جوان آنلاین: حضور و حذف کتابفروشان از نمایشگاه کتاب تهران به معادله‌ای پیچیده تبدیل شده است. کتابفروشان از سال ۱۴۰۲ وارد چرخه فروش کتاب در زمان نمایشگاه کتاب شدند که مورد استقبال مردم هم قرار گرفت. سال ۱۴۰۳ هم این حضور ادامه داشت، اما برای نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۴ شرایط برای کتابفروش‌ها تغییر خواهد کرد.
طبق تصمیم شورای سیاستگذاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، حضور کتابفروشان در سی‌وششمین نمایشگاه کتاب لغو شده که این تصمیم با اعتراض‌هایی روبه‌رو شده است. از طرفی برخی ناشران از این تصمیم حمایت کرده‌اند، اما کتابفروشان نارضایتی خودشان را از حضور نداشتن در نمایشگاه کتاب ابراز داشته‌اند.
آسیب به ناشران کوچک و متوسط
حسین جاوید، مدیر انتشارات سده درباره حضور و حذف کتابفروشان از نمایشگاه کتاب به «جوان» می‌گوید: «نمایشگاه کتاب همیشه محل حضور ناشران بوده و ماهیت نمایشگاه کتاب این بوده که ویترینی از صنعت نشر کشور باشد. مثل نمایشگاه‌های دیگر در صنایع مختلف که دستاورد‌ها و محصولات به نمایش گذاشته می‌شود، نمایشگاه کتاب هم همواره چنین کارکردی داشته است. حالا در نمایشگاه کتاب تهران غیر از عرضه کتاب، بحث فروش هم همیشه مطرح بوده و از دیرباز چرخه تولید و فروش به این شکل چیده شده و شکل گرفته است.»
جاوید در ادامه بیان می‌کند: «ما به عنوان ناشر نمی‌خواهیم کتابفروشان آسیب ببینند. در جریان حضور کتابفروشی‌ها در نمایشگاه پیش آمده بود که بعضی از آنها در صورت موجود نداشتن کتاب‌های پرفروش، کتاب غیراصلی را که ناشر منتشر نکرده بود به فروش می‌رساندند. در چنین مواردی منظورمان به همه کتابفروش‌ها نیست، ولی چنین مواردی در نمایشگاه کتاب دیده می‌شد. بخشی از کتاب‌ها خارج از نظارت ناظران به فروش می‌رسید و چنین اتفاقاتی کل زنجیره فروش کتاب را دچار آسیب می‌کرد.»
وی می‌افزاید: «اگر پخش، توزیع و فروش کتاب آسیب ببیند در اصل تمام اضلاع درگیر با این صنعت آسیب می‌بینند. با تداخل حضور کتابفروشان در نمایشگاه کتاب ۶۰، ۷۰ درصد ناشران از نقدینگی کتاب جا می‌مانند. الان متأسفانه شرایط به گونه‌ای شده که هر جایی را بخواهیم دست بزنیم صدای کسی در می‌آید. همیشه ناشران از نداشتن نقدینگی گلایه داشته‌اند و حالا نمایشگاه این فرصت را برایشان فراهم کرده و نباید این فرصت با حضور کتابفروشان مختل شود.»
جاوید با اشاره به هدف اصلی نمایشگاه کتاب می‌گوید: «هدف از برگزاری نمایشگاه کتاب کمک به ناشران کوچک و متوسط است تا فروش آنها از بین نرود. با این اتفاق ناشران کوچک از نقدینگی جا می‌مانند و در نظر بگیرید که الان هزینه‌های نمایشگاه کتاب مثل راه‌اندازی، نیروی انسانی، حمل‌و‌نقل و سایر مسائل کم نیست و امسال بسیاری از ناشران به زحمت فقط توانستند هزینه حضورشان را دربیاورند و برخی حتی از حضور در نمایشگاه ضرر هم کرده‌اند. اگر این زنجیره به هم بریزد هم کتابفروش و هم ناشر آسیب می‌بینند. اینکه ناشر و کتابفروش رودرروی هم قرار بگیرند به هیچ عنوان زیبنده نیست و منافع هیچ کسی را هم تأمین نمی‌کند.»
تلاش برای پویایی نمایشگاه
مدیر انتشارات سده از هزینه‌های کار نشر می‌گوید و توضیح می‌دهد: «ناشر برای تولید کتاب برای ۱۷، ۱۸ کالا و شغل مثل کاغذ، چاپ، صحافی، طراحی، توزیع، ویراستاری و ... هزینه می‌کند و عمده ناشران پول فروش کتاب‌هایشان با تأخیر چند ماهه به دست‌شان می‌رسد و این تأخیر با وضعیت تورمی حال حاضر دیگر بعید است تبدیل به سود شود. اینکه شش ماه بعد پول ناشر به دستش برسد عملاً دیگر سودی جهت چاپ کتاب‌های جدید باقی نمی‌ماند، اما پول فروش کتاب برای کتابفروش نقد است و این مزیت را نسبت به ناشر دارد.»
جاوید در ادامه می‌گوید: «چون نمایشگاه کتاب همیشه به روال قدیم خودش برگزار شده، خیلی سخت می‌توان ماهیت آن را تغییر دارد. اگر هم قرار است مثل سابق برگزار شود نباید قواعد و ضوابطش به راحتی تغییر کند و باید ماهیت اصلی‌اش حفظ شود. به‌هرحال در زمان نمایشگاه کتاب جنب‌وجوش خاصی در تهران به وجود می‌آید و میلیون‌ها آدم از شهر‌های مختلف برای بازدید از نمایشگاه کتاب به تهران می‌آیند که باید برای حفظ این پویایی تلاش کرد. جای جنگیدن برای فروش کتاب باید ضوابط و سازوکار‌ها حفظ و شبکه فروش اصلاح شود تا خللی در کار ناشر به وجود نیاید. اگر ناشر ضعیف شود و کتابی چاپ نکند دیگر کتابفروش محصولی برای عرضه ندارد و باید مراقب حفظ این چرخه باشیم که به‌هم ریختن آن به ضرر هیچ کسی نیست.»
