در سال‌های گذشته بسیاری از برندهای معتبر ایرانی در بازارهای بین‌المللی حضور داشتند اما امروزه این حضور کمرنگ شده است. عدم رقابت‌پذیری تولیدات داخلی، عدم دسترسی به تجهیزات و فناوری‌های روز دنیا و مشکلات قانونی و مالیاتی فضای رقابتی را برای تولیدکنندگان ایرانی دشوار کرده است. در این میان، آموزش علمی و تخصصی طراحی پوشاک نیز در کشور چندان مورد توجه قرار نگرفته و این مسئله مانعی جدی در مسیر پیشرفت صنعت مد و پوشاک محسوب می‌شود.
با توجه به اهمیت این صنف در اشتغال‌زایی و تأمین نیازهای مردم، با رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و خیاطان مشهد، نائب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و خیاطان مشهد، و ریحانه و زینب ابراهیمی، مدیرعامل و مدیر اجرایی یک مرکز آموزش و طراحی حوزه پوشاک به گفت‌وگو نشستیم تا ابعاد مختلف رقابت در این صنعت، موانع پیش‌رو و راهکارهای ممکن را بررسی کنیم.
ایسنا: تحلیل شما از فضای رقابتی صنعت پوشاک چیست؟ موانع رقابت سالم در این صنعت را چطور ارزیابی می‌کنید؟
جواد حسین‌پور، نائب رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و خیاطان مشهد: در حال حاضر پوشاک ایرانی جایگاهی برای ورود به رقابت در سطح جهانی ندارد؛ چراکه توان واقعی ما به درستی سنجیده نشده است. از دلایل این چالش می‌توان به تحریم‌ها علیه ایران و عدم ورود به رقابت اشاره کرد؛ در واقع، ما نمی‌دانیم که آیا توان رقابت داریم یا خیر. در گذشته، برندهای معتبر ایرانی در بازارهای اروپایی شناخته شده بودند، اما امروز دیگر برند ایرانی در خارج از کشور اعتباری ندارد و پوشاک ایرانی حتی پیش از تحریم‌ها نیز از بازار رقابت فاصله گرفته بود.
در حال حاضر، تمامی اطلاعات در حوزه پوشاک تنها بر اساس تجربیات و اندوخته‌های عملی خودمان در این صنعت است و ما با فقدان داده‌های دقیق روبه‌رو هستیم. آخرین آمار صادرات پوشاک (با امید به رسیدن به عدد ۸۵ میلیون دلار) نشان می‌دهد که برای کشور ترکیه حدود پنج سال پیش این رقم به ۲۱ میلیارد دلار رسید. در شرایط فعلی اگر مرزها برای ورود پوشاک باز شود، بسیاری از تولیدکنندگان داخلی از بین خواهند رفت لذا صحبت از صادرات پوشاک در این شرایط بی‌معنی است.
کیفیت پوشاک ایرانی در حد مطلوبی است اما در سطح ملی و استانی، بیش از ۵۰ درصد رقابت به شکل زرد و ناسالم انجام می‌شود. اغلب تولیدکنندگان پوشاک با کیفیت پایین، پشت سر خود تولیدکنندگان غیرایرانی دارند که به دلایل مختلف، بازار پوشاک ایران را در دست گرفته‌اند. مهاجران افغانستانی که دلار را از خارج وارد کشور می‌کنند، توانایی خرید تجهیزات خیاطی پیشرفته را دارند و با ورود این دستگاه‌ها و قیمت‌های پایین، تولیدکنندگان ایرانی قادر به رقابت با آنها نیستند. برای این مهاجران تنها تولید انبوه اهمیت دارد و کیفیت کالا برای آنها در اولویت نیست. در نتیجه، آنها بازار را تسخیر کرده و توان رقابت را از تولیدکنندگان ایرانی می‌گیرند.
