خبرگزاری آنا؛ در عصری که شهرها به کانون‌های تپنده حیات اجتماعی و اقتصادی بدل شده‌اند، نقش گردشگری شهری به‌عنوان محرکی برای توسعه و تبادل فرهنگی، بیش از پیش برجسته شده است. با این شرایط، این پدیده، چالش‌هایی همچون افزایش بار ترافیکی، کمبود زیرساخت‌های اقامتی و آلودگی‌های زیست‌محیطی را نیز به همراه دارد.
در ایران، طی نیم قرن گذشته توسعه گردشگری شهری مسیری پر فراز و نشیب را طی کرده، از یک سو، شاهد بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی و سرمایه‌گذاری در بخش اقامتی بوده‌ایم و از سوی دیگر با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تلاش‌هایی درمدیریت هوشمندانه شهرها صورت گرفته؛ اما این تنها نیمی از داستان است.
تحریم‌های اقتصادی، کمبود برنامه‌ریزی بلندمدت و ضرورت حفظ بافت‌های تاریخی، همچنان موانعی بر سر راه توسعه پایدار گردشگری شهری به شمار می‌روند.
در این میان، نگرش و رفتار گردشگران نیز دستخوش تغییراتی بنیادین شده است؛ از جست‌وجوی تجربه‌های اصیل فرهنگی تا استفاده از پلتفرم‌های آنلاین برای برنامه‌ریزی سفر.
این تحولات، ضرورت اتخاذ رویکرد‌های نوین و پایدار در مدیریت گردشگری شهری را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
حال، پرسش این است که چگونه می‌توان با تکیه بر تجربیات گذشته و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، گردشگری شهری را به سمت توسعه‌ای پایدار و متوازن هدایت کرد؟
خبرنگار آنا برای پاسخ به این سؤال و بررسی وضعیت گردشگری ایران در نیم قرن گذشته و تغییرات بنیادین حوزه گردشگری در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی این موضوع مهم و حیاتی را مورد کنکاش قرار داده است.
در گزارش پیش رو البته با مستندات و شاخص‌های آماری و داده‌های علمی اثبات خواهیم کرد که پرده توهّم ضعف ایران در صنعت گردشگری بهخصوص گردشگری شهری و کسب و کار، فقط بلوف رسانه‌ای از سوی دستگا‌ه‌های رسانه‌ای غرب و آمریکاست و آمارهای واقعی خلاف این فرضیه را اثبات می‌کند.
در گزارش زیر تلاش می‌کنیم به بررسی تغییرات و تحولات صنعت گردشگری شهری در ایران در طول ۵۰ سال گذشته بپردازیم و این بررسی شامل جنبه‌های مختلفی ازجمله رشد زیرساخت‌ها، تغییر الگوهای سفر، نقش فناوری، تأثیر اقتصادی و اجتماعی و همچنین چالش‌های موجود در این صنعت بوده و هدف از این تحلیل، ارائه نگاهی جامع به وضعیت کنونی صنعت گردشگری در ایران و چشم‌اندازهای آینده آن است.
براین اساس، در قالب پرونده «شتاب علمی؛ پیشروی ایران، رکود غرب» و (نیم‌قرن پیشرفت) گفت‌وگویی را با حسین کلانتری خلیل‌آباد عضو هیئت علمی دانشگاه، دکترای تخصصی برنامه‌ریزی شهری با گرایش شهرسازی و رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز ترتیب دادیم تا به‌صورت علمی وضعیت «گردشگری» را مورد بررسی قرار دهیم.
خبرگزاری آنا به‌دلیل اهمیت صنعت گردشگری و طولانی بودن مصاحبه، این گفت‌وگو را در چند بخش تقدیم مخاطبان می‌کند.
