با چشم‌انداز آتش‌بس در اوکراین و بهبود روابط آمریکا و روسیه در دوران دولت ترامپ، یکپارچگی مالی با ایران ممکن است دیگر برای مسکو ضروری یا جذاب به نظر نرسد.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، اندیشکده استیمسون در مقاله‌ای به بررسی روابط ایران و روسیه بعد از بهبود روابط مسکو و واشنگتن پرداخته که در ادامه آمده است.
لازم به ذکر است انتشار مقالات اندیشکده‌های خارجی به معنای تایید محتوای آن از سوی تابناک نیست.
دیدار اخیر مقامات ارشد آمریکا و روسیه در عربستان سعودی بازتاب گسترده‌ای در خلیج فارس، از جمله ایران، و همچنین در قفقاز جنوبی و اروپا داشت.
روابط بین روسیه و ایران از زمان جنگ اوکراین سه سال پیش به‌طور قابل‌توجهی بهبود یافته است، که شامل فروش تسلیحات و همکاری فضایی می‌شود و در نهایت با امضای یک توافقنامه شراکت بزرگ در جریان نشست مسکو در ژانویه ۲۰۲۵ به اوج خود رسید. با اینکه تهران و مسکو به‌طور تاریخی نسبت به یکدیگر بی‌اعتماد بوده‌اند، به نظر می‌رسید که در حال تثبیت یک محور همکاری در حوزه‌های نظامی و سیاسی هستند.
آخرین نمونه از این همکاری در ۱۸ فوریه رخ داد، زمانی که ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان یک طرح سه‌جانبه برای ساخت بخش باقی‌مانده راه‌آهن رشت-آستارا در چارچوب کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب تدوین کردند.
با این حال، روابط نزدیک با روسیه تضمین شده نیست و می‌تواند به شدت تحت تأثیر یک تفاهم احتمالی بین روسیه و آمریکا بر سر اوکراین قرار گیرد. بخش زیادی از تمایل روسیه به گسترش روابط با جمهوری اسلامی، ناشی از نیاز به دستیابی به تسلیحات جدید و یافتن راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌های غرب بوده است.
یکی از حوزه‌های همکاری رو به رشد، تعاملات بین‌بانکی در تجارت غیر دلاری است، که در ماده ۲۰ توافقنامه مشارکت جامع راهبردی ایران و روسیه که در ژانویه امضا شد، به آن اشاره شده است.
در دسامبر ۲۰۲۲، بانک بزرگ روسی VTB انتقال پول به ایران را آغاز کرد و در ماه مه ۲۰۲۳، این بانک دفتر نمایندگی خود را در تهران تأسیس کرد. در سال ۲۰۲۳، تهران و مسکو سامانه‌های ملی جایگزین SWIFT خود – یعنی سامانه پیام‌رسان مالی روسیه (SPFS) و سامانه SEPAM ایران – را به هم متصل کردند. این اقدام، امکان تبادل مستقیم اطلاعات تراکنش‌های بانکی بین دو کشور را فراهم کرد.
از سپتامبر ۲۰۲۳، مشتریان Sberbank، یکی دیگر از بانک‌های بزرگ روسیه، نیز امکان انتقال وجوه به ریال را پیدا کردند. همچنین، بانک Roseximbank خدمات انتقال پول به روبل و ریال را برای تسهیل صادرات روسیه ارائه می‌دهد.
نهاد پیشرو در همکاری‌های مالی ایران و روسیه، بانک بیزنس میر ایران است که ۱۰۰ درصد متعلق به بانک ملی ایران است. این بانک در اکتبر ۲۰۲۳ دفاتری در شهر‌های آستاراخان و قازان روسیه افتتاح کرد. از تابستان گذشته، شهروندان روسیه توانسته‌اند با استفاده از کارت‌های بانک بیزنس میر ایران در سفر به جمهوری اسلامی، پرداخت‌های خود را به ریال انجام دهند.
در ژوئیه ۲۰۲۴، یک توافق سوآپ ارزی بین بانک‌های مرکزی ایران و روسیه امضا شد که یکپارچه‌سازی سیستم پرداخت روسی «میر» با سامانه شتاب ایران را تکمیل کرد.
در نوامبر همان سال، مرحله نخست این پروژه آغاز شد و شهروندان ایرانی توانستند از خودپرداز‌های روسیه پول نقد برداشت کنند.
در مرحله دوم این طرح، انتظار می‌رود که گردشگران روس نیز بتوانند با استفاده از کارت‌های بانکی روسی در ایران وجه نقد دریافت کنند. همچنین، مرحله سوم یکپارچه‌سازی سامانه‌های میر و شتاب در نظر گرفته شده است، اما جزئیاتی درباره آن منتشر نشده است.
