به گزارش جماران به نقل از یورونیوز، سال‌های زیادی بود که سربازان روسی مستقر در پایگاه هوایی حمیمیم در سوریه آزادانه در شهرهای ساحلی تردد می‌کردند. جنگنده‌های این پایگاه از باند برخاسته و مواضع شورشیانی که با حکومت سرکوبگر بشار اسد می‌جنگیدند، بمباران می‌کردند. اما دیگر چنین نیست.
پس از کنار رفتن بشار اسد، گروه‌های کوچکی از شورشیان سابق اکنون مسئول حفاظت از ورودی‌ها در هر دو پایگاه حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس هستند و هیات تحریر شام کنترل سوریه را در دست دارد.
نگهبانان یونیفرم‌پوش که در ورودی این پایگاه‌ها مستقر شده‌اند، کاروان‌های روسی را که از پایگاه خارج می‌شوند، همراهی می‌کنند. آن‌ها در گفت‌وگو با خبرنگاران رویترز که هفته گذشته از منطقه بازدید کردند، اعلام کردند: «آن‌ها (روسیه) باید قبل از خروج ما را مطلع کنند.» یکی از این نگهبانان، که نخواست نامش فاش شود، از بیان جزئیات بیشتر خودداری کرد.
مذاکرات برای حفظ پایگاه‌های روسیه؛ چانه‌زنی بر سر شرایط جدید
سرنوشت این پایگاه‌ها که برای نفوذ نظامی روسیه در خاورمیانه و آفریقا حیاتی هستند، اکنون در دستان احمد شرع، رئیس جمهور موقت سوریه قرار دارد.
شرع در تلاش است تا قرارداد اجاره ۴۹ ساله پایگاه طرطوس که در دوران اسد منعقد شده بود و همچنین توافق نامحدود برای پایگاه حمیمیم را با شرایط بهتری تنظیم کند. با این حال، او ظاهرا تمایلی به حذف کامل مسکو از صحنه ندارد.
به نظر می‌رسد که روسیه برای حفظ این پایگاه‌ها ناگزیر به ارائه حمایت دیپلماتیک و پرداخت غرامت مالی خواهد شد. مسکو، که بیش از هفت دهه در اقتصاد و بخش دفاعی سوریه نقش کلیدی داشته، در سال ۲۰۱۵ با ورود به جنگ داخلی این کشور، ویرانی‌های گسترده‌ای به بار آورد که در نهایت به تداوم قدرت بشار اسد برای سال‌ها کمک کرد.
بشار اسد در ماه دسامبر (آذر) سقوط کرد و از طریق پایگاه حمیمیم به روسیه گریخت. اکنون، رهبری اسلام‌گرای جدید سوریه – که زمانی هدف حملات هوایی بی‌امان روسیه بود – در حال مذاکره با مسکو بر سر آینده روابط دو کشور است.
خبرگزاری رویترز در گفتگو با هشت منبع آگاه از سوریه، روسیه و محافل دیپلماتیک به جزئیات تازه‌ای از نخستین دیدار سطح بالا میان احمد شرع و نماینده ویژه ولادیمیر پوتین دست بافته است. در این مذاکرات، مسائل کلیدی همچون بدهی‌های چندین میلیارد دلاری، آینده بشار اسد و بازگرداندن سرمایه‌های سوریه که گفته می‌شود در روسیه نگهداری می‌شوند، مطرح شده است.
این نزدیکی و کنار گذاشتن خصومت‌های گذشته، برای هر دو طرف سودمند است. با وجود اینکه اتحادیه اروپا و ایالات متحده برخی از تحریم‌های سوریه را کاهش داده‌اند، اما محدودیت‌های باقی‌مانده همچنان تجارت با این کشور جنگ‌زده و فقیر، با جمعیتی ۲۳ میلیونی را دشوار می‌کند.
نقش حیاتی روسیه در تأمین نیازهای اساسی سوریه
یک دیپلمات مستقر در دمشق به رویترز گفت که احیای جریان سنتی تأمین سلاح، سوخت و گندم از سوی روسیه می‌تواند برای سوریه حیاتی باشد. در همین راستا، رهبران جدید این کشور مایلند «حتی با دشمنان سابق خود صلح کنند.»
دکتر آنا بورشچفسکایا از مؤسسه واشنگتن نیز معتقد است که «مسکو همچنان برای سوریه امتیازاتی دارد» و قدرت و نفوذ آن در این کشور به قدری عمیق است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. او افزود: «روسیه فقط به دولتی در دمشق نیاز دارد که منافعش را تأمین کند، و حاضر است با چنین دولتی توافق کند.»
با این حال، به گفته یکی از منابع سازمان ملل، روسیه تاکنون تحت اداره جدید سوریه هیچ‌گونه صادرات غلات به این کشور انجام نداده است.
موضع آمریکا و اسرائیل؛ بدهی‌های سوریه و سرنوشت بشار اسد
دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، از زمان روی کار آمدن خود سخنان چندانی درباره سوریه نگفته است، اما تلاش کرده تا روابط واشنگتن با مسکو را ترمیم کند.
یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اظهار داشت که با کنار رفتن بشار اسد، فرصتی برای سوریه فراهم شده است تا «دیگر تحت سلطه و بی‌ثباتی ناشی از نفوذ روسیه قرار نگیرد.»
