چهارسوق، رویدادی است که توسط بنیاد تعلیم و تربیت برهان به شکل دوره‌ای برگزار می‌شود. بنیاد برهان، مجموعه‌ای عام‌المنفعه و غیردولتی متشکل از فعالان مردمی نظام تعلیم و تربیت کشور است که با ماموریت زمینه‌سازی برای تحول در نظام تعلیم و تربیت، گام برمی‌دارد.
بر اساس این گزارش سر فصل‌های شانزدهمین رویداد نوآوری‌های آموزشی چهارسوق به موضوعات زیر اختصاص داشت؛
ارائه‌ی گزارش از وضعیت آموزشی غزه و لبنان
ارائه ایده‌های فعالان تعلیم‌وتربیت ایران و غزه و لبنان
معرفی موسسات آموزشی فعال در حوزه فلسطین
شبکه‌سازی در بستر سامانه‌ی سیمرغ
حجره‌های نمایشگاهی مجازی
نشست‌های تخصصی و گفتگو محور
نظام آموزشی در لبنان/آموزش دور از دسترس شیعیان
اما در گام نخست این رویداد محمود کرباسچیان از فعالان نظام تعلیم و تربیت به ایراد سخن درباره وضعیت لبنان از دریچه نظام تعلیم و تربیت پرداخت.
وی در اظهارات خود ابتدا به شرایط استراتژیک و جغرافیای مردمی لبنان اشاره کرد و گفت: لبنان با وجود کوچکی مساحت، تنوع فرهنگی و مذهبی چشمگیری دارد. ساختار اجتماعی آن بر اساس نظام طایفه‌ای و مذهبی است و دولت از انتشار آمار رسمی درباره ترکیب جمعیتی خودداری می‌کند تا توازن سیاسی را حفظ کند.
وی افزود: شیعیان لبنان در طول تاریخ، به ویژه در دوران عثمانی، تحت فشار و آزار بودند. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، لبنان بین فرانسه و بریتانیا تقسیم شد و ساختار حکومتی آن بیشتر تحت تأثیر فارغ‌التحصیلان مسیحی قرار گرفت.
به گفته کرباسچیان، سیستم آموزشی لبنان به دو دسته دولتی و خصوصی تقسیم می‌شود که کیفیت آموزش در مدارس خصوصی بسیار بالاتر است. مناطق شیعه‌نشین از امکانات آموزشی محروم بودند، اما امام موسی صدر با کمک خیرین مدارسی را تاسیس کرد که نقش مهمی در پیشرفت جامعه شیعه لبنان ایفا می‌کنند.
این فعال نظام تعلیم و تربیت به مدارس «حرکت» و «حزب الله» اشاره کرد و اظهار داشت: این مدارس با برنامه‌های آموزشی متنوع، به تقویت اعتقادات دینی و آماده‌سازی کودکان برای خدمت به جامعه کمک می‌کنند.
وی در بخش دیگری از اظهاراتش چالش‌های اصلی آموزش و پرورش در لبنان را این گونه توصیف کرد: مهمترین مشکلات و چالش‌های آموزش و پرورش در لبنان به مشکلات اقتصادی و امنیتی مرتبط می‌شود. بودجه مدارس با تاخیر پرداخت شده و جنگ‌های داخلی و تهاجمات رژیم صهیونیستی نیز باعث تعطیلی مدارس و اختلال در روند آموزش شده‌اند.
کرباسچیان در خاتمه اظهارات خود، گفت: تلاش‌هایی مانند آموزش از راه دور و فعالیت‌های مؤسسات خیریه نشان می‌دهد که امید به بهبود وضعیت آموزشی در لبنان وجود دارد. بنابراین با حمایت بیشتر و اصلاحات اساسی، می‌توان به آینده‌ای بهتر برای کودکان شیعه لبنانی امیدوار بود.
تفکر مقاومت، مسئولیت رکن اصلی تربیت
محمد هانی ایرانمنش نیز در ادامه این رویداد درباره نوجوانان پیشران سخن به میان آورد.
