باشگاه خبرنگاران جوان؛ محمدباقر مشکاتی* ـ دومین آیه‌ی منتخبِ «طرح زندگی با آیه ها» در ماه رمضان امسال که با شعار محوری "امت پیروز" در جریان است؛ آیه شریفه ۲۱۶ در سوره مبارکه بقره می‌باشد. این آیه قرآنی در واقع خطاب به مسلمانان است که میفرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَعَسَى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُون»؛ «جهاد در راه خدا، بر شما مقرّر شد؛ در حالی که برایتان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه نفع و خیرِ شما در آن است؛ و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه ضرر و شرِّ شما در آن است؛ و خداوند می‌داند، و شما نمی‌دانید».
این آیه شریفه، یک اصل مومنانه و قاعده اساسی در زندگی فردی و خانوادگی و ساحت اجتماعی و سیاسی را بیان می‌کند؛ ظاهر امور، همواره با باطن و نتیجه نهایی آنها یکسان نیست.
چه بسا اموری که در ظاهر ناخوشایند و دشوار به نظر می‌رسند، اما در واقع، خیر و صلاح ما در آنها نهفته است؛ و چه بسا اموری که در ظاهر خوشایند و مطلوب به نظر می‌رسند، اما در واقع، شر و زیان ما در آنها نهفته است. خداوند متعال، به عنوان خالق و مدبر هستی، به تمام جوانب امور عالم و آگاه است و مصالح بندگان خود را بهتر از هر کسی می‌داند. بنابراین، باید به اوامر و نواهی خداوند، حتی اگر در ظاهر با خواسته‌های ما مغایر باشند، اعتماد کنیم و تسلیم اراده او باشیم.
در شرایط کنونی جهان اسلام، که با چالش‌ها و تهدیدات گوناگونی مواجه است، این آیه شریفه، به ما یادآوری می‌کند که نباید از سختی‌ها و دشواری‌ها هراسید. بلکه باید با ایمان و امید، به مسیر حق و عدالت ادامه داد و به وعده نصرت الهی، که در پایان این آیه به آن اشاره شده است، اطمینان داشت.
شعار محوری «امت پیروز» در ماه رمضان ۱۴۰۳، نیز به این نکته اشاره دارد که پیروزی نهایی، از آنِ امت اسلام است. اما این پیروزی، تنها با صبر، استقامت و عمل به دستورات الهی، از جمله جهاد فی سبیل الله محقق خواهد شد. آیه ۲۱۶ سوره بقره، به ما متذکر میشود که گاهی اوقات، پیروزی، در دل سختی‌ها و دشواری‌ها نهفته است. بنابراین، باید با توکل بر خدا و تلاش و مجاهدت مستمر، به مسیر جهادی خود ادامه دهیم و به وعده پیروزی الهی، ایمان داشته باشیم.
سرمشقی برای سبک زندگی اجتماعی
آیه شریفه ۲۱۶ بقره گنجینه‌ای ارزشمند از حکمت الهی است که می‌تواند راهنمای ما در انتخاب‌های زندگی، به ویژه در عرصه اجتماع باشد. این آیه به ما یادآوری می‌کند که: «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آنکه خیرِ شما در آن است؛ و یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شرِّ شما در آن است». این آیه، فراتر از یک گزاره اخلاقی، یک اصل علمی در حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی را نیز بیان می‌کند چراکه انسان‌ها به دلیل محدودیت‌های شناختی و عاطفی، همواره قادر به تشخیص درست منفعت و ضرر خویش نیستند. چه بسا اموری که در کوتاه‌مدت خوشایند به نظر می‌رسند، در بلندمدت زیان‌بار باشند و بالعکس؛ لذا در این راستا می‌توان به پیام‌های زیر اشاره داشت:
پرهیز از تصمیم‌گیری‌های احساسی: خشم، ترس و هیجان و مانند اینها، اغلب مانع از دیدن واقعیت‌ها می‌شوند؛ لذا در انتخاب‌های اجتماعی، به ویژه در مواجهه با چالش‌ها، باید از تصمیم‌گیری‌های صرفاً احساسی پرهیز کرد.
توجه به عواقب بلندمدت: در ارزیابی امور اجتماعی، باید فراتر از منافع کوتاه‌مدت، به عواقب بلندمدت تصمیمات خود توجه کنیم. چه بسا اقداماتی که در ظاهر سودمند به نظر می‌رسند، در آینده‌ای نزدیک، زیان‌های جبران‌ناپذیری به بار آورند.
اهمیت مشورت و خرد جمعی: از آنجا که علم انسان محدود است، مشورت با افراد آگاه و صاحب‌نظر، به ویژه در امور اجتماعی، ضروری است. خرد جمعی، می‌تواند ما را از خطا‌های فردی مصون نگه دارد.
