به گزارش مشرق، «آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه» (تیکا) به‌عنوان نهاد متولی توسعه نفوذ بین‌الملل این کشور زیرمجموعه وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه است و در راستای تامین اهداف کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی آنکارا در سطح منطقه‌ای و جهانی فعالیت می‌کند.
«تیکا» در سال ۱۹۹۲ و پس از فروپاشی اتحادجماهیر شوروی، با هدف توسعه نفوذ ترکیه در کشورهای تازه استقلال یافته واقع در آسیای مرکزی و قفقاز تاسیس شد. ماموریت این سازمان اجرای فعالیت‌ها و اولویت‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ترکیه در این مناطق بود که تاکنون نیز ادامه دارد.
در این میان دولت ترکیه با ادعاهایی چون اشتراکات تاریخی، فرهنگی و زبانی، جمهوری آذربایجان را در اولویت اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و بین‌المللی تیکا در قفقاز قرار داده است. از همین رو دفتر این نهاد در سال ۱۹۹۳ در باکو ایجاد شد و تاکنون نیز ۱۲۰۰ پروژه در حوزه‌های مختلف در این کشور انجام داده که به شرح زیر است:
پروژه‌های اقتصادی تیکا در آذربایجان
اقتصاد یکی از مهم‌ترین بخش‌های مورد توجه ترکیه در توسعه نفوذ خود در جمهوری آذربایجان است که در این راستا اقداماتی نظیر حمایت از توسعه بخش کشاورزی، صنعت و گردشگری، ارائه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و ایجاد فرصت‌های شغلی از برنامه‌های اجرا شده توسط تیکا در جمهوری آذربایجان بوده است.
به عنوان مثال، تیکا در سالهای اخیر برنامه‌هایی برای بهبود کشاورزی و افزایش بهره‌وری در بخش کشت پنبه در آذربایجان داشته است. از جمله این پروژه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف)افزایش بهره‌وری کشت پنبه:
تیکا در سالهای اخیر، برنامه‌هایی برای بهبود کشاورزی و افزایش بهره‌وری در بخش کشت پنبه در جمهوری آذربایجان داشته است. این پروژه‌ها شامل آموزش کشاورزان، ارائه تجهیزات مدرن و تکنولوژی‌های جدید برای بهبود کیفیت و کمیت محصولات پنبه بوده است.
ب)حمایت از زنبورداران آذربایجانی:
تیکا از سال ۲۰۰۸ برای توسعه و رواج زنبورداری در آذربایجان، یک کارخانه بسته‌بندی عسل و تولید کیک زنبور عسل در شهر سومقامیت ایجاد کرده است. در ادامه نیز برای تقویت تولید در طی سالهای ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۸ کولونی زنبور عسل،کندو و سایر مواد مورد نیاز را در اختیار زنبورداران قرار داد. محصولات تولید شده در این کارخانه با تجهیزات و فناوری روز بسته‌بندی شده و با قیمت مناسب به بازار عرضه می‌شوند.
پروژه‌های اجتماعی تیکا در آذربایجان
در کنار اقدامات اقتصادی، دولت ترکیه با هدف توسعه نفوذ و بهبود چهره خود در جمهوری آذربایجان در حوزه‌های اجتماعی نیز اقداماتی از جمله کمک به بهبود زیرساخت‌های بهداشتی و آموزشی، ارائه خدمات اجتماعی به اقشار آسیب‌پذیر و حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و هنری به اجرا درآوره که برخی از آن ها عبارتند از:
الف)آموزش پزشکان:
با همکاری آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TIKA) و انجمن مدیریت واحدهای پزشکی منطقه‌ای آذربایجان (TABIB) برنامه " آموزش مدیریت ترومای چشم"در ژانویه ۲۰۲۵ برای چشم پزشکان شاغل در شهرهای باکو، شاماخی و گنجه در آذربایجان برگزار شده است.
در دوره برگزار شده در باکو به ۲۵ چشم پزشک آذربایجانی که ماژول آموزشی طبقه‌بندی و اصطلاحات ترومای چشمی، آسیب‌های قرنیه را تکمیل کردند،گواهینامه اعطا شد.
