (۳.۸میلیارد) و حدود یک‌سوم کل کودکان و جوانان (۷۴۶میلیون) تا سال 2050 یا چاق خواهند بود یا به میزان بالایی اضافه وزن خواهند داشت.
کودکان در همه‌جا سریع‌تر از نسل‌های قبلی وزن اضافه می‌کنند
جسیکا کر، عضو موسسه پژوهشی کودکان مرداک در استرالیا، تاکید کرده برای کنترل این وضعیت، تعهدات قوی‌تری لازم است. او می‌گوید: «سیاست‌های پیشگیرانه باید بر بهبود کیفیت تغذیه، افزایش فعالیت بدنی و بهبود شرایط زندگی تمرکز کنند و تغییر در رژیم‌های غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است.» البته متخصصان هشدار دادند کودکان در همه‌جا سریع‌تر از نسل‌های قبلی وزن اضافه می‌کنند و چاقی زودتر اتفاق می‌افتد و خطر ابتلا به دیابت نوع 2، فشار خون بالا، بیماری قلبی و سرطان را در سنین پایین‌تر افزایش می‌دهد.
نویسندگان این مطالعه می گویند:«بیشترین تعداد مرگ و میرهای زودرس ناشی از BMI (شاخص توده بدنی) بالا در کشورهای با درآمد پایین و متوسط رو به بالاست که نشان‌دهنده محدودیت دسترسی به خدماتی درمانی است. «یوهانا رالستون»، مدیر اجرایی مجمع جهانی چاقی در این باره می‌گوید: «چاقی اثرات قابل توجهی بر سلامتی، اقتصاد و اجتماع دارد که احتمالا برای کشورهایی که منابع کمتری دارند، چالش‌برانگیزتر خواهد بود.»
شهرنشینی و غذاهای پرکالری ارزان‌قیمت تاثیرگذار بودند
محمدمهدی باقری، کارشناس تغذیه به «شهروند» می‌گوید:«مصرف غذاهای فرآوری‌شده، فست‌فودها و نوشیدنی‌های شیرین به دلیل دسترسی آسان و قیمت پایین افزایش یافته است. این غذاها حاوی کالری بالا، چربی‌های اشباع و قند افزوده هستند که به تجمع چربی در بدن منجر می‌شوند.» بنابرنظر باقری کاهش مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل نیز به عدم‌تعادل انرژی کمک می‌کند. او بیان می‌کند:«سرانه مصرف میوه و سبزیجات در ایران کمتر از استانداردهای جهانی است، در حالی که مصرف نان‌های سفید و برنج افزایش یافته است.» این کارشناس تغذیه اظهار می‌کند:«گسترش شهرنشینی و مشاغل اداری، زمان فعالیت بدنی روزانه را کاهش داده است.» باقری تاکید می‌کند:«رشد شهرنشینی بدون برنامه‌ریزی زیرساختی مناسب (مانند پیاده‌راه‌ها یا مسیرهای دوچرخه‌سواری) منجر به کاهش فعالیت بدنی روزمره شده است.» او ادامه می‌دهد: «استفاده از خودرو به جای پیاده‌روی و افزایش ساعت‌های استفاده از صفحه نمایش (موبایل، کامپیوتر) از عوامل اصلی هستند. تنها ۲۰٪ از سفرهای درون‌شهری در کلانشهرهایی مانند تهران با پیاده‌روی انجام می‌شود که نشان‌دهنده وابستگی شدید به خودرو است.» بنابر گفته‌های باقری در مناطق محروم، دسترسی به غذاهای سالم محدودتر است، در حالی که غذاهای پرکالری ارزان‌تر و در دسترس‌تر هستند، بنابراین، این نابرابری، چاقی را در گروه‌های کم‌درآمد تشدید می‌کند.
آموزش عمومی و طراحی فضاهای شهری برای تشویق به پیاده‌روی راهکار برون‌رفت از این چالش
بنابرنظر این کارشناس تغذیه سیاست‌های ناکارآمد دولتی مانند تبلیغات گسترده محصولات ناسالم (به‌ویژه برای کودکان) و نبود قوانین سختگیرانه برای برچسب‌گذاری مواد غذایی، انتخاب‌های سالم را دشوار می‌کند. البته کارشناسان پیشنهاد می‌کنند مالیات بر نوشیدنی‌های قندی و یارانه به محصولات سالم می‌تواند مؤثر باشد. باقری عنوان می‌کند:«برای کاهش روند چاقی نیازمند فرهنگسازی و از بین بردن باورهای اشتباه هستیم.» هرچند در برخی فرهنگ‌ها، چاقی نشانه رفاه تلقی می‌شود، در حالی که لاغری با بیماری مرتبط دانسته می‌شود. این باورها تغییر الگوی تغذیه را کند می‌کند. او خاطرنشان می‌کند:«آموزش عمومی درباره تغذیه متعادل از طریق رسانه‌ها و مدارس، طراحی فضاهای شهری برای تشویق به پیاده‌روی و ورزش و اصلاح سیاست‌های کشاورزی برای افزایش تولید موادغذایی سالم می‌تواند راهکاریی برای کاهش روند چاقی در جوامع امروز باشد.»
روند چاقی در ایران نگران‌کننده است
طبق گزارش‌های وزارت بهداشت در سال1403 و دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال 1402 و سازمان جهانی بهداشت در سال 2024 آمار چاقی در ایران در سال‌های اخیر روند نگران‌کننده ای داشته است.
طبق داده‌های به دست آمده بیش از 60% ایرانیان بالغ دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. درواقع نرخ چاقی از 15% در سال 2000 به بیش از 30% در سال 2025 رسیده که نشان‌دهنده دوبرابر شدن در 25 سال اخیر است.
طبق همین داده‌ها حدود 25% کودکان و نوجوانان ایرانی (5-19 سال) دچار اضافه‌وزن یا چاقی هستند که این مساله به تغییر الگوی تغذیه و کم‌تحرکی کودکان برمی‌گردد.
در این میان استان‌های شمالی (گیلان و مازندران) با شیوع بیش از 40% چاقی، بالاترین آمار را دارند. البته استان‌های مرکزی (مانند یزد و اصفهان) با میانگین 25% در رده پایین‌تر قرار دارند. این در حالی است که چاقی عامل اصلی 60% موارد دیابت نوع 2 و 30% بیماریهای قلبی-عروقی در ایران است. درواقع هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم چاقی حدود 3% از تولید ناخالص داخلی کشور را شامل می‌شود.