این فعال مردمی حوزه نظام تعلیم و تربیت در اظهارات خود به طرح این پرسش پرداخت که؛ نوجوانان مقاومت در کشور یمن، سوریه لبنان، فلسطین، نیجریه، و… آیا در دستگاه و نظام آموزشی ویژه‌ای تربیت شده‌اند؟
وی با اشاره به این نکته که بخشی از جریان اصلی انقلاب اسلامی را نوجوانان تشکیل داده‌اند و در جنگ تحمیلی نیز کشور از این موهبت برخوردار بود، گفت: به نظر می‌رسد این مهم دستکار یک نظام تربیتی است که ما برای توسعه کشور چنین نوجوانانی را پرورش داده‌ایم و یا اگر چنین نوجوانانی که روزی انقلاب کرده و در جوانی دفاع از کشور را پیشه کردند و در بزرگسالی مسیر توسعه و سازندگی و نهایتا در سالمندی تاب‌آوری در دوران فشار حداکثری را پیشه کردند و دم نزدند در نظام مشخصی تربیت نشده‌اند، می‌توانند بهترین الگو برای ساختار تربیتی کشور باشند.
این فعال نظام تعلیم و تربیت در بخش دیگری از اظهارات خود به لزوم توجه به نوجوان پیشران اشاره کرد و گفت: مسئولیت رکن اصلی تربیت نوجوان است. نظام تربیتی که چنین نوجوان مسئول و دغدغه‌مند داشته باشد می‌تواند جریان‌ساز شود و در راه پیشرفت گام بردارد.
وی در بخش دیگری از اظهارات خود به تربیت در مبارزه اشاره کرد و گفت: مبارزه به تربیت سرعت می‌دهد. ما معطوف به مقاومت می‌توانیم نسلی را تربیت کنیم تا پیشران مسیر پیشرفت، رشد و توسعه کشور باشد.
روایت، بهترین شیوه تدریس
بخش دیگر چهارسوق به ارائه محمدرضا جوان آراسته، معلم و روحانی فعال نظام تعلیم و تربیت اختصاص داشت. وی در ارائه خود با عنوان جای خالی روایت در کلاس درس و مدرسه حاضر شده بود.
این روحانی در اظهاراتش با اشاره به چالش مهم شیوه تدریس آموزش و پرورش، تصریح کرد: معلمان همواره در حال آموزش هستند اما مسئله مهم این است که معلم تنها اطلاع‌رسانی می‌کند در ایده روایت معلم به جای یک گزارشگری و تنها در مقام اطلاع رسان حاضر شدن، نسخه روایت را جایگزین کند به این معنا که دروس بشکل قصه روایت شود. گاهی این روایت یا توسط معلم و گاهی به تشخیص معلم توسط دانش آموز روایت می‌شود. جذابتر و تفهیم‌تر درک می‌شود.
محمدرضا جوان ادامه داد: معلم از اطلاع‌رسانی صرف دروس مدرسه باید روایت را شکل دهد، ماجراسازی کند تا دروس تفهیم شود و به این واسطه دانش آموز ماجرا را حس می‌کند، روایت رویا می‌سازد. اگر نظام تعلیم و تربیت ما به سمت روایتگری کوچ کند، به راحتی مشکل یادگیری حل خواهد شد.
دوره روایت انسان چیست؟
سپس نوبت به محمد امین نخعی رسید. وی در سخنان خود گفت: دوره‌ای آموزشی با حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار مخاطب برگزار می‌کنیم که تاکنون ۷ ترم آن ارائه شده و ترم‌های جدیدی نیز در راه است. این دوره به روایت سرگذشت انسان از قبل از خلقت حضرت آدم تا امروز (فعلاً تا زمان حضرت عیسی) و آینده بشر می‌پردازد و پاسخی به سوالات بنیادین انسان مانند «از کجا آمده‌ام؟» و «به کجا می‌روم؟» است.
وی افزود: مدرسه مهارت‌آموزی مبنا با هدف آموزش مهارت‌های بنیادین مانند نویسندگی و عکاسی فعالیت می‌کند. محور اصلی این آموزش‌ها، «روایت انسان» است که مانند نخ تسبیح، مهارت‌ها را به هم پیوند می‌دهد. مخاطبان ما مردم عادی هستند؛ رانندگان، خانه‌داران، معلمان و دیگر افراد معمولی جامعه.
همه آنچه درباره «ماجرای ما» باید بدانیم؟
محمد حسین کرانی در پاسخ به این سوال که ارائه و ایده شما در پاسخ به کدام نیاز جامعه بوده، اظهار داشت: پلتفرمی طراحی شده که در فضای وب، اما با کارایی یک اپلیکیشن چون دیگر اپ‌ها بشکل نیاز و ظرفیت فعالیت می‌کند.
