به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، ده‌ها کتاب و فراوان روایات و حکایات در خصوص این ذکر شریف که درواقع دعا محسوب می‌شود، در دسترس ماست. چرا قرائت صلوات در نماز در بخش تشهد، واجب و در سایر موارد در تمام ازمنه، امکنه و حالات گوناگون، به‌ویژه پس از نام‌بردن و یا استماع نام و القاب شریف حضرتش، مستحب و یا مستحب مؤکد و واجب است؟
ما نمی‌خواهیم در این گفت‌وگو، فهرست آن فضایل و پاداش‌های دنیوی و اخروی را تکرار کنیم، بلکه می‌خواهیم ریشه‌یابی و شاید رمزگشایی کنیم که عظمت و شرافت این دعا که در قالب ذکر، شعار و نماد نمودار می‌شود، چیست و چرا آن همه فضایل، برکات و پاداش‌ها برای آن برشمرده شده است؟
ایکنا به‌مناسبت ماه مبارک رمضان در گفت‌وگو با علی‌اکبر توحیدیان، دکترای علوم قرآن و حدیث و پژوهشگر قرآن در سلسله گفت‌وگوهای قرآنی ویژه این ماه به موضوع «آب و نیایش» می‌پردازد. در ادامه، متن شماره سوم این گفت‌وگو را می‌خوانیم.
ایکنا ـ از باب تبرک و تیمّن، امروز گفت‌وگویمان را به عطر صلوات بر محمد و آل طاهرینش معطر می‌کنیم. اشاره‌ای مختصر به اسرار دعای صلوات کنید و اینکه چرا این مقدار برای این دعا، فضیلت و ثواب گفته شده است؟
سرّ اول در آیه صلوات در قرآن است: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛ همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود و رحمت می‌فرستند. ای اهل ایمان، بر او درود فرستید و آن‌گونه که شایسته است، تسلیم او باشید.» (احزاب/ ۵۶)
ارسال صلوات، فعل دائمی و مستمر خداوند، ملائک و مؤمنان است. «یُصَلُّون»، فعل مضارع و دال بر استمرار و دوام است و به نظر می‌رسد این خصوصیت از ابعاد گوناگون منحصر به‌فرد باشد؛ یعنی برای هیچ فعلی چنین ویژگی‌ای سراغ نداریم که عمل به آن در وسعت مشارکت ذات اقدس الهی، فرشتگان و همه اهل ایمان باشد و همچنین هیچ ذکر و دعایی سراغ نداریم که این‌چنین باشد و به علاوه، هیچ شخص و خاندانی نمی‌شناسیم که این‌گونه مورد لطف خاص حضرت پروردگار قرار گیرند. به بیان دیگر، فعل، فاعلین و مفعول همه خاص و منحصر به‌فرد هستند.
صلوات، تنها دعای مستجاب به‌شمار می‌رود؛ چون بنابر نص صریح آیه ۵۶ سوره احزاب، «إِنَّ اللَّهَ» یعنی «به‌درستی که محققاً خداوند چنین می‌کند» به تعبیر دیگر، بدون اینکه درخواستی از خداوند بشود، این دعا مستجاب است و کافی است فرشتگان و اهل ایمان برای جلب و جذب رحمت و غفران الهی چنین کنند، بنابراین فرموده‌اند قبل و بعد از هر دعای دیگری، این دعای قطعی‌الاجابه را بخوانید تا با نظر رحمت خداوندی، دعاهای دیگرتان هم مستجاب شود. به تعبیری دیگر فرموده‌اند: «صلوات، کلید استجابت دعاهاست.»
تمام ادعیه امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه که زبور آل‌محمد(ص) است، با ذکر دعای صلوات آغاز می‌شود؛ فرموده‌اند: «صلوات خداوند به معنای تعظیم و تشریف حبیبش و صلوات فرشتگان به معنای مدح، استغفار و تزکیه و نیز صلوات مؤمنان به معنای دعا و جلب رحمت الهی است.»
سرّ دوم در معنای لغوی و کاربردی صلوات است. صلوات، جمع صلات به معنای دعاست. از یک سو، صلوات درواقع آرزوی سلامتی، ماندگاری و موفقیت برای مرسَل‌ٌعلیه است و از سوی دیگر، به معنای پذیرش و تقبل منویات او و تسلیم در برابر اوامر و نواهی ایشان است. منویات پیامبر(ص)، دین و مکتب، کتاب، احکام، اعتقادات، اخلاق و سبک زندگی اوست؛ بنابراین فرستنده صلوات با ذکر این دعا، همه این حقایق را می‌پذیرد و به آن‌ها ملتزم می‌شود، این التزام را با صدای بلند اعلام و اعلان می‌کند، به نوعی تشهد می‌خواند و وفاداری خود را عیان می‌کند. صلوات، جلب رحمت الهی و به تعبیری، به مفهوم انعطاف است. صلوات خداوند با صلوات فرشتگان و صلوات مؤمنان تفاوت ماهوی و تفاوت در هدف دارد.