بخش دوم گپ و گفت آنا با کلانتری خلیل‌آباد در پی می‌آید: (بخش نخست را اینجا بخوانید)
تشدید آلودگی هوا و محیط زیست در شهر‌های بزرگ
آنا: با توجه به رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرها در ایران، چه چالش‌ها و دستاورد‌هایی در زمینه مدیریت زیرساخت‌های گردشگری (مانند حمل و نقل، اقامت، و خدمات شهری) به وجود آمده است؟ چگونه می‌توان این چالش‌ها را با استفاده از رویکرد‌های نوآورانه و فناوری‌های نوین حل کرد؟
کلانتری خلیل‌آباد: آشکار است که با افزایش جمعیت و تعداد گردشگران، بار ترافیکی در شهر‌های بزرگ و توریستی بیشتر شده و این موضوع می‌تواند بر ازدحام جمعیت، کاهش کیفیت هوا و افزایش زمان سفر تأثیرگذار باشد.
از سوی دیگر با افزایش تقاضای اقامت در شهر‌های توریستی، بهخصوص در فصول اوج گردشگری برخی شهرها با کمبود هتل‌ها، مهمانسرا‌ها و اقامتگاه‌های متناسب با نیاز گردشگران مواجه می‌شوند.
از سوی دیگر افزایش تردد وسایل نقلیه، عدم مدیریت درست پسماند‌ها و مصرف زیاد انرژی موجب تشدید آلودگی هوا و محیط زیست در شهر‌های بزرگ شده است. با این وجود دستاورد‌های قابل اعتنایی نیز در زمینه مدیریت زیرساخت‌ها داشته‌ایم که از آنجمله می‌توان بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی در بسیاری از شهر‌های بزرگ بهخصوص تهران را از رهگذر توسعه مترو، اتوبوس‌های سریع‌السیر و راه‌اندازی تاکسی‌های آنلاین با چشم انداز بهبودِ بخشی از چالش‌های ترافیکی برشمرد.
رشد سرمایه‌گذاری‌های جدید در بخش اقامتگاه‌ها و هتل‌های لوکس یا ارزان‌قیمت در برخی شهر‌های توریستی مانند مشهد، اصفهان و شیراز نیز کیفیت و کمیت زیرساخت‌های اقامتی را بهینه کرده است.
اجرای پروژه‌های شهر هوشمند در برخی از کلان‌شهرها، مانند توسعه اینترنت اشیاء (IoT) و سیستم‌های هوشمند نظارت بر ترافیک و مصرف انرژی نیز توانسته بخش دیگری از مدیریت خدمات شهری را بهبود بخشد.
درباره راهکار‌های نوآورانه و استفاده از فناوری‌های نوین در بهره نخست استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی و داده‌کاوی تا حدود زیادی می‌تواند به رفع مشکل ترافیک کمک کند. به عنوان مثال، سیستم‌های مدیریت هوشمند ترافیک می‌توانند الگوهای رفت‌وآمد را تحلیل کرده و با بهبود بخشیدن به زمان‌بندی چراغ‌های راهنمایی، کاهش ازدحام را تسهیل کنند.
دیگر، تشویق به استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی، دوچرخه‌های اشتراکی و پیاده‌روی می‌تواند علاوه بر کاهش آلودگی به بهبود محیط زیست شهری و کاهش ترافیک کمک کند.
با بهره‌گیری از پلتفرم‌های آنلاین برای رزرو اقامتگاه‌ها نیز می‌توان از داده‌های لحظه‌ای برای پیشنهاد بهترین گزینه‌های اقامتی به گردشگران استفاده کرد.
توسعه اپلیکیشن‌های تلفن همراه که اطلاعات کاملی درباره حمل‌ونقل، اقامت، جاذبه‌های توریستی و خدمات شهری ارائه می‌دهند، می‌توانند تجربه‌های بهتری برای گردشگری ایجاد کرده و به گردشگران در برنامه‌ریزی دقیق‌تر کمک کنند.
آنا: در مقایسه با نیم قرن گذشته، نقش دولت و بخش خصوصی در توسعه گردشگری شهری ایران چگونه تغییر کرده، آیا این تغییرات به بهبود یا تضعیف صنعت گردشگری منجر شده‌اند؟
کلانتری خلیل‌آباد: در نیم قرن گذشته بهخصوص دهه‌های نخست پس از وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی، تمرکز دولت‌ها بیشتر بر مسائل داخلی و بازسازی پس از جنگ ایران و عراق بود و گردشگری اهمیت کمتری یافت، اما از اواسط دهه ۱۳۷۰، تغییرات فضای اقتصادی سبب شد تا دولت توجه بیشتری به بخش گردشگری داشته باشد.