این تولیدکنندگان غیرایرانی از بازارهای چین و بنگلادش هیچ ترسی ندارند، بلکه تنها دغدغه آنها رشد تولیدکنندگان مشهدی است. تولیدکنندگان غیرایرانی که کارگران افغانستانی را به کار می‌گیرند، از حق بیمه و مالیات معاف هستند و امتیازاتی ویژه نسبت به تولیدکنندگان ایرانی دارند. اتحادیه اجازه صدور مجوز برای تولیدکنندگان غیرایرانی را ندارد، بنابراین این افراد از برند تولیدکنندگان ایرانی استفاده کرده و بدون پرداخت مالیات و حق بیمه، محصولات را در سطح گسترده تولید می‌کنند.
پوشاک ارزان قیمت مانند ساندویچ‌های کثیف هستند، زیرا این محصولات قطعا استانداردها را رعایت نکرده‌اند و قیمت پایین آنها نشانگر عدم کیفیت است. در تمام دنیا هر کالایی بسته به درخواست مخاطب وجود دارد و برندسازی و فروش کالای باکیفیت با قیمت بالا، بر اساس استقبال افراد، رایج است. اما در ایران، فروش کالای با کیفیت به قیمت بالا در ذهن عموم نوعی جرم محسوب می‌شود.
در ایران با مشکلاتی مانند عدم درک صحیح از وظایف کارفرما در پرداخت حق بیمه، حضور سازمان‌ها و ارگان‌هایی مانند سازمان کار و تعزیرات و همچنین عدم توجه به طراحان مد و پوشاک که از اصلی‌ترین افراد در این صنعت هستند، مواجه‌ایم. در این راستا، هیچ مرکز پژوهشی وجود ندارد و در تعریف اتحادیه‌های صنفی مشکلاتی وجود دارد. همچنین، هنوز وظایف و خواسته‌های سازمان صمت از رئیس اتحادیه مشخص و معلوم نیست.
ایسنا: در کدام یک از دانشگاه‌های استان به موضوع مد و پوشاک به صورت تخصصی و علمی پرداخته می‌شود؟
حسین‌پور: تنها در دانشگاه آزاد اسلامی دو رشته طراحی دوخت و طراحی لباس به دانشجویان آموزش داده می‌شود. صنعت پوشاک در کشور بدون هیچ ادعایی و به‌طور مظلومانه مسیری را به روش صنفی طی کرده است. اگر تصمیمی برای توسعه این صنعت گرفته شود، شاید در ۲۰ سال آینده بتوانیم به تکنولوژی کنونی بنگلادش دست یابیم. در حالی که جایگاه ورود مد و پوشاک در دانشگاه‌های بزرگ کشور خالی است و بدون آموزش‌های صحیح، دستاوردی در این حوزه نخواهیم داشت. همچنین، بدون حضور افراد تحصیل‌کرده در این صنعت، هیچ پیشرفتی حاصل نخواهد شد.
ایسنا: فناوری روز ایران در صنعت پوشاک از چه جایگاهی برخوردار است؟
سمیه ظریفیان‌هویدا، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و خیاطان مشهد: در حال حاضر اطلاعات دقیق و کافی از صنعت پوشاک در کشور وجود ندارد. آنچه که به نام تکنولوژی و فناوری در این صنعت استفاده می‌شود، کمترین بهره‌وری را داشته است، زیرا برای ورود دستگاه‌های تخصصی و استاندارد، هزینه‌های بسیار بالایی وجود دارد. در خراسان رضوی نیز واحدهای استاندارد بسیار محدود است و تعداد این واحدها به کمتر از انگشتان دست می‌رسد. حمایت‌های دولت از این صنعت در راستای ارتقاء آن شامل تسهیلاتی است که برای کارکنان این بخش در نظر گرفته شده تا بتوانند دستگاه‌های اساسی خود را به صورت اقساط تهیه کنند. جذب سرمایه و سرمایه‌گذار در حوزه مد و پوشاک بسیار دشوار است، زیرا ریسک بالایی دارد و حتی تولیدکنندگان پوشاک نیز تمام سرمایه خود را صرف توسعه کسب‌وکارشان نمی‌کنند.