با وجود پیشرفت‌های قابل‌توجه، مقررات ایران همچنان مانعی جدی برای یکپارچگی مالی محسوب می‌شود. یکی از موانع، وجود نرخ‌های متعدد ارز در ایران است که باعث شده است فعالان اقتصادی و گردشگران روس ترجیح دهند برای دور زدن نرخ‌های نامطلوب تبدیل ارز و مشکلات بازار سیاه، نقدینگی همراه خود به ایران بیاورند.
مشکل دیگر که منابع روسی به آن اشاره کرده‌اند، تفاوت در فناوری کارت‌های بانکی است؛ کارت‌های ایرانی همچنان از نوار مغناطیسی استفاده می‌کنند، در حالی که بانک‌های روسی چند سال پیش به کارت‌های تراشه‌دار (Chip Cards) روی آورده‌اند.
در نوامبر ۲۰۲۴، ایران و روسیه استفاده از دلار در تسویه‌حساب‌های دوجانبه را کنار گذاشته و از ارز‌های ملی برای تجارت استفاده کردند. سال گذشته، سهم ارز‌های ملی در مبادلات مالی بین ایران و روسیه ۱۲.۴ درصد افزایش یافت و بیش از ۹۶ درصد از معاملات تجاری بین دو کشور را پوشش داد.
همچنین، در سال ۲۰۲۴، ایران و روسیه به‌طور فزاینده‌ای به دارایی‌های دیجیتال روی آوردند تا تحریم‌های مالی غرب را دور بزنند. به گزارش Cryptonews، نهاد‌های تحت تحریم حدود ۱۵.۸ میلیارد دلار ارز دیجیتال دریافت کردند.
با این حال، همه این دستاورد‌ها در معرض خطر قرار دارند، اگر تحریم‌های آمریکا علیه روسیه در چارچوب یک توافق آتش‌بس در اوکراین کاهش یابد.
در همین حال، رسانه‌های ایرانی شروع به گمانه‌زنی کرده‌اند که آیا مذاکرات آمریکا و روسیه در عربستان درباره حل بحران اوکراین، شامل کاهش روابط مسکو با تهران نیز بوده است یا نه.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس‌جمهور روسیه، تلاش کرده تا نگرانی‌های ایران را کاهش دهد و تأکید کرده است که همکاری دوجانبه میان تهران و مسکو، مستقل از روابط روسیه و آمریکا است.
با این حال، واقعیت احتمالاً پیچیده‌تر است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از تمایل خود برای یافتن راه حلی دیپلماتیک برای برنامه هسته‌ای ایران سخن گفته است، اما در اوایل فوریه، یادداشتی را امضا کرد که سیاست «فشار حداکثری» را مجدداً بر اقتصاد ایران اعمال می‌کند تا توانایی جمهوری اسلامی در فروش نفت را کاهش دهد. این اقدامات احتمالاً وضعیت اقتصادی دشوار ایران را تشدید کرده و آن را به سمت تقویت روابط با روسیه و چین سوق خواهد داد.
با این حال، منافع راهبردی حیاتی روسیه فراتر از ایران است و شامل منطقه گسترده‌تر دریای سیاه، قفقاز، اوکراین و فراتر از آن می‌شود. اگر غرب تحریم‌های روسیه را لغو کند، مسکو ممکن است حمایت غیررسمی خود از برنامه هسته‌ای ایران را کنار بگذارد و واردات تسلیحات ایرانی را کاهش دهد.
با چشم‌انداز آتش‌بس در اوکراین و بهبود روابط آمریکا و روسیه در دوران دوم دونالد ترامپ، یکپارچگی مالی با ایران ممکن است دیگر برای مسکو ضروری یا جذاب به نظر نرسد.
در واقع، در کنفرانس امنیتی مونیخ، کیت کلاگ، نماینده ترامپ در امور اوکراین، تأکید کرد که ایالات‌متحده قصد دارد در چارچوب راهبرد جدید دیپلماتیک خود، روابط روسیه با جمهوری اسلامی را قطع کند.
با توجه به بی‌اعتمادی روسیه به غرب، بعید است که رهبران کرملین به‌طور کامل همکاری‌های نظامی و مالی خود با ایران را متوقف کنند. اما ایران باید این احتمال را در نظر بگیرد، به‌ویژه درحالی‌که مذاکرات با دولت ترامپ بر سر برنامه هسته‌ای و سیاست منطقه‌ای خود را بررسی می‌کند.
درعین‌حال، مسکو ممکن است به دنبال سیاست خارجی متوازن‌تری بین غرب و ایران باشد، زیرا وابستگی بیش از حد به ایران می‌تواند در بلندمدت برای روسیه مشکل‌ساز شود.