سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - مرضیه نگهبان مروی: سوم مارس، که در تقویم جهانی به‌عنوان روز جهانی نویسنده ثبت شده است، فرصتی است مغتنم برای ارج نهادن به نقش بی‌بدیل نویسندگان در اعتلای فرهنگ، دانش، و آگاهی بشری. این روز، که از سال ۱۹۸۶ میلادی به ابتکار انجمن قلم بین‌المللی (PEN International) به‌صورت رسمی نام‌گذاری شده، نه‌تنها جشن آفرینش ادبی و فکری است، بلکه یادآوری تعهد جامعه جهانی به حمایت از آزادی بیان و حفظ حقوق نویسندگان در برابر محدودیت‌ها و فشارها به شمار می‌رود. در این روز که امروز سوم مارس ۲۰۲۵ آن را گرامی می‌داریم، جهان بار دیگر به اهمیت قلم و قدرتی که در کلمات نهفته است، توجه می‌کند و از نویسندگانی تجلیل می‌کند که با آثارشان مسیر تاریخ، فرهنگ، و اندیشه را روشن ساخته‌اند.
انجمن قلم بین‌المللی، که در سال ۱۹۲۱ میلادی در لندن تأسیس شد، سازمانی است که با هدف گردهم آوردن نویسندگان از سراسر جهان و دفاع از آزادی بیان شکل گرفت. این نهاد، که نامش برگرفته از سه واژه‌ی "شاعران، نمایشنامه‌نویسان، و رمان‌نویسان" (Poets, Essayists, Novelists) است، از بدو تأسیس خود رسالتش را در حمایت از نویسندگان و ترویج ادبیات به‌عنوان ابزاری برای صلح و گفت‌وگو قرار داد. در سال ۱۹۸۶، این انجمن پیشنهاد نام‌گذاری سوم مارس را به‌عنوان روز جهانی نویسنده مطرح کرد تا هم توجه جهانیان را به اهمیت کار نویسندگان جلب کند و هم بر چالش‌هایی که این قشر در بسیاری از نقاط جهان با آن مواجه‌اند، نور بیفکند. این پیشنهاد با استقبال گسترده مواجه شد و از آن زمان، هر ساله در این تاریخ، برنامه‌هایی چون نشست‌های ادبی، کارگاه‌های نویسندگی و مراسم تجلیل از نویسندگان در کشورهای مختلف برگزار می‌شود.
نویسندگان، به‌عنوان معماران اندیشه و نگهبانان فرهنگ، همواره نقشی محوری در جوامع بشری ایفا کرده‌اند. آن‌ها با خلق آثارشان نه‌تنها سرگرمی فراهم می‌کنند، بلکه آینه‌ای در برابر انسان و جامعه قرار می‌دهند تا زوایای پنهان زندگی را نمایان سازند. از آثار حماسی چون "ایلیاد" و "اودیسه" هومر در یونان باستان گرفته تا شاهکارهای مدرن مانند "جنگ و صلح" لئو تولستوی، نویسندگان توانسته‌اند با قلمشان تاریخ را ثبت کنند، ارزش‌ها را منتقل سازند، و تخیل انسان را به پرواز درآورند. در ایران نیز، ادبیات پارسی با نام‌هایی چون فردوسی، حافظ، سعدی، مولانا، بیهقی و جوینی گواهی بر این مدعاست که نویسندگان و شاعران چگونه می‌توانند هویت یک ملت را شکل دهند و آن را در گذر زمان جاودانه کنند.
روز جهانی نویسنده تنها به تجلیل از گذشته محدود نمی‌شود، بلکه نگاهی به حال و آینده نیز دارد. در جهانی که به‌سرعت در حال تغییر است، نویسندگان با چالش‌های نوینی روبه‌رو هستند. از یک سو، پیشرفت فناوری و ظهور ابزارهای دیجیتال فرصت‌هایی بی‌سابقه برای نشر آثار و ارتباط با مخاطبان فراهم کرده است؛ از سوی دیگر، سانسور، فشارهای سیاسی، و محدودیت‌های اقتصادی همچنان موانعی جدی در برابر خلاقیت و آزادی بیان ایجاد می‌کنند. در بسیاری از کشورها، نویسندگان به دلیل ابراز عقایدشان با تهدید، زندان، یا تبعید مواجه می‌شوند. این روز، فرصتی است تا جامعه جهانی تعهد خود را به دفاع از حقوق این افراد، که صدایشان صدای حقیقت و عدالت است، تجدید کند.
