بسیاری از کارشناسان معتقدند که بدون یک استراتژی دقیق و هماهنگ، رشد این صنعت می‌تواند با چالش‌‌هایی همچون خام‌‌فروشی محصولات پایه، کمبود خوراک برای صنایع پاییندستی، یا تمرکز بیش از حد در مناطق خاص مواجه شود. برای تحقق این توسعه متوازن، طرحهای پیشنهادی باید از یکسو بر امکانات موجود (مانند دسترسی به خوراک، زیرساخت‌‌های صنعتی و نیروی انسانی متخصص) استوار باشند و از سوی دیگر، نیازهای واقعی کشور و بازارهای هدف را در نظر بگیرند.
در واقع، موفقیت در این مسیر مستلزم طراحی یک نقشه راه دقیق است که جایگاه صنعت پتروشیمی را در هندسه کلان اقتصادی کشور مشخص کرده و مسیر حرکت آن را بر مبنای مزیت‌‌های رقابتی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و ارتقای فناوری ترسیم کند. معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» ۵ شرط اصلی را به عنوان راهنمای نقشه طرحهای توسعه پتروشیمی تشریح کرد.
به گفته حسن عباس‌‌زاده این پارامترها شامل دسترسی به خوراک پایدار، بازار مطمئن، فناوری باثبات و در دسترس، سرمایه و محیط روان کسب و کار می‌شوند. وی از همین منظر، دستورکار شرکت ملی پتروشیمی را در حوزه طرحهای پایین‌دست متانول خصوصا (MTG) و (MTO) که در سال‌های اخیر مناقشه‌‌های بسیاری را برانگیخته است، توضیح داد. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی کشور معتقد است که یکی از علامت سوال‌های بزرگ طرح (MTG) درباره بازار آینده و تضمین تقاضای این محصول است.
در حالی که دولت در سال‌های گذشته پیگیر اجرای طرح تولید بنزین از متانول (MTG) بود، اکنون به نظر می‌رسد که شرکت‌های متانولی به آن تمایل زیادی نشان نمی‌‌دهند. در حال حاضر این طرح چقدر در دستور کار شرکت ملی پتروشیمی قرار دارد؟
(MTG) که در حال حاضر هم مورد توجه دولت است، به دو دلیل مورد حمایت دولت قبل قرار گرفت؛ یکی اینکه ما با ناترازی بنزین مواجه هستیم و قصد داریم که سریع‌تر به منابع جدید بنزین برسیم، ثانیا در کشور متانول مازاد وجود دارد. اتفاقا در گفت‌وگو با آقای محمد صادق عظیمی فر مدیرعامل شرکت پالایش و پخش درباره استفاده از متانول برای افزایش اکتان بنزین صحبت کردم؛ موضوعی که در کشورهای دیگر هم مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی در زمینه طرحهای (MTG) یا تولید بنزین از متانول، گرچه پنج سرمایه‌گذار به ما مراجعه و در سامانه ثبت‌نام کرده‌اند، ولی هیچ یک جدی نیستند. یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های این سرمایه‌گذارها، به آینده بازار بنزین برمی‌گردد. این طرحها حدود ۲۵۰ میلیون دلار سرمایه لازم دارند و وقتی که بازار آینده و خودروهای برقی و کاهش مصرف سوخت در کشورهای دیگر را مشاهده می‌کنند، مردد می‌شوند. اگرچه در کشور ما بنزین زیادی مصرف می‌شود، ولی این امر به دلیل قیمت پایین بنزین صورت گرفته و اگر قیمت واقعی شود معلوم نیست همچنان ۱۰۰ میلیون لیتر در روز بنزین مصرف کنیم. مضاف بر این، اگر توسعه خودروهای برقی شدت یابد، چنانچه در کشورهایی مثل چین روند پر شتابی دارد، افزایش بنزین مازاد آنها بر بازار دنیا و به تبع ایران تاثیر می‌گذارد.