ب)انجام پروژه‌های آب‌رسانی در ۵ منطقه آذربایجان:
تیکا در راستای پروژه‌های اجتماعی خود بین سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ به رفع مشکلات آب در ۵ منطقه گنجه، شکر، شکی، خاچماز و آقا شاخه آذربایجان از طریق حفر ۷حلقه چاه، ایجاد مخازن آب و شبکه آب‌رسانی کمک کرد. این اقدامات باعث دسترسی ۳۵۰۰ نفر به آب آشامیدنی سالم شده است.
پروژه‌های فرهنگی تیکا در آذربایجان
یکی دیگر از حوزه‌های فعالیت تیکا در جمهوری آدربایجان اجرای پروژه‌های فرهنگی است. در این حوزه، مرمت و بازسازی آثار تاریخی و فرهنگی به ویژه آثار تاریخی دوره عثمانی، برگزاری رویدادهای فرهنگی مشترک و تبادل دانشجو و استاد بین دانشگاه‌های دو کشور در حال انجام است.
از جمله این اقدامات می‌توان به توزیع ۳۰ هزار جلد کتاب بین دانش‌آموزان آذربایجانی و بازسازی مدرسه‌ای متعلق به مهاجران قره‌باغ کوهستانی در باکو اشاره کرد.
فعالیت‌های تیکا در جمهوری آذربایجان، تأثیرات مثبت و چشمگیری بر روابط دو کشور داشته است. این فعالیت‌ها نه‌تنها به توسعه اقتصادی و اجتماعی آذربایجان کمک کرده، بلکه باعث افزایش نفوذ ترکیه در این کشور نیز شده است.
افزایش نفوذ ترکیه با کمک تیکا
اجرای پروژه‌های توسعه‌ای و آموزشی توسط تیکا، نقش ترکیه را در توسعه زیرساخت‌ها و ارتقای مهارت‌های انسانی در آذربایجان پررنگ‌تر کرده و منجر به افزایش محبوبیت ترکیه در میان مردم جمهوری آذربایجان شده است.
افزایش نفوذ اقتصادی و رشد صادرات
فعالیت‌های تیکا در جمهوری آذربایجان به واسطه نمایش چهره مثبت از ترکیه در میان مردم جمهوری آذربایجان، باعث افزایش صادرات ترکیه به این کشور شد و با بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای مهارت‌های انسانی، زمینه برای افزایش همکاری‌های اقتصادی و تجاری بین دو کشور را فراهم کرده است.
در سال ۲۰۲۲ ترکیه دومین شریک تجاری جمهوری آذربایجان در واردات و صادرات بوده و در بین سازمان کشورهای ترک، بیشترین صادرات را به جمهوری آذربایجان داشته است.
همچنین حجم تجارت بین دو کشور در سال ۲۰۲۳ نسبت به ۲۰۲۲ با ۳۱ درصد افزایش به ۷.۶ میلیارد دلار رسید و ترکیه پس از ایتالیا، به دومین شریک تجاری آذربایجان در سالهای اخیر مبدل شد.
در واقع آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) با اجرای پروژه‌های متنوع و گسترده در زمینه‌های مختلف، نقش مهمی در توسعه روابط ترکیه با کشورهای دیگر، به‌ویژه جمهوری آذربایجان ایفا می‌کند. این فعالیت‌ها نه تنها به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای هدف کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش نفوذ ترکیه در این کشورها و تقویت روابط دوجانبه و نزدیکی بیشتر دو ملت می‌شود.
تیکا با تکیه بر قدرت نرم فرهنگی و دیپلماسی توسعه‌ای، به ابزاری مؤثر برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده است. بررسی روند توسعه نفود برخی دیگر از کشورها از جمله آمریکا، ژاپن، استرالیا و انگلیس نشان می‌دهد آنها نیز از این ابزارها برای توسعه تعاملات بین‌الملل و تامین منافع ملی خود-به ویژه در تعامل با کشورهای درگیر بی‌ثباتی‌های سیاسی و اقتصادی-بهره می‌برند.
از این رو ضرورت دارد جمهوری اسلامی ایران نیز برای توسعه تعاملات اقتصادی و اجتماعی خود-به خصوص با کشورهای دارای اهمیت راهبردی برای منافع ایران- از این ابزار مهم بهره گیرد.
نویسنده: پوریا لوایی/کارشناس مسائل اقتصادی