ایسنا: باید چه کمکی از سوی حاکمیت و دولت به صنعت مد و پوشاک شود؟
ظریفیان: اگر دولت بتواند دستگاه‌های مجهز و پیشرفته روز دنیا را وارد کرده و به صورت اقساط به تولیدکنندگان عرضه کند و در حقیقت با حذف واسطه‌ها و بنکداران، هزینه‌ها و سودهای هنگفت کاهش یابد، می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود وضعیت صنعت پوشاک داشته باشد. پیشنهاد می‌شود که دولت به تولیدکنندگان مطرح و صاحب‌نام توجه ویژه‌ای داشته باشد و به سمت برندسازی پوشاک حرکت کند. تبلیغات ملی و حمایت‌های دولتی از پوشاک ایرانی و تولیدکننده داخلی می‌تواند در این مسیر بسیار حائز اهمیت باشد.
در واقع، باید نگران صنعت پوشاک کشور باشیم و با دیدگاه حفظ حداقل‌های موجود در بازار پوشاک، اقدامات لازم را در دستور کار قرار دهیم. به همین دلیل، حمایت‌های دولتی باید جایگزین تهدیدات و اهرم‌های فشار شود. به تازگی کرونا و فشارهای ناشی از این پاندمی را پشت سر گذاشته‌ایم اما متأسفانه نوسانات نرخ ارز غیرقابل پیش‌بینی بوده و قیمت مواد اولیه همیشه در حال تغییر است که تمامی این عوامل و چالش‌ها باعث بی‌انگیزگی و عدم رغبت فعالان این حوزه شده است.
مخالف قیمت‌گذاری دستوری هستیم
حسین‌پور: در کسب و کار یک اخلاق حرفه‌ای وجود دارد که می‌گوید ارزان بخر و ارزان بفروش، به این معنی که اگر کالایی را ارزان خریدی، باید آن را با همان قیمت به خریدار بفروشی. به طور مثال، اگر کالایی را ۱۰ تومان تهیه کردیم، طبق قانون می‌توانیم آن را با قیمت ۱۲ تومان بفروشیم. در این صورت، هم قانون و هم عرف مذهبی، دینی و انسانی را رعایت کرده‌ایم. منطق در کسب و کار نیز می‌گوید که اگر ارزان خریدیم، باید با نرخ روز حساب کنیم، اما اخلاق منطقی در کسب و کار در شرایط حال حاضر اینگونه نیست. کدام سازنده خانه، خودرو یا صنعت، با سود مصوب می‌فروشد که یک فروشنده پوشاک بخواهد این کار را بکند؟ من به شدت با قیمت‌گذاری دستوری مخالف هستم، زیرا قیمت‌گذاری باید آزاد باشد؛ چراکه نمی‌توان خریدار را متقاعد کرد که محصول را با چه قیمتی تهیه کند. ما در منطق کسب و کار نمی‌توانیم یک کاسب را به انجام کاری اجبار کنیم، و در این بحث، حتی تعزیرات با افزایش جریمه‌ها موفق نبوده است؛ چراکه برای حل این مشکل، کار پلیسی جواب نمی‌دهد و باید با ثبات اقتصادی و رقابت آزاد نتیجه بگیریم.
برای مثال، حراجی‌ها قطعا نمی‌توانند واقعی باشند. در برخی مواقع، آنها مجبورند به بازار شوک وارد کنند، اما حاشیه سود مصوب ۲۰ درصد است، در حالی که حاشیه سود منطقی برندها بیش از ۲۰۰ درصد است. چرا یک برند را مجبور می‌کنند صنعت‌سازی کند، اما هیچ‌کدام از این برندها، با اینکه جریمه شدند، قیمت‌ها را پایین نیاوردند؟ پس اینکه ما بگوییم فروشنده حق ندارد و او را تحت فشار قرار دهیم، نمی‌توان کاری از پیش برد. از طرفی، نمی‌گوییم بازار را رها کنیم، اما در کشوری که ثبات اقتصادی ندارد، کنترل این موضوع راحت نیست.