بنابراین سوال‌های بی‌پاسخ زیادی در مورد طرح (MTG) از جمله بازار آینده و تضمین تقاضای این محصول وجود دارد. علاوه بر این آنها پرسش‌‌هایی هم در زمینه بازار کنونی مطرح می‌کنند؛ اگر دولت قرار است این محصول را خریداری کند به چه شکل طلب سرمایه‌گذار را تسویه خواهد کرد؟ رفع تعهدات در سررسید خواهد بود یا مثل موضوع کود اوره با چالش دریافت مطالبات روبه‌‌رو می‌شویم. سوال سوم آنها هم به صادرات این محصول مرتبط است که آیا در صورت تولید به آنها مجوز صادرات داده می‌شود؟ حتی ما روی طرحهای (MTG) در آیین‌نامه، تخفیف پلکانی ۱۶ درصدی روی خوراک متانول درنظر گرفتیم، اما به خاطر همین دلایل ترغیب نشدند، مگر اینکه ما دوباره با آنها جلسه بگذاریم یا با عدد و رقم آینده بازار را برایشان ملموس کنیم. به صورت کلی ۵ شرط وجود دارد که طرحهای توسعه پتروشیمی را هدایت می‌کند؛ یکی بازار است که مهم‌ترین عامل محسوب می‌شود، یعنی سرمایه‌گذار از یک بازار بلندمدت به منظور بازگشت سرمایه خود در یک فاصله ۱۰ تا ۱۵ ساله اطمینان داشته باشد. تکنولوژی یکی دیگر از پارامترهاست. به این معنا که آیا برای اجرای این طرح امکان تامین فناوری برای تولید مقرون به صرفه وجود دارد؟ راجع به فناوری سوال دیگر، در زمینه میزان تحول‌‌پذیری آن است. چراکه اگر یک تکنولوژی در فواصل کوتاه زمانی دچار تحول شود، در این صورت ریسک بالایی دارد.
به عنوان نمونه در حوزه منو اتیلن گلایکول (MEG) که در ایران از اتیلن تولید می‌شود، اکنون در چین مسیری کاملا متفاوت برای تولید طراحی شده که نسبت به مسیر پیشین تولید این محصول بسیار ارزان‌‌تر است. بنابراین ورود یک فناوری جدید موجب شده که همین محصول را با قیمت بسیار پایین‌‌تری تولید کند و از این طریق همه واحدهای ما را در ریسک قرار دهد. از همین رو ریسک فناوری فقط به میزان دسترسی‌‌پذیری آن مرتبط نمی‌شود، بلکه به تثبیت آن هم باید توجه شود. بنابراین لازم است در این حوزه مطالعه درستی انجام گیرد و انتظار ما این است که شرکت‌های مشاور این مطالعات را انجام و ریسک سرمایه‌گذار در این زمینه را کاهش دهند. ما در شرکت ملی پتروشیمی به بسیاری از طرحهای پیشنهادی سرمایه‌گذاران مشاوره می‌دهیم.
مبحث بعدی به تامین خوراک پایدار برمی‌گردد. اگر خوراک طرحی در دراز مدت تامین نباشد، حتی اگر بازار هم داشته باشد، امکان تولید از آنها سلب می‌شود. همین الان ما در واحدهای متانول با چالش روبه‌‌رو شدیم؛ برخی از آن بین ۸۰ تا ۹۰ روز تعطیل هستند. یکی دیگر از عامل‌ها هم سرمایه است. نکته مهم این است که بعضا به خاطر روش غلط اجرای یک طرح، سرمایه را هدر می‌دهند. بخش خصوصی که خود سرمایه موردنیاز را تامین می‌کند، می‌تواند هزینه را بسیار پایین بیاورد و طرح را به صورت مطلوب و کم هزینه مدیریت کند، در حالی که در برخی از هلدینگ‌ها این اتفاق نمی‌افتد.
آخرین شرط به فضای کسب و کار برمی‌گردد که بر همه این عوامل حاکم است. مهم‌ترین پرسش‌‌هایی که در این مبحث باید طرح شود این است که در چه صنعتی فعالیت و با چه کسانی باید رقابت کنیم؟ آیا قواعد مناسبی برای این رقابت وضع شده است؟ آیا در این کسب و کار احترام سرمایه‌گذار و سرمایه‌اش حفظ می‌شود؟ در اینجاست که متوجه می‌شویم جای رگولاتوری در صنعت ما هنوز خالی است. شرکت ملی صنایع پتروشیمی تمام تلاش خود را می‌کند که دستورالعمل‌ها و قواعد را خودش مصوب کند یا پیشنهاد دهد، کاری که یک تنظیم گر بخشی باید انجام دهد. ما انتظار داریم که شورای رقابت این کار را انجام دهد. حال برگردیم روی موضوع تولید بنزین از متانول. برای هر کدام از این عوامل در صنعت MTG یک علامت سوال وجود دارد. بازار آن روشن نیست و در حوزه تکنولوژی هم تردیدهایی وجود دارد. ما به دنبال پلتفرمی در یکی از کشورها هستیم که امکان تولید بنزین و محصولات آروماتیک را دارد، به این صورت که اگر بازار بنزین کاهش یافت با همان پلتفرم محصولات آروماتیک تولید کند. این تکنولوژی هنوز تجاری نشده و در مرحله پایلوت قرار دارد ولی می‌تواند بسیاری از مشکلات ما در حوزه بازار را تا سال‌ها حل کند.
