حجت‌الاسلام و المسلمین سید محمد عیسی‌نژاد در نخستین نشست «امامت پژوهی» از سلسله نشست‌های «خواجه‌پژوهی» که در نمایشگاه دائمی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد، به معرفی کتاب «تجرید الاعتقاد» پرداخت و افزود: این کتاب با موضوع علم کلام به زبان عربی و در توضیح و اثبات عقاید امامیه، با رویکردی فلسفی توسط خواجه نصیرالدین طوسی نگاشته شده است.
وی به تشکیل مدارس کلامی قبل و بعد از خواجه نصیرالدین طوسی اشاره کرد و گفت: مدارس کوفه، ری و بغداد مربوط به دوران قبل و مدارس ری، شیراز و اصفهان در دوران بعد از خواجه نصیرالدین طوسی تاسیس شده است.
تجرید الاعتقاد، حلقه وصل 6 مدرسه کلامی
وی ادامه داد: در واقع خواجه نصیرالدین طوسی، حلقه وصل این 6 مدرسه کلامی است که متاثر از کتاب تجریدالاعتقاد ایشان است و در تمامی این مدارس، علاوه بر بحث کلام، کتاب هایی در خصوص امامت نگاشته شده است.
حجت‌الاسلام و المسلمین عیسی‌نژاد، تصریح کرد: کلام شیعی بعد از خواجه نصرالدین طوسی، از حاشیه به متن آمد و با مبانی فکری خود کاری کرد که حکومت مستقل شیعی شکل گرفت در واقع تجریدالاعتقاد، شاهکاری بود که توانست کل مجمع اهل سنت را بویژه در قرن ششم به چالش بکشاند و به انفعال درآورد و آنان را مجبور کند تا به این کتاب مراجعه کنند و حاشیه بنویسند.
خواجه نصیرالدین طوسی برای اثبات امامت از قاعده لطف استفاده کرده است.
مبحث امامت در تجرید الاعتقاد
حجت‌الاسلام و المسلمین کمالی، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی نیز در ادامه این نشست به موضوع «مهدویت از منظر خواجه نصیرالدین طوسی» اشاره کرد و گفت: خواجه نصیرالدین در کتاب های «رساله الامامه» و «تجرید الاعتقاد» به بحث امامت پرداخته و برای اثبات امامت از قاعده لطف استفاده کرده است.
وی گفت: خواجه نصیرالدین طوسی، فلسفه و کلام را در هم آمیخت و با این اقدام هم به کلام و هم به فلسفه خدمت کرد. از این جهت که کلام را فلسفی کرد و از حالت جدلی تبدیل به استدلالی کرد و همچنین فلسفه را از انزوا در آورد و با کلام در آمیخت و نشان داد فلسفه چه ظرفیتی در اثبات گزاره‌های دینی دارد.
حجت‌الاسلام کمالی ادامه داد: مدرسه فلسفی و کلامی شیراز، بسیار متاثر از خواجه نصیرالدین طوسی است ایشان در تجریدالاعتقاد علاوه بر اشاره به فلسفه امامت، به مهدویت نیز پرداخته و اشکالات بحث مهدویت را نیز پاسخ داده است.
وی با بیان اینکه از منظر خواجه نصیر، بنای مسئله امامت در شیعه مبتنی بر قاعده لطف از اساسی‌ترین قواعد کلامی است و مباحث نبوت، امامت، عصمت، اجماع، وعد و وعید و... از باب لطف است، افزود: قاعده لطف قاعده‌ای در علم کلام به معنای لزوم انجام کاری از سوی خداست که به سبب آن، مکلف به اطاعت نزدیک و از گناه دور می‌شود، بی‌آن که این لطف، تأثیری در قدرت مکلف داشته باشد و یا او را مجبور بسازد.
این پژوهشگر تصریح کرد: بیشتر متکلمان معتزله و امامیه بر خلاف متکلمان اشاعره، این قاعده را پذیرفته‌اند. متکلمان امامیه از این قاعده در اثبات عقلی بسیاری از اعتقادات اسلامی مانند لزوم تشریع تکالیف دینی، لزوم آمدن پیامبران، لزوم تعیین و نصب امام و .... بهره برده‌اند.