جماران: رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم با تأکید بر اینکه نگاه بشر به طبیعت باید عوض شود، گفت: باید ببینیم شعرا، فلاسفه و حکمای ما چطوری طبیعت را نگاه می‌کردند. «مرا به کار جهان هرگز الطفات نبود/ رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست»؛ یعنی نگاه بشر به جهان «تجلی رخ خداوند» است. بابا طاهر یک عارف بزرگ است که می‌گوید «به صحرا بنگرم، صحرا تو بینم/ به دریا بنگرم، دریا تو بینم/ به هر جا بنگرم، کوه و در و دشت/ نشان از قامت رعنا تو بینم» این نگاه یک عارف مسلمان است و همه ما مسلمانان باید این طوری نگاه کنیم. اگر این طوری نگاه کردیم، کسی نمی‌رود تبر بردارد و درخت زیبای سبز را از ریشه بکند؛ شخصی که این طور نگاه کند، مگر دیگر درخت می‌سوزاند یا قطع می‌کند؟!
آیت‌الله سید مصطفی محقق داماد طی سخنانی در همایش «محیط زیست و فرهنگ و تمدن اسلامی» گفت: «بحران محیط زیست» یک اصطلاح کاملا جدید است و چندان سابقه زیادی ندارد؛ یکی از فرزندان و نتایج عصر مدرنیته است. به علت اینکه قبل از مدرنیته نگاه بشر به طبیعت نگاه «مادر» بود و طبیعت را مادر خود تلقی می‌کرد که در دامن این مادر پرورش می‌یابد و روزی خود را از این مادر می‌گیرد و نسبت به این مادر محبت می‌ورزد و متقابلا مادر هم به او محبت دارد.
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، افزود: در دوران مدرنیته مکتب اومانیسم یعنی انسان‌محوری که مطرح شد، آن نگاه به طبیعت عوض شد و دیگر نگاه به طبیعت «ابزار مآبانه» است؛ ابزار بهره‌وری و حدکثر استفاده است. بشر خود را مقابل طبیعت می‌بیند و می‌خواهد از آن حداکثر بهره را ببرد، مسلط بر آن و از آن بهره‌مند شود و لذایذ خودش را استفاده کند و به هیچ وجه توجهی ندارد که طبیعت از بین می‌رود. این جریان موجب بحران شد؛ بحرانی که الآن خود من و شما احساس می‌کنیم بسیاری از روزهای سال ما امکان تنفس سالم نداریم. این درد بی درمان را خود بشر احساس کرد.
وی با بیان اینکه خوشبختانه بشر این درد را درک کرد و به دنبال درمان افتاد، اظهار داشت: به نظر من کج‌راهه و به دنبال معلول می‌روند و دنبال علت‌ها نمی‌روند. به این توجه نمی‌کنند که نگاه را باید عوض کرد. حدود 20 سال قبل یک حرکت تحقیقی در مراکز علمی کشور شروع شد و من ناظر بودم؛ دنبال این بودند که مثلا اگزوز ماشین را چه کار کنند. من نمی‌گویم این دوا نیست؛ شک نداریم که باید این کارها را بکنند، اما اینها معلول است. علت همان نگاه بشر به طبیعت است که باید عوض شود. البته فقط متخصصین فن و تکنولوژی نمی‌توانند این را حل کنند؛ باید در کنارش متفکرین علوم الهی و علوم انسانی به دنبال این قضیه باشند؛ این قضیه یک بحران اخلاقی است و فقط یک بحران فنی نیست.
آیت‌الله محقق داماد یادآور شد: از 1967 میلادی حمله‌ای به طرف ادیان شروع شد. حمله را شخصی به نام «لین وایت» در یک مقاله چهار صفحه‌ای داشت که نوک تیر پیکان را متوجه دو دین الهی مسیحیت و یهود کرد و گفت این قضیه بحران محیط زیست معلول کج‌اندیشی ادیان الهی است. برای اینکه این دو دین بشر را لوس کرده و گفته خدا جهان را برای تو آفریده و لذا بشر به جان طبیعت افتاده و طبیعت را ویران کرده است. من تحقیق کرده‌ام که چقدر افراد اظهارنظر تشویقی کرده‌اند که این آقا قضیه را کشف کرد.
وی افزود: یک نفر دیگر به نام «کیس توماس» از بازار گرم علیه ادیان استفاده کرد و یک قدم جلو رفت و گفت نه تنها این دو دین، بلکه دین اسلام هم این قضیه را دارد. او مقاله ننوشت و یک کتاب قطور به نام «انسان و طبیعت» نوشت درباره اینکه اسلام ریشه این مسائل است. جالب است که نویسنده این کتاب تسلط کافی به قرآن دارد اما کاری کرده که خیلی از نویسندگان این اشتباه را می‌کنند؛ که «نُؤمِنُ بِبَعضٍ»؛ یعنی جایی که به نفع‌مان است را می‌چسبیم و بقیه را نگاه نمی‌کنیم. ایشان تمام آیاتی که گفته آسمان و زمین را برای تو خلق کردیم، جمع کرده است.