در حوزه محیط کسب و کار هم سرمایه‌گذاران بخش خصوصی این سوال را مطرح می‌کنند که در صورت تولید، محصول را باید با چه قیمتی و به چه کسی و در کجا بفروشند؟ آیا مثل پالایشگاه‌ها که تنها درصدی به عنوان حق‌‌العمل‌‌کاری دریافت می‌کنند خواهند شد؟ آنها می‌گویند قواعد بازی اینجا برای ما شفاف نیست. بنابراین همیشه این ۵ پارامتر (خوراک، فناوری، سرمایه، بازار و محیط کسب و کار) می‌تواند الگوی مناسبی از طرحهای آینده را برای ما تنظیم کند. در حوزه بنزین از این ۵ مورد، ۳ موضوع بازار، فناوری و محیط کسب و کار با علامت سوال مواجه است و اگر این ابهامات برطرف نشود، همچنان در همین وضعیت باقی خواهیم ماند. در حوزه کسب و کار ما تخفیفاتی ارائه کرده‌ایم ولی سوال‌های دیگر آنها را حل نکرده‌ایم.
در بخش MTO (تبدیل متانول به الفین‌‌ها) هم گفته می‌شود مسائل زیادی وجود دارد. نظر شما چیست؟
اگر دوباره نخواهم پنج شرط یادشده را توضیح دهم باید گفت این طرحها سرمایه بزرگی بین یک تا ۲میلیارد دلار نیاز دارند، ولی راجع به بازار به دلیل اینکه این طرحها به سمت پلیمرها می‌‌روند، بازار جذاب‌تری دارد البته به شرطی که دوباره پلیمرهای جنرال تولید نکنند. به طور کل حلقه MTO با توجه به قیمت پرنوسان متانول، اقتصادی نیست ولی همراه با پایین‌دست، جذاب می‌شود. MTO یک فرآیند کلیدی در صنعت پتروشیمی است که طی آن متانول به الفین‌‌های سبک مانند اتیلن و پروپیلن تبدیل می‌شود.
همان‌طور که گفتید، سال گذشته ۱۳ میلیارد دلار صادرات محصولات پتروشیمی داشته‌‌ایم. با توجه به اتفاقاتی که در آمریکا و موضوع فشار حداکثری پیش آمده، آیا امکان تحقق این رقم در آینده هم وجود دارد؟ چه برنامه‌ای برای عبور از این شرایط دارید؟
تقریبا همه شرکت‌های پتروشیمی از چند سال پیش تحریم شدند و از روش‌های دیگری برای فروش محصولات خود استفاده می‌کنند. از همین رو ما همین رقم صادرات را با مقداری افزایش پیش‌بینی می‌کنیم. یکی از اقدامات جهت نیل به افزایش صادرات در دولت چهاردهم این است که روی بازارهای جدید مثل بازار آفریقا و آمریکای جنوبی تمرکز بیشتری کنیم. الان بازار به چند کشور محدود شده و این تا حدی ما را متاثر می‌کند، ولی خوشبختانه تجربه خوبی که شرکت‌های پتروشیمی در این سال‌ها در حوزه فروش محصولات داشته‌اند خیلی نگران فروش سال‌های آینده نیستیم و امیدواریم با بازارهای جدیدی که ایجاد می‌کنیم شرایط بهتر شود. ما در سال ۱۴۰۰ به میزان ۱۶ میلیارد دلار صادرات داشتیم که این امر هم به دلیل رشد مقادیر صادرات و هم افزایش قیمت‌ها (ناشی از افزایش کشش بازارها بعد از کرونا) صورت گرفت. ولی در سال‌های بعد رقم صادرات بین ۱۲ تا ۱۳ میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی ما این است که در سال آینده به بالای ۱۵ میلیارد دلار برسد. تقریبا ما هر سال حدود ۱۰ تا ۲۰درصد افزایش صادرات را تجربه می‌کنیم.
