با دنبال کردن این یادداشت‌ها، با نگاهی ژرف به سخنان امام علی(ع)، از قرآن به عنوان «ریسمان نجات» و «نور راه زندگی» بیشتر آشنا خواهید شد.

قرآن ناطق و هدایت جاودان: نقش امیرالمؤمنین علی(ع) در تبیین جایگاه قرآن

شناخت عمیق قرآن برای هر مسلمانی از آن جهت که منبع اصلی و اساسی دین و ایمان و اندیشه اوست ضرورتی انکار ناپذیر است؛ زیرا آنچه که به زندگی او حرارت ومعنی و روح و حرمت می‌دهد قرآن می‌باشد. و تنها ریسمان الهی است که به قول رسول اکرم(ص)، تمسک به آن واهل البیت(ع) سبب نجات امت است. قرآن اصول معتقدات و افکار و اندیشه‌هایی را که برای یک انسان به عنوان یک موجود باایمان وصاحب عقیده لازم و ضروری است و همچنین اصول تربیت و اخلاق و نظامات اجتماعی و خانوادگی را بیان کرده است و تنها توضیح و تفسیرو تشریح و احیانا تطبیق اصول بر فروع را بر عهده سنت و یا بر عهده اجتهاد گذاشته است.

شناخت دقیق به جایگاه و عظمت این کتاب آسمانی نقش تعیین‌کننده‌ای در بهره جستن و عمل به آموزه‌های آن دارد زیرا آگاهی بیشتر به ارزش هر چیزی سبب قدرشناسی بیشتر آن چیز می‌شود. و بدون تردید یکی از مهم‌ترین راه دستیابی به چنین شناختی، مراجعه به‌امیر مؤمنان علی ( ع)، قرآن ناطقی« انا القرآن الناطق» ‏که خود در دامانِ او پروریده و نهج بلاغت را از او آموخته است و احدی نتوانسته در معرفت به مقام وشان قرآن از او پیشی گیرد« اَنا… اَعرَفَکُم بِالکِتاب» و کسی که رسول خدا(ص) در مقام احدی غیر از اونفرموده است« َعلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُ لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ؛ علی با قرآن و قرآن با علی است. آن دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا اینکه [در روز قیامت ] در کنار حوض کوثر به نزد من آیند» از همین رو در پژوهش پیش رو تلاش شده است تا در دو بخش، بعضی از رهنمودها و نگرانی‌های آن حضرت در باره قرآن ارائه شود.

بخش یکم: رهنمودهای‌امیرمؤمنان علی(ع) در باره قرآن

رهنمودهای‌امیر مؤمنان علی(ع) را می‌توان در چند قسمت بیان نمود:

قسم یکم: کارکردهای قرآن

امیرمؤمنان(ع) در باره آثار و کارکردهای قرآن کریم نکات فراوانی را بیان نمودند که در این بخش به بعضی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود.

الف: تأثیرگذاری و هدایتگری

از اساسی‌ترین ویژگی قرآن تأثیرگذاری و هدایتگری اوست که خداوند بارها در قرآن به این ویژگی اشاره نموده است آنجا که فرمود: «بی تردید این قرآن به استوارترین آیین هدایت می‌کند»‌امیر مؤمنان علی(ع) نیز در باره این ویژگی و کار کرد قرآن کریم فرموده است: « قرآن مجید، بی‏آن‏که گذشت زمان، چیزی از او بکاهد و یا مرور ایام او را از پای در آورد، و بی‏آن‏که موج‏های تغییر و تبدیل، لفظ و معنای آن‏را آشفته سازد، همواره هدایتگر انسان‏‌ها در همه ادوار تاریخ بوده است».