تسلیم در برابر اراده الهی: در نهایت، باید به این نکته مهم توجه داشت که خداوند متعال، دانای مطلق است و مصالح بندگان خود را بهتر از هر کسی می‌داند. بنابراین، باید در برابر اوامر الهی، حتی اگر در ظاهر ناخوشایند باشند، تسلیم بود.
آیه ۲۱۶ سوره بقره در سطوح فردی، خانوادگی، اجتماعی و سیاسی، چراغ راهی برای تصمیم‌گیری‌های خردمندانه در تمام سطوح زندگی است. به عنوان مثال در سطح فردی به سختی‌های تحصیل علم، سختی ترک عادات بد مثل ترک سیگار کشیدن. در سطح خانوادگی به سختی‌های تربیت فرزندان و چالش‌های حل اختلافات خانوادگی می‌توان اشاره کرد. در سطح اجتماعی از اکراه در پرداخت مالیات، سختی‌های حفظ محیط زیست، و مبارزه با فساد در یک جامعه به عنوان مثل می‌توان نام برد؛ و در سطح سیاسی، پیامد‌های سخت اصلاحات اقتصادی، دشواری‌های مبارزه با استعمار و استبداد و استکبار جهانی از مصادیق برشمرد. در تمام این مثال‌ها، نکته مشترک این است که باید فراتر از منافع کوتاه‌مدت، به عواقب بلندمدت تصمیمات خود توجه کنیم. چه بسا اموری که در ظاهر ناخوشایند به نظر می‌رسند، در واقع، خیر و صلاح ما در آنها نهفته باشد.
به طور کلی آیه ۲۱۶ سوره بقره، یک دعوت دائمی به تفکر، تعقل و تدبیر در جنبه‌های پیدا و پنهان خیر و شر و نفع و ضرر در امور زندگی، به ویژه در عرصه اجتماع است. با پیروی از این آموزه قرآنی، می‌توانیم از تصمیم‌گیری‌های نادرست و زیان‌بار پرهیز کرده و گام‌های مؤثری در جهت ساختن جامعه‌ای عادلانه و سعادتمند برداریم.
راهبرد مبارزه و جهاد با استکبار و صهیونیزم جهانی
در روزگار معاصر با الهام از آموزه‌های ایه ۲۱۶ بقره، جهاد با استکبار جهانی و مبارزه با رژیم صهیونیستی را به عنوان مصداق و مشمول این آیه می‌توان برشمرد. اگر چه جنگ و مبارزه، ذاتاً امری ناخوشایند است، اما در شرایطی که دشمن به جان و مال مسلمانان تعدی می‌کند، دفاع از خود، نه تنها یک حق، بلکه یک وظیفه است. کوتاهی در برابر دشمن متجاوز، نه تنها به از دست رفتن سرزمین و سرمایه ها، بلکه به نابودی هویت و فرهنگ اسلامی منجر خواهد شد. از این روی، مقاومت در برابر ظلم، اگرچه هزینه‌هایی دارد، اما در نهایت، به نفع امت اسلام است. بی شک «هزینه سازش و تسلیم بیش از هزینه جهاد و مقاومت است» و این مطلب از این آیه نیز قابل فهم است.
در عرصه جهانی و مقاومت اسلامی، مصادیق و مثال‌های فراوانی دارد. در این عرصه، تصمیم‌گیری‌ها اغلب با چالش‌ها و پیچیدگی‌های فراوانی همراه است و تشخیص خیر و شر واقعی، نیازمند بصیرت و دوراندیشی و نگاه قرآنی است:
مقاومت در برابر استعمار و اشغالگری: مبارزه با نیرو‌های غاصب و اشغالگر، اگرچه هزینه‌های سنگینی مانند جنگ، تحریم و شهادت را در پی دارد، اما در بلندمدت، موجب حفظ استقلال، عزت و هویت ملی میشود. مثال بارز آن مقاومت ملت فلسطین در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی است.
حمایت از جنبش‌های آزادی‌بخش: حمایت از جنبش‌های آزادی‌بخش در سراسر جهان، ممکن است با مخالفت‌ها و فشار‌های بین‌المللی و حتی عوامل نادان و کج اندیش داخلی همراه باشد. اما در بلندمدت، موجب تامین منافع ملی، تقویت جبهه مقاومت اسلامی و گسترش عدالت در جهان میشود.
مقابله با تهدیدات امنیتی: مقابله با تهدیدات امنیتی، مانند تروریسم و افراط‌گرایی، نیازمند اقدامات قاطع و گاهی اوقات ناخوشایند است. اما در بلندمدت، موجب حفظ امنیت و ثبات در منطقه و جهان میشود.
ایستادگی در برابر ظلم و ستم: ایستادگی در برابر ظلم و ستم قدرت‌های بزرگ و استکبار جهانی در ابتدا امری ناخوشایند است و هزینه‌های فراوانی دارد ولی در بلند مدت باعث ایستادگی ملت‌های مظلوم و پیروزی حق بر باطل میشود.