در این دوره، خصوصی‌سازی بخشی از زیرساخت‌های گردشگری، مانند هتل‌ها و اقامتگاه‌ها، آغاز و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با هدف مدیریت و توسعه این بخش تأسیس شد، از سوی دیگر بخش خصوصی بهخصوص در ساخت هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و راه‌اندازی کسب‌وکار‌های مرتبط با گردشگری مانند رستوران‌ها و آژانس‌های مسافرتی بسیار فعال بوده است.
دولت از طریق ارائه تسهیلات مالی و مشوّق‌های اقتصادی، بخش خصوصی را به سرمایه‌گذاری در این حوزه تشویق کرده و پلتفرم‌های آنلاین گردشگری، استارت‌آپ‌های مبتنی بر فناوری و راه‌اندازی کسب‌وکار‌های نوین گردشگری، همگی نشان‌دهنده نقش برجسته بخش خصوصی در این زمینه است.
در نیم قرن گذشته بهخصوص دهه‌های نخست پس از وقوع انقلاب شکوهمند اسلامی، تمرکز دولت بیشتر بر مسائل داخلی و بازسازی پس از جنگ ایران و عراق بود و گردشگری اهمیت کمتری یافت، اما از اواسط دهه ۱۳۷۰، تغییرات فضای اقتصادی سبب شد تا دولت توجه بیشتری به بخش گردشگری داشته باشد
این بخش توانست با ارائه خدمات نوآورانه مانند اقامتگاه‌های بوم‌گردی و تور‌های طبیعت‌گردی، تجربه گردشگری را متنوع‌تر و جذاب‌تر کند.
درباره چالش‌ها باید اشاره کرد که تحریم‌های اقتصادی و نوسانات ارز در سال‌های اخیر بهخصوص در بخش گردشگری خارجی، مشکلاتی را برای جذب سرمایه و گردشگران بین‌المللی به وجود آورده است.
در برخی موارد نیز نبود یک برنامه‌ریزی بلندمدت و استراتژیک برای توسعه پایدار گردشگری، بهخصوص در زمینه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و حفظ محیط زیست، مانعی برای رشد پایدار صنعت گردشگری بوده است؛ اما در نهایت نقش دولت و بخش خصوصی در تعامل با یکدیگر و در توسعه‌ی گردشگری ایران در نیم قرن گذشته، با پشتیبانی دولت و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی، به رشد و تنوع خدمات گردشگری منجر شده است.
با این شرایط، چالش‌های اقتصادی و سیاسی همچنان بر رشد پایدار صنعت گردشگری تأثیرگذار هستند و هماهنگی بیشتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تر در این زمینه، قطعاً نتایج بهتری را در برخواهد داشت.
کمبود اقامتگاه‌های استاندارد در برخی شهرها مانعی برای جذب گردشگر
آنا: با توجه به ظرفیت‌های گردشگری شهری ایران (مانند بافت تاریخی، تنوع فرهنگی، و ...)، مهم‌ترین چالش‌های پیش روی توسعه پایدار این نوع گردشگری در کشور کدامند؟
کلانتری خلیل‌آباد: گردشگری شهری در ایران به‌دلیل ظرفیت‌های فراوانی مانند وجود بافت تاریخی، تنوع فرهنگی، جاذبه‌های مذهبی و هنری و توسعه زیرساخت‌های شهری، می‌تواند نقش مهمی در رشد اقتصادی و ارتقای فرهنگی کشور داشته باشد، با این شرایط توسعه پایدار گردشگری شهری با چالش‌های متعددی روبروست.
