به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «مفهوم‌شناسی تاریخ» با حضور حسینعلی نوذری، استاد علوم سیاسی، حسین مصباحیان، استاد فلسفه و عضو هیات علمی دانشگاه تهران به عنوان سخنران و سید هاشم آقاجری و بهزاد کریمی (به صورت مجازی) از مترجمان این کتاب برگزار شد.
جواد مرشدلو، دبیر این جلسه با اشاره به همکاری انجمن علمی دانشگاه تربیت مدرس، دانشجویان تاریخ و موسسه‌های اکنون و مجله مردم نامه به سابقه مترجمان این کتاب اشاره کرد و از اهمیت کتاب «مفهوم‌شناسی تاریخ» گفت. او همچنین بیان کرد که نویسنده کتاب یعنی «آلان مانزلو» آثار برجسته‌ای دارد و در این کتاب به راهنمای مطالعات تاریخی پرداخته است.
نوذری: ۸۸ مدخل از دریچه پساساختارگرایی و پسا مدرن
حسینعلی نوذری، پژوهشگر و نظریه‌پرداز حوزه علوم سیاسی گفت: یکی از مسائل مهم و مطرح شده بحث بحران بازنمایی در فلسفه، حکمت و اندیشه غرب است، از دید هایدگر در فلسفه غرب دچار معضل اصلی هستیم و این معضل هم غلبه و سیطره وجهی از وجوه دوگانه در فرهنگ، ادبیات و… است که در فرهنگ و فلسفه غرب حاکم شده و البته تنها به غرب محدود نمی‌شود و تقابل‌های دوگانه در تمام جهان از شب و روز تا خیر و شر وجود دارد، آنچه که وجه اصلی و انحصاری است، غلبه وجهه منطقی آن است، یعنی هم در معنای سخن و نطق و هم برتر بودن که هایدگر به مفهوم الهی بودن آن اشاره دارد.
دقیقاً مشابه آنچه که در فرهنگ ما با نام اولیا و عالی وجود دارد که در تمام شئون تاثیر داشته و بحث اصلی آن است. همواره در وجه‌های دوگانه یکی بر دیگری برتری دارد اما مسئله این است که این موارد به همین‌جا ختم نمی‌شود و نیاز به شالوده‌شکنی بیشتری دارد.
به طور مثال در تقابل دو وجه مردانه و زنانه می‌بینیم که وجه مردانه در بخش‌های مختلف برتری داشته است، حال در این شالوده‌شکنی باید این مفاهیم شکسته شود، بحث اینجاست که شالوده‌ها عرصه‌های اصلی را به خود اختصاص داده و هر آنچه که با آن خوانش ندارد را به حاشیه می‌برد.
وی درباره کتاب «مفهوم‌شناسی تاریخ» بیان کرد: مانزلو همواره تحت تاثیر افرادی چون دریدا و لیوتار است که حتی مدخل‌هایی هم به آن‌ها اختصاص داده است، ما این تاثیرگذاری را از پیشگامان به وضوح می‌بینیم، این کتاب شالوده‌شکنی تاریخ و پسا مدرن است، در این کتاب عمده منظرها بررسی و حدود ۸۸ مدخل از دریچه پساساختارگرایی و پسا مدرن تجزیه و تحلیل شده است و از این باب می‌توان این کتاب را بی‌نظیر دانست، اما پس از مطالعه این کتاب متوجه می‌شویم که رویکردهای پسامدرنی که دستخوش نگرش نسبیت و ضد روش هستند در این کتاب نمی‌بینیم. در این کتاب پریشانی وجود ندارد و از این نظر تصور می‌کنم مانزلو بداعتی را به کار برده است، ما شاهد زبان‌شناسی و زیباشناسی خوبی در این کتاب هستیم و به رغم داعیه شالوده‌شکنی، مبدع شالوده‌ای است که می‌تواند برای دانشجویان ما مایه برکت باشد.
حسینعلی نوذری همچنین در ادامه به نکاتی درباره ترجمه کتاب، زیبایی‌شناسی، مقدمه و… پرداخت.
مصباحیان: نکات فلسفی همواره پس از کشف‌های علمی مطرح می‌شود
حسین مصباحیان ضمن تشکر از دست‌اندرکاران ترجمه کتاب و برگزاری نشست به بیان نکاتی درباره کتاب «مفهوم‌شناسی تاریخ» پرداخت. او گفت که مانزلو متفکر اصلی در زمینه فلسفه علم تاریخ با رویکرد پست مدرن است.
او افزود: کاری که این نویسنده انجام می‌دهد شامل چالش مراحل اصلی از جمله بازسازی و ساخت در تاریخ است، نویسنده معتقد است که ما باید گذشته را فراموش کنیم چرا که تاریخ تنها شرح‌دهنده رویدادهای گذشته است و به ذات روایت نوشته شده توسط تنی چند از نویسندگان محسوب می‌شود و مقوله عنوان گذشته متفاوت است.
من همچنین معتقدم دو نکته مهم در کتاب‌های این نویسنده وجود دارد، یکی درگیر شدن با مسائل معرفت‌شناسانه تاریخ است، نویسنده این مسئله را جزو مهمترین نکات یک مورخ می‌داند چرا که فهم و نوع روایت مورخ برای تاریخ مهم است، نکته مهم دیگر هم آن است که نباید محافظه‌کاری به خرج داد، من معتقدم پرسش از معرفت مهمترین و مزاحم‌ترین پرسش است، ما اگر بخواهیم در قرن جدید از معرفت تعریفی داشته باشیم سنگی روی سنگ بند نمی‌شود اما مانزلو می‌گوید باید محافظه را کنار گذاشت. درست است که ما به حقیقت در فلسفه دسترسی نداریم و یا به آنچه دقیقاً در تاریخ رخ داده است دسترسی نداریم اما نباید تلاش و کوششمان را متوقف کنیم و باید در مسیر آن پیش برویم.