امیر مؤمنان (علیه‌السلام) در سخنی دیگر در باره تأثیرگذاری قرآن بر دل‌های اهل تقوا فرمودند: «متقین طوری هستند وقتی به آیه‌ای برسند که تشویقی در آن است، با شوق و طمع بهشت به آن روی‌آورند و جانشان به پرواز درمی‌آید و گمان می‌برند که نعمت‌های بهشت برابر دیدگانشان قرار دارد و هرگاه به آیه‌ای می‌رسند که ترس از خدا در آن باشد، گوش دل به آن می‌سپارند و گویا صدای بر هم خوردن شعله‌های آتش، در گوششان طنین‌افکن است... و از خدا آزادی خود را از آتش جهنّم می‌طلبند».

در طول تاریخ افراد زیادی تحت تأثیر آیات قرآن قرارگرفته و مسیر زندگی خود را تغییر داده‌اند. این مسأله از زمان نزول قرآن بر رسول خدا(ص) آغاز شد. برای مثال مرد عربی خدمت پیامبر صلی‌الله علیه و آله آمد و عرض کرد: «علِّمنی ممّا علّمک اللّه»؛ ازآنچه خدا به تو آموخته به من بیاموز. » پیامبر او را به یکی از یارانش سپرد تا آیات قرآن را به او تعلیم دهد. او سوره زلزال را به وی تعلیم داد، وقتی آیه « فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّه خَیْراً یَرَه... »؛ را خواند، آن مرد از جا برخاست و گفت: «همین مرا کافی است»! رسول خدا (ص) فرمود: «او را رها کن که او فقیه شد».

مورد دیگر از تأثیرپذیری و تحول «فضیل بن عیاض» است که به‌عنوان یکی از راویان موثق از امام صادق (علیه‌السلام) و از زهاد معروف معرفی‌شده، در آغاز کار، راهزن خطرناکی بود که همه مردم از او وحشت داشتند. روزی فضیل، دخترکی را دید و نسبت به او علاقه‌مند شد، این علاقه «فضیل» را وادار کرد که شب‌هنگام از دیوار خانه او بالا رود و تصمیم داشت به هر قیمتی شده به وصال او نائل گردد، در این هنگام بود که دریکی از خانه‌های اطراف، شخص بیدار دلی مشغول تلاوت قرآن بود و به این آیه رسید؛ « أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ » ‏؛ آیا وقت آن نرسیده است که دل‌های مؤمنان در برابر ذکر خدا و آنچه از حقّ نازل کرده است خاشع گردد؟! این آیه همچون تیری بر قلب آلوده «فضیل» نشست. یک مرتبه گفت: «یا ربّ قد آن؛ بله خداوندا وقت آن رسیده است» از دیوار بام فرود آمد و به خرابه‌ای وارد شد که جمعی از کاروانیان آنجا بودند و برای حرکت به‌سوی مقصدی با یکدیگر مشورت می‌کردند، می‌گفتند: فضیل و دارودسته او در راهند، اگر برویم راه را بر ما می‌بندند و ثروت ما را به غارت خواهند برد! فضیل که پشیمان شده بود، توبه کرد و دائماً در جوار «کعبه» میزیست تا همان‌جا در «روز عاشورا» از دنیا رفت.

پرفسور کید. ال. مور، نمونه دیگری از تأثیرپذیری از قرآن است که مسلمان شد، ‌ایشان در این باره گفته است: «مشخص نمودن صحت آیات قرآن کریم در ارتباط با رشد انسان بسیار برای من مسرت بخش و اثرگذار بوده است. وی گفت: که به وضوح برای من مشخص شده است که چنین اظهار نظرهایی در باره مراحل خلقت بشر باید از طرف خدای متعال باشد؛ زیرا قسمت اعظم این سخنان تا قرن‌ها بعد مکشوف نشده و باقی ماند و این نظر ثابت می‌نماید که [حضرت] محمد (صلی الله علیه واله) فرستاده خداوند است.» کشفیات کید. ال. مور از قرآن و حدیث و تکمیل کردن کتابش با آن و تشرفش به اسلام، موجب گردید که چندین پروفسور جنین‌شناس و غیره به قرآن روی آورند و مسلمان شوند.