نکته مهم این است که صنعت پوشاک فصل دارد، مانند مواد غذایی و گل‌فروشی. گل در مدت ۲۴ ساعت پژمرده می‌شود، اما پوشاک در ۲۴ ماه از مد خارج می‌شود. ما راجع به کت و شلوار مردانه صحبت نمی‌کنیم، زیرا تغییرات خاصی برای آن ایجاد نمی‌شود، اما در حوزه پوشاک زنانه هر روز تغییر ذائقه داریم و نسل جوان مد پارسال را تهیه نمی‌کند. در نتیجه، فروشنده مجبور می‌شود با هر ترفندی محصول را به بازار عرضه کند، حتی با تخفیف ۵۰ درصد یا اینکه آن ۲۰۰ درصد سود را به زیر قیمت تمام‌شده برساند، زیرا انبارش ظرفیت ندارد.
اتحادیه فروشندگان، ۱۱ هزار عضو مشخص و ۱۶ هزار نفر عضو واقعی در بدنه جامعه دارد و تنها چهار نفر بازرس این تعداد را کنترل می‌کنند، چراکه بودجه‌ای نداریم. در هیچ‌کدام از اتحادیه‌های تولیدکنندگان پوشاک، بانوان خیاط، اتحادیه فروشندگان و غیره، اسامی طراحان پوشاک و ویژگی‌های آنها به صورت مدون وجود ندارد.
ظریفیان: تمامی این موارد درست است اما تولیدی‌ها باید آموزش دیده و سلیقه‌های متفاوت در هر منطقه را در نظر بگیرند. باید قالبی وجود داشته باشد که مشخص کند از چه افراد متخصصی استفاده می‌کنند؟ همچنین فضایی برای رشد طراحان فراهم نشده است و آنها در زمان استخدام با مشکلاتی مواجه می‌شوند.
ایسنا: آیا رغبتی برای ورود به این حوزه آموزشی وجود دارد؟
زینب ابراهیمی: تنها سه الی چهار دانشگاه در مقطع کارشناسی این رشته را ارائه می‌دهند، در حالی که آموزش‌ها در حد کاردانی بوده و سرفصل‌ها جدید و به روز نیستند. افراد پس از مدتی فعالیت در این حوزه، متوجه بازار کار نامناسب آن می‌شوند و دیگر رغبتی برای ادامه فعالیت ندارند.
حسین‌پور: ما در مشهد حتی چیدمان فروشگاهی مناسب نداریم، اما توقع دارند که همه این موارد توسط یک نفر انجام شود. یک آموزشگاه باید بپذیرد که زیر نظر یک کارخانه یا سازمان باشد، زیرا آموزشگاه‌ها به تولیدی‌ها، برندها و فروشگاه‌ها متصل هستند.
ایسنا: روند آموزش در مرکز چگونه است؟
ریحانه ابراهیمی: در مرکز آموزشی ما، هنرجو برای هر تک درسی که می‌گذراند، باید نمونه کاری تحویل دهد و طرح را در اختیار خیاط بگذارد. ما در کنار دوره‌های دوخت و الگو، دوره‌های طراحی را نیز برگزار می‌کنیم. طراحان حدود ۱۲ درس متفاوت در هر ترم دارند و برای هر تک درسی که طی می‌کنند، باید طرحی را تحویل خیاط دهند. اما اگر علاقه‌مند باشند، دوره‌های دوخت را نیز پشت سر می‌گذارند تا کار را خودشان کامل کنند. در این صورت، اعتماد به نفس آنها تقویت شده و نقص کارشان نیز کمتر می‌شود.
ایسنا: چه میزان طراحی ایرانی بومی‌سازی شده و مورد استقبال قرار گرفته است؟
ریحانه ابراهیمی: دانشگاه‌ها و مدارس در بحث تاریخ ایران مانور می‌دهند و تنها قالب طراحی ایرانی را القا کرده‌اند، در مقابل آموزشگاه‌ها از مد و سبک‌شناسی و تاریخ فشن استفاده می‌کنند که این موضوع باعث اختلاف شده است.