در نهایت، باید به این نکته مهم توجه داشت که پیروزی نهایی از آنِ حق است و با توکل بر خدا و تلاش مستمر، می‌توان بر تمام چالش‌ها و موانع غلبه کرد. در عرصه مقاومت اسلامی، آیه ۲۱۶ سوره بقره، به عنوان یک اصل راهبردی، همواره مورد توجه رهبران مقاومت و رزمندگان و فعالان این عرصه بوده است. این آیه، به آنها یادآوری می‌کند که نباید از سختی‌ها و چالش‌ها هراسید، بلکه باید با ایمان و امید، به مسیر مقاومت ادامه داد.
راهبرد مقاومت در برابر تحریم‌ها و سختی‌ها
تحریم‌های همه‌جانبه اقتصادی ایران و مقاومت مردم ایران اسلامی نیز، می‌تواند مصداقی برای آیه ۲۱۶ سوره بقره باشد. در این شرایط، تحریم‌ها به عنوان یک امر ناخوشایند و دشوار، هزینه‌های سنگینی را بر اقتصاد و زندگی مردم تحمیل می‌کند. اما در عین حال، این تحریم‌ها می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌هایی برای رشد و شکوفایی اقتصادی، تقویت خودباوری ملی و افزایش استقلال کشور باشد. تحریم‌ها، ایران را به سمت خودکفایی در زمینه‌های مختلف، از جمله تولید محصولات اساسی و فناوری‌های پیشرفته، سوق داده است.
این امر، اگرچه در کوتاه‌مدت با سختی‌هایی همراه بوده، اما در بلندمدت، موجب تقویت اقتصاد ملی و کاهش وابستگی به کشور‌های خارجی میشود. تحریم‌های اقتصادی موجب گسترش و عمق بخشی به اقتصاد مقاومتی است. مفهوم اقتصاد مقاومتی، که از سوی رهبری معظم انقلاب در واکنش به تحریم‌ها مطرح شده، بر استفاده از ظرفیت‌های داخلی، مدیریت منابع و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد در برابر شوک‌ها و تکانه‌های خارجی تأکید دارد. این رویکرد، اگرچه در ابتدا با چالش‌هایی مواجه بوده، اما در بلندمدت، می‌تواند موجب ایجاد اقتصادی پایدار و مقاوم شود.
تحریم‌ها و فشار‌های خارجی، موجب تقویت روحیه مقاومت و ایستادگی در میان مردم ایران شده است. مردم با تحمل سختی‌ها و مشکلات، نشان داده‌اند که حاضرند برای حفظ استقلال و عزت کشور، فداکاری کنند. گرچه در کوتاه مدت باعث ایجاد سختی و مشکلات برای مردم میشود. مقاومت و خودباوری در مقابله با تحریم‌ها باعث ایجاد فرصت برای رشد و شکوفایی اقتصادی در بلند مدت میشود. ایستادگی در برابر تحریم‌ها باعث حفظ استقلال و عزت کشور میشود. در این شرایط، آیه ۲۱۶ سوره بقره، به عنوان یک اصل راهبردی، به مردم ایران یادآوری می‌کند که نباید از سختی‌ها و چالش‌ها هراسید، بلکه باید با ایمان و امید، به مسیر مقاومت ادامه داد و از فرصت‌های نهفته در این شرایط، به نحو احسن استفاده کرد:
مقاومت نظامی: در برابر تهدیدات نظامی، اگرچه هزینه‌های سنگینی مانند پیامد‌های جنگ و شهادت فرماندهان و رزمندگان را در پی دارد، اما در بلندمدت، موجب حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور میشود.
مقاومت اقتصادی: تحریم‌های اقتصادی، اگرچه مشکلات معیشتی را برای مردم ایجاد می‌کند، اما می‌تواند زمینه‌ساز رشد و شکوفایی اقتصادی، خودکفایی و کاهش وابستگی به کشور‌های خارجی شود.
مقاومت فرهنگی: مقابله با تهاجم فرهنگی، اگرچه نیازمند تلاش و فداکاری است، اما موجب حفظ هویت ملی و ارزش‌های اسلامی میشود؛ بنابراین مقاومت نظامی، اقتصادی و فرهنگی مردم ایران در این دوران، مصداق بارزی در عمل به آیه شریفه ۲۱۶ سوره بقره باشد.
خداوند متعال، دانای مطلق است و مصالح بندگان خود را بهتر از هر کسی می‌داند؛ لذا باید به اوامر الهی، حتی اگر در ظاهر ناخوشایند باشند، اعتماد کرد. در مسیر مقاومت همه جانبه، صبر و استقامت، نقش کلیدی ایفا می‌کند. مردم ایران، با تحمل سختی‌ها و مشکلات، نشان داده‌اند که حاضرند با اتکال به علم و قدرت الهی، برای حفظ استقلال و عزت کشور، فداکاری کنند.
*کارشناس دینی