نفوذ ناشران بزرگ.
اما از آن‌سو کتابفروشان نظری دیگر دارند. آنها که تجربه خوبی از حضور در نمایشگاه کتاب در دو سال گذشته دارند، تصمیم تازه شورای سیاستگذاری را به ضرر کتابفروشان و بازار کتاب می‌دانند. سعید پرهیزگاری که ۲۱ سالی می‌شود در شهرستان ایوان غرب استان ایلام کتابفروشی دارد و تنها کتابفروشی این شهر است با ابراز ناراحتی از حذف کتابفروشان از نمایشگاه کتاب می‌گوید: «ناشران وقتی به کتابفروشان نیاز دارند از آنها استفاده می‌کنند و در مواقع دیگر به ضرر کتابفروشان کار می‌کنند. کتابفروشان همیشه کمک زیادی به ناشران کرده‌اند و با حضورشان در نمایشگاه کتاب باعث شده‌اند با فروش کتاب‌های قدیمی، کتاب‌هایی را که چندین سال بود چاپ نمی‌شد، ناشران دوباره چاپ کنند.» پرهیزگاری ادامه می‌دهد: «متأسفانه چند ناشر گردن‌کلفت که نفوذ هم دارند ورود می‌کنند و اجازه فعالیت به کتابفروش‌ها را نمی‌دهند. در نمایشگاه کتاب امسال دو روز پنل فروش کتاب مرا بستند و می‌گفتند چرا کتاب را ارزان‌تر از ناشر می‌فروشی. من هم می‌گفتم کتاب را به قیمت پشت جلد کتاب می‌فروشم که چاپ قدیم است. اگر برای سال آینده نگذارند کتابفروش‌ها در نمایشگاه کتاب شرکت کنند چرخه فروش کتاب در کشور آسیبی جدی می‌بیند. من وقتی ببینم ارشاد و ناشر از من حمایتی نمی‌کنند کتابفروشی‌ام را جمع می‌کنم. کار کتاب دلی است و زمانی که مسئولان به کتابفروشان ضربه می‌زنند، یعنی می‌خواهند آنها را از بین ببرند.»
کشتن انگیزه کتابفروشان
این کتابفروش با گفتن خاطره‌ای از حضورش در دوره‌های قبلی نمایشگاه کتاب می‌گوید: «در نمایشگاه کتاب گذشته وقتی نماینده وزیر ارشاد به شهرستان ایوان و کتابفروشی من آمد از اینکه اینگونه فعال هستم و در شهرستان به این کوچکی این کتاب‌ها را می‌فروشم متعجب شد. همان موقع هم گفتم که ما عاشق کارمان هستیم و برای بهتر شدنش هر کاری می‌کنیم، ولی اگر بخواهند ما را اذیت کنند و به فروش‌مان ضربه بزنند مجبور می‌شویم مغازه‌مان را جمع کنیم. من اگر همین الان مغازه‌ام را اجاره بدهم درآمدم بیشتر می‌شود. اگر نمی‌خواهند حمایتی کنند حداقل به کارمان ضربه نزنند و اذیت‌مان نکنند.»
پرهیزگاری با اعلام آمادگی جهت حضور در نمایشگاه کتاب عنوان می‌کند: «کتابفروشان در این دو سال فعالیت خوبی داشتند و خیلی خوب دیده شدند و انگیزه پیدا کردند. اگر اجازه ندهند کتابفروشان به نمایشگاه بیایند، امسال فروش کتاب ریزش شدیدی پیدا می‌کند. من از مهر خودم را برای نمایشگاه کتاب آماده کرده و کتاب‌هایش را خریده‌ام، ولی وقتی چنین کاری می‌کنند مجبور می‌شوم مغازه‌ام را ببندم. در همه جای دنیا در نمایشگاه‌های کتاب ناشران کتاب نمی‌فروشند و چنین چیزی فقط در ایران دیده می‌شود. اصلاً فروش کتاب در نمایشگاه برای خود ناشران خوب نیست. الان در فرانسه تعداد کتابفروشان چهار برابر ناشران است، اما در ایران ما اگر ۱۰۰ کتابفروش فعال داشته باشیم در مقابلش ۱۲ هزار ناشر داریم. ضمن اینکه همه کتابفروشی‌ها که در نمایشگاه شرکت نمی‌کنند، مگر یک کتابفروش چند کتاب دارد و چقدر می‌تواند فروش داشته باشد. یک ناشر در نمایشگاه کتاب به اندازه چند کتابفروش می‌فروشد و اصلاً رقم فروش‌شان قابل مقایسه نیست.»
پرهیزگاری در پایان می‌گوید: «کتابفروش اگر فروش خوبی داشته باشد انگیزه خوبی پیدا می‌کند و اگر در نمایشگاه خوب بفروشد سفارش بیشتری از ناشران برای ماه‌های بعدی سال می‌گیرد. فقط حرص و طمع باعث شده ناشران مخالف حضور کتابفروشان در نمایشگاه کتاب باشند و وزارت ارشاد نباید تحت تأثیر آنها قرار بگیرد.»
با شنیدن حرف‌های ناشران و کتابفروشان به نظر می‌رسد شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب باید با حساسیت بیشتری در قبال حضور کتابفروشان در نمایشگاه کتاب تصمیم گیری کند. تصمیمی که در نهایت به ضرر ناشر و کتابفروش تمام نشود.