در ایران، که مهد یکی از غنی‌ترین تمدن‌های ادبی جهان است، نویسندگان همواره جایگاهی ویژه داشته‌اند. از "شاهنامه" فردوسی که حماسه ملی پارسیان را جاودانه کرد تا آثار نویسندگان معاصری چون صادق هدایت، جلال آل احمد و سیمین دانشور، قلم در این سرزمین ابزاری برای بیان هویت، مقاومت، و امید بوده است. با این حال، نباید از یاد برد که نویسندگان ایرانی در دوران معاصر با دشواری‌های بسیاری دست‌وپنجه نرم کرده‌اند.
نقش نویسندگان در آموزش و آگاهی‌بخشی نیز شایسته توجه ویژه است. کتاب‌ها، مقالات، و آثار ادبی نه‌تنها دانش را منتقل می‌کنند، بلکه ذهن‌ها را به پرسشگری و تفکر انتقادی تشویق می‌کنند. در جهانی که اطلاعات به‌سرعت در حال گسترش است، نویسندگان به‌عنوان راهنمایانی عمل می‌کنند که به مخاطبان کمک می‌کنند میان انبوه داده‌ها، حقیقت را بیابند. از این‌رو، روز جهانی نویسنده تنها متعلق به نویسندگان حرفه‌ای نیست، بلکه به هر فردی تعلق دارد که با نوشتن، چه در قالب یک یادداشت ساده و چه یک رمان بلند، به غنای اندیشه بشری می‌افزاید.
جهان امروز بیش از هر زمان دیگری به نویسندگان نیاز دارد. در عصری که بحران‌هایی چون تغییرات اقلیمی، نابرابری‌های اجتماعی، و تنش‌های سیاسی جوامع را تهدید می‌کند، قلم نویسندگان می‌تواند ابزاری برای آگاهی، همبستگی، و تغییر باشد. آن‌ها با روایت داستان‌ها و تحلیل واقعیت‌ها، نه‌تنها مشکلات را برجسته می‌کنند، بلکه راه‌حل‌هایی نیز پیشنهاد می‌دهند. به‌عنوان مثال، نویسندگانی چون جورج اورول با "۱۹۸۴" یا آلبر کامو با "طاعون" نشان داده‌اند که چگونه ادبیات می‌تواند آینده را پیش‌بینی کند و جامعه را به تأمل وادارد.
در این میان، باید به تأثیر فناوری بر نویسندگی نیز پرداخت. ظهور پلتفرم‌های دیجیتال، از وبلاگ‌ها تا شبکه‌های اجتماعی، امکان دسترسی نویسندگان به مخاطبان گسترده‌تری را فراهم کرده است. امروزه، یک نویسنده می‌تواند با یک پست کوتاه در فضای مجازی، میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار دهد. با این حال، این تحولات پرسش‌هایی نیز به همراه دارد؛ آیا کیفیت ادبی در این سرعت و حجم بالای تولید محتوا حفظ می‌شود؟ آیا هوش مصنوعی، که اکنون قادر به نگارش متون است، تهدیدی برای خلاقیت انسانی به شمار می‌رود؟ پاسخ به این پرسش‌ها روشن است: خلاقیت و احساس انسانی، که در قلب نویسندگی نهفته است، جایگزینی ندارد و فناوری تنها ابزاری است که در خدمت این هنر قرار می‌گیرد.
روز جهانی نویسنده همچنین فرصتی است برای گرامیداشت تنوع فرهنگی. نویسندگان از هر گوشه جهان، با زبان‌ها و دیدگاه‌های گوناگون، به غنای ادبیات جهانی کمک می‌کنند. در ایران، که میزبان فرهنگ‌ها و زبان‌های متنوعی است، این تنوع در آثار ادبی نیز نمود دارد. از شعرهای کردی و ترکی گرفته تا داستان‌های بلوچی و گیلکی، نویسندگان این سرزمین نشان داده‌اند که ادبیات می‌تواند پلی برای پیوند میان فرهنگ‌ها باشد. این روز، ما را به بازشناسی این تنوع و حمایت از نویسندگان اقلیت‌های زبانی و فرهنگی فرا می‌خواند.
در پایان، روز جهانی نویسنده، که امروز سوم مارس ۲۰۲۵ آن را جشن می‌گیریم، بیش از یک مناسبت تقویمی است؛ دعوتی است به تأمل در ارزش کلمات و تعهد به حفظ آزادی قلم. این روز به ما یادآوری می‌کند که نویسندگان، با همه‌ی دشواری‌هایی که با آن مواجه‌اند، همچنان مشعل‌داران اندیشه و امیدند. بیاییم در این روز، با خواندن یک کتاب، نوشتن یک خط، یا قدردانی از یک نویسنده، به این جشن جهانی بپیوندیم. زیرا تا زمانی که نویسندگان باشند، صدای انسانیت خاموش نخواهد شد و نور اندیشه همچنان خواهد درخشید.
∎