عضو پیشین هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: دومین نکته من در این زمینه اشاره به علم و فلسفه است، نباید فراموش کنیم که تمام نظریات فلسفی پس از کشف‌های علمی است، یکی از مهمترین پرسش‌های اهالی فلسفه در دوره فعلی آن است که جایگاه فلسفه کجاست؟ نباید فراموش کنیم که پس از مطرح شدن نکات فلسفی و پس از مطالعات علمی شاهد رخ دادن اتفاقات جدید در زمینه تاریخ، علوم انسانی و علوم طبیعی هستیم. فراموش نکنیم که با شکل‌گیری این مسیرها فلسفه به مسیر خود توان ادامه دادن دارد.
او در ادامه با اشاره به دوره‌های مختلف تاریخی و توضیحاتی درباره حرکت فلسفه و افراد تاثیرگذار به تاثیر متقابل و ناگسستنی علم، فلسفه و تاریخ اشاره کرد. او همچنین گفت که نویسنده کتاب در تلاش برای ساخت تاریخ بر اساس آنچه که وجود دارد است، نویسنده همچنین معتقد است که رویدادهای تاریخی سیال است.
آقاجری: مورخ رابطی میان گذشته و تاریخ است
در ادامه سیدهاشم آقاجری، استاد تاریخ گفت: تصور می‌کنم برای رسیدن به حالت مطلوب در علوم انسانی باید سه مرحله طی شود، ابتدا مرحله ترجمه است که ما مشارکت کنیم در دانش جهانی که در آن ناچاریم، موردی که در دوره قاجار آغاز شد ولی متاسفانه آن حرکت به سامان و طراحی شده نبود و برخلاف نهضت ترجمه‌ای بود که معمولاً در مراحل پیشاتمدنی داریم، چه در تمدن مدرن اروپایی از تمدن اسلامی و چه خود تمدن اسلامی در اواخر دوره بنی‌امیه و اوایل اسلامی و یا تمدن یونانی و ترجمه متون بین‌النهرینی. ما همواره برای حرکت تازه به ترجمه نیاز داریم و آن استغنا کاذب را نباید داشته باشیم، البته نباید تنها در این مرحله باقی ماند و باید وارد مرحله تفسیر شویم و در آخر به مرحله تاسیس برسیم.
او افزود: تصور می‌کنم هنوز مرحله ترجمه را به خوبی طی نکردیم اما می‌توانیم وارد مرحله تفسیر هم بشویم، درباره رشته تاریخ که قدیم جدید و یا جدید قدیم همانند فلسفه است، مثلاً برای رسیدن به مرحله تاسیس در رشته تاریخ، تاریخ جدید است. بنده خودم را مترجم نمی‌دانم اما سیاست ترجمه‌ام درباره کارهایم، انگیزه و هدف برای برخی از علاقه به یک ایدئولوژی نهضت می‌گیرد، من آزاد از همه تعلقات تنها سیاست آموزشی مدنظرم بوده است، درباره این کتاب قطعاً پست مدرن نیستم اما می‌خواستم تا حدودی خلاها را جبران کنم.
مترجم کتاب درباره مراحل آماده شدن این کتاب بیان کرد: ترجمه این کتاب سال‌ها طول کشید و ابتدا در دست ناشر دیگری بود که چند سالی زمان برد، در نهایت با ناشر جدیدی کار کردم و در نهایت قسمت آن بود از سوی نشر نو چاپ شود، بنده معتقدم صحبت‌های عزیزان درباره موارد فنی بسیار درست و خوب بود اما از آن می‌گذرم.
آقاجری در ادامه بیان کرد: من معتقدم تاریخ را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد، ابتدا تاریخ یک و در ادامه تاریخ دو، تاریخ یک شامل هستی‌شناختی و تجربه زیستی است و تاریخ دوم به معنای آن چیزی است که درباره تاریخ یک می‌گویم همچنین اگر تاریخ‌نگاری را به سه دوره شامل پیشا مدرنیستی، مدرنیستی و پست مدرنیستی تقسیم کنیم به غیر از مورد اول در دو مورد دیگر که پیرو و متفکرانی دارد هیچکدام تاریخ یک و دو را با هم یکی نمی‌گیرند. در تاریخ دوم همیشه حال وجود دارد، به عبارت دیگر اگر تاریخ و گذشته را در دو طرف بگذاریم مورخ رابطی میان گذشته و تاریخ است.
بهزاد کریمی که یکی از مترجمان این کتاب بود، در ادامه این نشست به صورت مجازی به ایراد سخنانی پرداخت، او در ابتدا عنوان کرد که باید از تمام دست اندرکاران دانشگاه تربیت معلم، نشر نو و مجله مردم‌نامه تشکر کنم، بنده صلاحیت صحبت فنی درباره کتاب را در محضر استاد آقاجری ندارم چرا که شاگردپروری کردند و به بنده در موارد مختلف لطف داشته‌اند و اگر ایرادی هم وجود دارد قطعاً متوجه بنده است.
او افزود: دستیاری استاد آقاجری افتخاری بود و من نمی‌خواستم که نام من روی این کتاب باشد اما با لطف و محبت استاد گرانقدرم چنین اتفاقی رخ داد.
∎