ایسنا: آموزشگاه‌ها در مقابل این تحریم‌ها چه اقداماتی داشتند؟
ظریفیان: در حوزه طراحی، ما چند جلسه با دانشگاه‌ها، دانشجویان و آموزشگاه‌ها برگزار کردیم و اتحادیه را در اختیار آنها قرار دادیم تا با برگزاری کلاس‌های آموزشی، نیروها را برای کسب تخصص بیشتر به آموزشگاه‌های خود دعوت کرده و به واحدهای اطلاعاتی ما معرفی کنند؛ چراکه در حال حاضر تأمین نیروی کار دغدغه اصلی کارگاه‌های پوشاک شده است. همچنین، اگر پیوندی بین آموزشگاه‌ها و اتحادیه صورت بگیرد، موجب بیشتر دیده شدن نیروهای ماهر خواهد شد.
ایسنا: آیا با تمام این چالش‌ها در زمینه مد پایدار در ایران کار می‌کنیم؟
حسین‌پور: خیر. اقدامات ما در این زمینه در حد چند مقاله بوده است. شاید شرایط اقتصادی مردم را به سمت مد پایدار و استفاده از رنگ‌های خنثی سوق دهد، اما اینکه بخواهیم پوشاک را با استفاده از الیاف طبیعی تولید کنیم، فعلاً در حد شعار مانده و در بدنه واقعی صنعت پوشاک اجرا نشده است. زمانی که بدنه دولت، صدا و سیما و حاکمیت مردم را به حمایت از کالای ایرانی در حوزه‌های مختلف تشویق کنند، جامعه بعد از یک دوره ۱۰ ساله واکنشی مثبت نشان می‌دهد. در واقع، آموزش و فرهنگ‌سازی انجام و سبب شد تولیدکننده‌ها سطح کیفیت محصول را ارتقا دهند و جسارت خودنمایی پیدا کنند. مد برای زمانی است که کارگاه تولید یک واحد تحقیق و توسعه، جامعه‌شناس و رنگ‌شناس داشته باشد.
زینب ابراهیمی: در مبحث مد پایدار ما جلساتی داشتیم، چراکه عدم توجه به محیط زیست آسیب می‌زند و باید این موضوع را جدی بگیریم. هرچند که ممکن است چند سال آینده به نتیجه مطلوب برسیم. کشورهای مشهور در این حوزه سال‌ها پیش اقدام کرده‌اند. در این راستا، آموزش، وبینار، رویداد و همایش‌ها بسیار تاثیرگذار هستند که ما با استفاده از این روش‌ها پیش می‌رویم.
ظریفیان: خیلی خوب است نشستی با متولیان تهران و تصمیم‌گیرندگان اصلی سیاست در پوشاک انجام شود. ما خواستاریم در این جلسات، دغدغه تولیدکنندگان به گوش مسئولان برسد.
با توجه به سخنان مطرح شده، برای احیاء صنعت پوشاک ایران و رقابت‌پذیری آن در سطح ملی و بین‌المللی، لازم است اقداماتی اساسی انجام شود. حمایت دولت از تولیدکنندگان، تسهیل واردات تجهیزات پیشرفته، حذف واسطه‌ها و دلالان و ایجاد یک نظام مالیاتی عادلانه برای تولیدکنندگان داخلی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند وضعیت این صنعت را بهبود ببخشد.
علاوه بر این، توجه به آموزش و پرورش نیروی متخصص، توسعه رشته‌های دانشگاهی مرتبط با طراحی و تولید پوشاک و افزایش تعامل میان دانشگاه‌ها، آموزشگاه‌ها و کارگاه‌های تولیدی، می‌تواند به تقویت این صنعت کمک کند. بدون نیروی انسانی ماهر و آموزش‌دیده، امکان توسعه پایدار در این حوزه وجود نخواهد داشت.
انتهای پیام