گرچه در برخی از شهر‌های بزرگ، زیرساخت‌های گردشگری بهبود یافته‌اند؛ اما هنوز در بسیاری از شهرها کمبود هتل‌ها و اقامتگاه‌های استاندارد، حمل‌ونقل عمومی کارآمد، مانعی برای جذب و نگهداشت گردشگران به‌ویژه در شهر‌های کوچک‌تر و با پتانسیل بالای گردشگری است.
یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های گردشگری شهری در ایران، بافت‌های تاریخی شهر‌هایی مانند اصفهان، یزد، شیراز، تبریز و کاشان است و بایسته است در حفظ و نگهداشت مناسب آثار تاریخی و جذابیت‌های گردشگری این مناطق کوشاتر باشیم.
نکته دیگر اینکه بسیاری از خدمات گردشگری شهری در ایران هنوز سنتی و غیرنوآورانه هستند، کمبود امکاناتی مانند تور‌های چندزبانه یا برنامه‌های گردشگری مبتنی بر فناوری‌های نوین (مانند واقعیت افزوده) بر توسعه پایدار گردشگری تأثیرگذار است.
گاه فقدان آموزش و تخصص در حوزه گردشگری و نبود دوره‌های آموزشی کافی برای راهنمایان گردشگری، مدیران هتل‌ها و سایر دست‌اندرکاران صنعت گردشگری، می‌تواند به کاهش کیفیت تجربه گردشگران منجر شود؛ اما سرمایه‌گذاری بیشتر در حمل‌ونقل عمومی، انرژی‌های پاک و زیرساخت‌های های اقامتی پایدار، عطف توجه به بهسازی و مرمت آثار تاریخی و انجام یک برنامه‌ریزی دقیق با چشم‌انداز آموزش راهنمایان گردشگری و مدیران این حوزه می‌تواند به بهبود وضعیت گردشگری شهری کمک کند.
آنا: در مقایسه با نیم قرن گذشته، چه تغییرات عمده‌ای در نگرش و رفتار گردشگران شهری در ایران رخ داده و این تغییرات چه تأثیری بر برنامه‌ریزی و مدیریت مقاصد گردشگری شهری داشته است؟
کلانتری خلیل‌آباد: در نیم قرن گذشته، نگرش و رفتار گردشگران شهری در ایران تحت تأثیر عوامل گوناگون دستخوش تغییرات اساسی شده و این تغییرات شامل عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تکنولوژیکی بوده که تأثیر مستقیمی بر الگوهای سفر و ترجیحات گردشگران داشته است.
امروزه گردشگران بیشتر به دنبال تجربه‌های اصیل فرهنگی و آشنایی با تاریخ و میراث فرهنگی شهرها هستند و این تغییر در نگرش موجب شده که بازدید از مکان‌های تاریخی، موزه‌ها و آثار باستانی محبوبیت بیشتری پیدا کند، برخلاف گذشته که تفریح و استراحت بیشتر محور اصلی سفر‌ها بود، اکنون آگاهی و یادگیری نیز اهمیت زیادی دارد.
گسترش اینترنت و تکنولوژی‌های نوین اطلاعاتی موجب شده گردشگران به اطلاعات بیشتری در مورد مقاصد دسترسی گردشگری داشته باشند، از سوی دیگر، رسانه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های رزرو آنلاین موجب شده‌اند که گردشگران با دیدگاه‌ها و تجربیات سایر افراد آشنا شوند و با آگاهی بیشتر اقدام به سفر کنند.
در گذشته تمرکز گردشگری بیشتر بر روی مقاصد شناخته‌شده و تاریخی مانند اصفهان، شیراز و تهران بود. اما با تغییر نگرش‌ها و جستجوی تجربه‌های جدید، مقاصد کمتر شناخته‌شده نیز در فهرست مقاصد گردشگران قرار گرفته‌اند. شهر‌هایی مثل یزد، کاشان و حتی برخی شهر‌های شمالی به‌دلیل ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد فرهنگی و طبیعی بیشتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
این تغییرات نشان می‌دهد که نگرش‌ها و رفتار‌های جدید گردشگری نیازمند سیاست‌ها و استراتژی‌های مدیریت شهری هوشمندانه‌تر و پایدارتر است.
ادامه دارد...
انتهای پیام/