با این حال، اسرائیل که متحد آمریکا محسوب می‌شود، خواهان ادامه حضور روسیه در سوریه به‌عنوان سدی در برابر نفوذ ترکیه است. خبرگزاری رویترز در تاریخ ۲۸ فوریه (دهم اسفند) این موضوع را گزارش کرده است.
احمد شرع، رئیس جمهور موقت سوریه در نشست ۲۹ ژانویه (دهم بهمن) در دمشق، خواستار لغو وام‌هایی شد که در دوران بشار اسد از روسیه دریافت شده بود. دو منبع آگاه به رویترز گفتند که سوریه پیش از جنگ تقریبا هیچ بدهی خارجی نداشت، اما اکنون، طبق اظهارات محمد عبازید، وزیر دارایی سوریه در ماه فوریه، این کشور بین ۲۰ تا ۲۳ میلیارد دلار بدهی خارجی دارد. او مشخص نکرد که چه مقدار از این بدهی به روسیه مربوط می‌شود.
در جریان این دیدار سه‌ساعته با میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر خارجه روسیه، مقامات سوری یک موضوع کلیدی دیگر را نیز مطرح کردند: بازگشت بشار اسد به سوریه. بااین‌حال، این مسئله تنها به‌طور کلی مورد بحث قرار گرفت و به نظر نمی‌رسد که مانعی جدی برای بازسازی روابط میان دو کشور باشد.
موضع روسیه در قبال اسد و دارایی‌های سوریه
یک منبع ارشد روسی اعلام کرد که مسکو هرگز با استرداد بشار اسد موافقت نخواهد کرد و چنین درخواستی نیز از سوی دولت جدید سوریه مطرح نشده است.
احمد شرع، رئیس جمهور موقت سوریه همچنین خواستار بازگرداندن دارایی‌های سوریه شد که به باور دولتش، بشار اسد در مسکو سپرده‌گذاری کرده است. بااین‌حال، هیات روسی به رهبری آقای بوگدانوف، وجود چنین اموالی را رد کرد. این موضوع را یک دیپلمات مستقر در سوریه که در جریان مذاکرات بوده، به رویترز گفته است.
در بیانیه‌ای که پس از این نشست منتشر شد، دولت سوریه اعلام کرد که آقای شرع تأکید کرده است که روابط جدید میان دو کشور باید اشتباهات گذشته را جبران کند و از روسیه بابت ویرانی‌هایی که در سوریه به بار آورده است، درخواست غرامت کرده است.
به گفته تمامی منابع، این نشست بدون تنش خاصی برگزار شد. همچنین، دو هفته پیش، گفت‌وگوی تلفنی میان احمد شرع و ولادیمیر پوتین از سوی کرملین «سازنده» توصیف شد.
دمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در تاریخ ۲۵ فوریه (هفتم اسفند) درباره پیشرفت مذاکرات میان مسکو و دمشق بر سر آینده پایگاه‌های نظامی روسیه پاسخ داد که «ما همچنان در تماس با مقامات سوریه هستیم.»
دوراهی سوریه
احمد شرع، رئیس جمهوری موقت سوریه، در مصاحبه‌ای با شبکه سعودی العربیه در اواخر دسامبر (اوایل دی) اذعان کرد که کشورش دارای "منافع استراتژیک" با روسیه است. روسیه برای نسل‌ها تأمین‌کننده اصلی ارتش حالا منحل‌شده سوریه بوده و همچنین در احداث نیروگاه‌ها، سدها و دیگر زیرساخت‌های کلیدی این کشور سرمایه‌گذاری کرده است.
در مقابل، روسیه که پایگاه دریایی طرطوس را به‌عنوان تنها پایگاه دریایی خود در مدیترانه حفظ کرده است، به‌شدت بر تداوم این حضور تأکید دارد. این پایگاه برای مسکو نه‌تنها از نظر نظامی، بلکه از منظر نفوذ سیاسی نیز حیاتی است، به‌ویژه در شرایطی که آمریکا در شمال شرق سوریه، ترکیه در شمال و اسرائیل اخیراً در جنوب این کشور نیرو مستقر کرده‌اند.
حفظ پایگاه طرطوس، به روسیه کمک می‌کند تا در میان رقابت‌های دیپلماتیک بر سر نفوذ در دمشق پس از سقوط بشار اسد، همچنان برگ برنده‌ای در اختیار داشته باشد.
بر اساس برآورد کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برای غرب آسیا، هزینه بازسازی سوریه حدود ۴۰۰ میلیارد دلار خواهد بود.
بااین‌حال، به گفته یک منبع آگاه از دیدگاه روسیه، مسکو به‌احتمال زیاد مسئولیت این خسارات را نخواهد پذیرفت و به‌جای پرداخت غرامت، کمک‌های بشردوستانه را به‌عنوان راهکار جایگزین پیشنهاد خواهد داد.
ولادیمیر پوتین در ماه دسامبر پیشنهاد داد که پایگاه‌های نظامی روسیه در سوریه به مراکزی برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به مردم این کشور تبدیل شوند. واسیلی نبنزیا، سفیر روسیه در سازمان ملل نیز تأکید کرد که «اتحاد روسیه با سوریه وابسته به هیچ رژیمی نیست.»
بااین‌حال، یک منبع سازمان ملل متحد که در حوزه کمک‌های بشردوستانه فعالیت دارد، اظهار داشت که تاکنون هیچ کمکی از طریق این پایگاه‌ها ارسال نشده است.