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، گفت: بعد از تألیف این کتاب مسلمان‌ها شروع کردند و تألیفات زیادی را روی این قضیه انجام دادند. به خاطر دارم حدود سال 1365 آقای خاتمی وزیر ارشاد بود. تردید دارم که من این کتاب را نشان ایشان دادم یا فرد دیگری نشان هر دو ما داده بود. به هر حال با هم مشورت کردیم و قرار شد ما چنین اقداماتی را انجام بدهیم. اولین کاری که کردیم، سال 1365 سمیناری در آتن تشکیل شد و چند نفر از ایران و عده‌ای از سران اساتید دین‌شناس مسیحی با موضوع «انسان و طبیعت» دعوت شدند.
وی ادامه داد: به نظر من تا قبل از آن سازمان محیط زیست در ایران بود ولی این کارها را نمی‌کرد. مراکز الهیاتی و انسانی هم کاری در این زمینه نکرده بودند. واقعیت این است که اولا یکی از مشکلات مسأله تفسیر و برداشت از آیات قرآن است. به نظر من به یک غیر مسلمان غربی که فلسفه اسلامی را هم نخوانده و فقط متن قرآن را خوانده باید حق داد که چنین برداشتی را داشته باشد، اما نکته‌ای که به عنوان اعتراض باید بگوییم این است که چرا همه آیات قرآن را نخوانده است؟ کاری که یک فقیه می‌کند همین است که دو آیه را کنار هم می‌گذارد یا اینکه آیه و روایت را می‌سنجد و نتیجه را به دست می‌آورد؛ کسی می‌تواند از قرآن صحبت کند که قدرت سنجش بایسته‌های 10 آیه را هم داشته باشد. جای این کار در کتاب این مرد غربی خالی بود و فقط چند آیه را خوانده بود.
آیت‌الله محقق داماد با اشاره به آیه «إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً»، اظهار داشت: طرف کله کج بنهیم و تند بنشینیم که ما پیرو مکتب اهل بیت(ع) در تفسیر قرآن هستیم؛ و بزرگانی از حکما، عقلیون و عرفا تا دیگران در میان این مکتب حضور دارند و آیات را برای ما درست معنا کرده‌اند. شما ببینید این آیه‌ای که می‌خواهم در زمین خلیفه بیافرینم را اهل سنت چگونه تفسیر کرده‌اند. ما می‌گوییم انسان نمونه خدا روی زمین است. خدا شاهد است که افرادی مثل ابن سینا، فارابی، خواجه طوسی، میرداماد و ملاصدرا دینی گردن ما دارند؛ اگر اینها نبودند، الآن اسلام ما یک داعش به تمام معنا بود.
وی تأکید کرد: از این آیه معلوم می‌شود از روز اول خلقت فریاد ملائکه بلند شده که می‌خواهی کسی را بیافرینی که مفسد فی الارض است و زمین را آلوده می‌کند؟! محیط زیست خودش را ویران می‌کند؟! این دغدغه آنها بوده و خدا پرخاش کرد که من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید. اما به نظر می‌رسد جواب کتاب آن آقا همین آیات است که خدا از بشر عهد گرفت زمین را آلوده نکند. خدا می‌گوید تو نباید مفسد در این زمین باشی؛ این زمین امانت در دست تو است. اگر بشر جانشین خالق این زمین است، آن را ویران نمی‌کند.
رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، اظهار داشت: این آقا توجه نکرده که آیات از شما خواسته «وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا»؛ یعنی زمین را آباد کنید. البته من دو سه مرتبه تمام تورات و انجیل را دوره کرده‌ام و همین عناصر سفارش به حفظ محیط زیست در آنها هم هست. ولی در آموزه‌های امروز کلیسا آموزه‌ای وجود دارد که ما از نظر اعتقادات خودمان آن را قبول نداریم. ما معتقدیم که خدا آدم را آفرید و به او گفت از این درخت نخور؛ اگر بخورید به خودتان ظلم کرده‌اید. این آموزه قرآن است که گناهکار شد، اما توبه کرد و خدا توبه‌اش را قبول کرد و خلیفه خودش قرار داد. اما در آموزه کلیسا این است که خدا آدم را از بهشت بیرون کرد و زمین را تبعیدگاهش قرار داد؛ عیسی که به دار کشیده شد، دوباره خدا انسان را پذیرفت.
وی افزود: باید ببینیم شعرا، فلاسفه و حکمای ما چطوری طبیعت را نگاه می‌کردند. «مرا به کار جهان هرگز الطفات نبود/ رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست»؛ یعنی نگاه بشر به جهان «تجلی رخ خداوند» است. بابا طاهر یک عارف بزرگ است که می‌گوید «به صحرا بنگرم، صحرا تو بینم/ به دریا بنگرم، دریا تو بینم/ به هر جا بنگرم، کوه و در و دشت/ نشان از قامت رعنا تو بینم» این نگاه یک عارف مسلمان است و همه ما مسلمانان باید این طوری نگاه کنیم. اگر این طوری نگاه کردیم، کسی نمی‌رود تبر بردارد و درخت زیبای سبز را از ریشه بکند؛ شخصی که این طور نگاه کند، مگر دیگر درخت می‌سوزاند یا قطع می‌کند؟!