درباره فروش اعتباری شرکت‌های پتروشیمی چه برنامه‌ای دارید؟
آمارهای مدیریت صنایع پاییندستی نشان می‌دهد که فروش اعتباری رو به افزایش است. این یک «آفر» است که صنعت پتروشیمی ارائه می‌دهد و الزامی به آن ندارند ولی با این حال به منظور حمایت از صنایع پایین‌دست چنین سیاستی را همچنان دنبال می‌کنیم. حتی اخیرا با کمک چند بانک در حال ایجاد ابزار جدیدی برای توسعه فروش اعتباری هستیم. از طریق این ابزار جدید (حواله‌‌های الکترونیک) با تراکنش کمتر و بر بستر اینترنت معاملات صورت می‌گیرد.
آیا پتروشیمی جزو صنایع آب‌‌بر است؟ چقدر از آب کل کشور در این صنعت مصرف می‌شود و اینکه شرکت صنایع پتروشیمی با توجه به بحران آبی که در ایران داریم چه راهکاری برای کاهش مصرف اندیشیده است؟
عمده صنعت پتروشیمی در سواحل کشور قرار دارند. تقریبا ۴۸درصد از ظرفیت صنعتی پتروشیمی در عسلویه و حدود ۲۵درصد هم در منطقه ماهشهر قرار دارد که اینها از آب دریا استفاده می‌کنند. بقیه صنعت هم که در اصفهان و تبریز یا استان‌‌های غیرساحلی دیگر قرار دارند، مربوط به گذشته است که البته تعداد آنها هم زیاد نیست. ما با همین پتروشیمی‌‌های غیرساحلی هم مکاتبه کردیم که به سمت استفاده از آب‌های نامتعارف مثل تصفیه فاضلاب بروند. به عنوان نمونه پتروشیمی خراسان از آب چاه استفاده می‌کرد ولی همین امسال آب فاضلاب و پساب شهر را تصفیه و برداشت کرد .
تلاش می‌کنیم که بقیه هم به این سمت حرکت کنند چراکه در قانون برنامه هفتم تصریح شده که اگر در سال‌های آینده از سد یا منابع رودخانه برداشت کنند، هزینه آب‌های دریافتی آنها با قیمت تمام شده آب تصفیه شده پساب محاسبه خواهد شد. با این حال باید متذکر شوم که آب مورد استفاده پتروشیمی‌‌ها نسبت به کل آب کشور بسیار پایین و در حد چنددهم‌درصد است.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی چه اقداماتی در جهت ایفای مسوولیتهای اجتماعی خود انجام داده است؟
ما در ماهشهر و عسلویه یک شورای بزرگ با عنوان شورای راهبردی منطقه داریم که در آن مدیران عامل شرکت‌های پتروشیمی عضو هستند و بودجه‌ای برای آن در نظر گرفته می‌شود. برای منطقه عسلویه نزدیک ۵۰۰ میلیارد تومان و منطقه ماهشهر حدود ۸۰۰ میلیارد تومان بودجه اختصاص داده شده که تقریبا ۶۰درصد از آن هزینه شده است. علاوه بر این، شرکت‌های پتروشیمی گاهی به‌صورت جداگانه هم هزینه می‌کنند، مثلا بیمارستان و مجموعه ورزشی و مدرسه‌های زیادی در عسلویه در حال ساخت هستند. به هر حال مسوولیت اجتماعی موضوعی است که بر عهده شرکت‌هاست.
در بازدید اخیر رئیس‌جمهوری دکتر پزشکیان از استان بوشهر، آقای عبدالکریم حسین‌زاده معاون توسعه روستایی و مناطق محروم خبر از تدوین یک آیین‌نامه برای موضوع مسوولیتهای اجتماعی داد. این خبر خوبی است چون در حال حاضر ما هیچ آیین‌نامه یا الگویی نداریم و اگر این آیین‌نامه استخراج و تبدیل به یک مصوبه هیات وزیران شود، می‌تواند کارکرد یک دستورالعمل راهنما داشته باشد که در قالب آن شرکت‌ها وظایف خود را انجام دهند. ممکن است در این مصوبه گفته شود که درصدی از فروش یا سود به مسوولیتهای اجتماعی اختصاص داده شود.
آخرین خبرها در مورد قیمت‌گذاری یوتیلیتی‌‌ها چیست؟ چه فرمولی قرار است تدوین شود؟
ما چند جلسه با ذی‌نفعان برگزار و در جلسه آخر تقریبا روی یک راهکار توافق کردیم. این پیشنهاد را برای کمیسیون اقتصاد فرستاده‌ایم و فکر می‌‌کنم به زودی در دستور کار قرار گیرد.