سرّ سوم در کلمات این دعاست که تمام اصول دین را شامل می‌شود. این دعا همچون بسیاری از ادعیه با کلمه جلاله «الله» شروع می‌شود که پیامش «توحید»، یعنی اصل اول اصول دین اسلام است. مرسَل‌ٌعلیه، پیامبر(ص) محسوب می‌شود که پیامش، اصل دوم اصول دین، یعنی «نبوت» است. نفس این عمل، یعنی درود فرستادن بر اشرف مخلوقات عین عدالت به‌شمار می‌رود؛ چون عدالت به معنای قرارگیری هر چیز در جایگاه خودش است. «عدل» هم اصل دیگری از اصول دین است. تعمیم این درود به خاندان رسالت به معنای تأیید و قبول اصل «امامت» محسوب می‌شود که آن هم اصلی دیگر از اصول دین است.
عصاره همه این فضائل و جزای آن‌ها در صحنه قیامت به داد انسان می‌رسد و درواقع «معاد» را به‌مثابه اصلی دیگر از اصول دین مبین اسلام، به منصه قبول می‌رساند. درود بر مردگان ظاهری به معنای زنده‌بودن آن‌ها و اشاره‌ای دیگر به معاد است.
ایکنا ـ آیا دامنه صلوات، فروع دین را هم دربرمی‌گیرد؟
بله. صلوات را می‌توان بهترین نماد، شعار و پرچم «تولی» بدانیم و بنامیم. بدون شک تکرار نام زیبا و مقدس پیامبر رحمت(ص)، بهترین مصداق «امر به معروف» است. روایاتی وارد شده که صلوات را موجب سنگین و ارزشمندتر شدن میزان اعمال انسان در قیامت معرفی می‌کند و این هم جنبه دیگری از توجه به معاد به‌شمار می‌رود.
در ادامه به سرّ چهارم اشاره می‌کنم. فواید چندجانبه در قرائت این دعا وجود دارد؛ فایده اولش، لبیک به فرمان خداوند است که مسلماً موجب جلب رحمت بی‌کران و غفران بی‌حساب الهی می‌شود. فایده دیگرش، ارتقا و ارتفاع مقام پیامبر(ص) و آل اوست که این خود متضمن ثواب و جلب رحمت واسعه الهی‌ست.
فایده سوم در برکات صلوات و جریان و سریان آن در سایر ابعاد، اعمال و افعال انسان است. فایده چهارم، دوری شیاطین و بی‌اثر شدن وساوس آن‌ها و پاک‌شدن محیط است. فایده پنجم، ایجاد طهارت و طراوت، نشاط و امید، جلا و صفا در قلب انسان و در قلوب مردمانی‌ست که این ذکر بی‌نظیر و بی‌بدیل را بر زبان جاری می‌کنند.
ایکنا ـ با توجه به موضوع اصلی بحث، ارتباط میان صلوات که نوعی نیایش محسوب می‌شود، با آب چیست؟
به‌طور کلی، چنانچه صفات و خواص تمامی ادعیه و اذکار را مانند آب، مُحیی و مطهر بدانیم، به‌طور خاص و ویژه، ذکر و دعای صلوات، گلاب است. صلوات، آبی مضاف به عطر مبارک بهشتی و ذاتاً، ماء طهور محسوب می‌شود.
صلوات، گلابشاری بر فراز تمام آبشارهای دعاست؛ هادم الذنوب، دائم الصعود، حامل همه جلوات رحمتاً للعالمین است. تصور این میزان لطافت در صلوات، حیرت‌آور است. آن‌گاه که سمفونی موسیقی گروه همخوانی خدا، فرشتگان و مؤمنان را تصور و این شاهکار زیباترین مینیاتور کائنات را بر بوم آسمان‌ها تصویر می‌کنیم. صحنه‌ای زیباتر، فریباتر و دلرباتر از این صحنه سراغ نداریم که همزبان و همزمان در همه زمان، این نغمه خدا سروده با آواز داوودی سر داده می‌شود: «ٱللَّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ.»
صلوات، شهد شهود و تشهد شهداست؛ خدای شهید، رسول شهید و خاندان شهید. اوَّله، آخِره، ظاهره و باطنه شهید. صلوات با این نگاه، سیدالشهدای اذکار و ادعیه سماوی به‌شمار می‌رود. شهید با تمام ابعاد و معانی و مفاهیمی که از آن می‌دانیم و می‌شناسیم.