وی افزود: ما احساس می‌کردیم که مسئله فلسطین یک مسئله اجتماعی بزرگ است که از جنبه‌های جامعه‌شناختی و مردمی اهمیت دارد و همچنین در فضای آموزشی و دانش‌آموزی می‌تواند مورد گفتگو قرار گیرد. ما می‌توانیم با هر نوع نگاه و دیدگاهی درباره این موضوع صحبت کنیم. برخی ممکن است از زاویه ایدئولوژیک به آن نگاه کنند، برخی دیگر مانند یک مسیحی عرب ممکن است بگویند که من کاری به سیاست ندارم، اما کشته شدن بچه‌ها را نمی‌پذیرم. ما نمی‌خواهیم به نگاه‌ها برچسب بزنیم، بلکه می‌خواهیم بگوییم که «ماجرای فلسطین» می‌تواند به «ماجرای ما» تبدیل شود. یعنی ما می‌توانیم با نگاه‌های مختلف درباره این موضوع صحبت کنیم.
وی ادامه داد: ما در «ماجرای ما» می‌گفتیم که کارهایی که در عرصه فلسطین انجام می‌شود، نیاز به تخصص دارد. مثلاً من معلم هستم، یک خانم تئاتری است، یک آقا سرود بلد است، یکی فوتبالیست است. چرا باید همه را با یک چوب بزنیم؟ ما می‌خواهیم بگوییم که هر کس با تخصص خودش می‌تواند در این زمینه فعالیت کند. ما سامانه‌ای ساختیم که در آن افراد می‌توانند کنش‌های خود را در رابطه با مسئله فلسطین انجام دهند و لوازم آن را فراهم کنیم. ما از روانشناسی، فلسفه اسلامی و دیگر علوم استفاده می‌کنیم تا از انگیزه تا عمل راهی را برای افراد ایجاد کنیم.
کرانی بیان کرد: ما در این سامانه بخشی به نام «ماجرا چیه» داریم که در آن اطلاعات، داده‌ها، اخبار و مدیاهایی از صحنه‌های مقاومت به روز می‌شود. این اطلاعات به افراد کمک می‌کند تا هویت خود را حفظ کنند و کارهایی را انجام دهند که واقعاً به آن باور دارند. ما یک چت هوش مصنوعی هم طراحی کرده‌ایم که در آن مشاوران دانش‌آموزی حضور دارند. شما می‌توانید به عنوان معلم فارسی، معاون پرورشی یا معلم ریاضی وارد شوید و ببینید که چه کاری می‌توانید انجام دهید.
وی ادامه داد: در بخش دیگری از این سامانه، روایت تجربه‌هایی که در این حوزه انجام شده است، به اشتراک گذاشته می‌شود. این روایت‌ها به ما کمک می‌کند تا ببینیم که تنها نیستیم و هزاران نفر هستند که کارهای مشابهی انجام می‌دهند. این پلتفرم به ما کمک می‌کند تا انگیزه‌ها را به عمل مستمر تبدیل کنیم.
پایان بخش این قسمت از برنامه، اولین نشست تخصصی با عنوان «مسئله فلسطین و نظام تربیت رسمی و عمومی» بود. در این نشست مهمانان حجت‌الاسلام دکتر علی لطیفی، رئیس سازمان پژوهش و دکتر حبیب رحیم‌پور ازغدی پژوهشگر فلسفه تعلیم و تربیت بودند و دبیر نشست آقای حسین سیستانی بود.
اما در روز دوم چه گذشت؟
آغازگر روز دوم این رویداد فاطمه خطیب بود. این فعال نظام تعلیم و تربیت و مسئول طرح تبسم، درباره فعالیت‌های این طرح توضیح داد و گفت: «طرح تبسم یک طرح بین‌المللی است که از کودکان جنگ‌زده در ۱۲ کشور حمایت می‌کند. این حمایت‌ها شامل خرید لوازم تحریر، پرداخت شهریه تحصیلی و حتی ساخت مدرسه برای کودکان مناطق بحران‌زده مانند میانمار و آفریقا است. این طرح از سال ۱۳۹۵ و در پی جنگ‌های خاورمیانه مانند سوریه، یمن، افغانستان و غزه با هدف حمایت از کودکان محروم از تحصیل و آینده‌سازان این کشورها آغاز شد.»
وی با بیان اینکه طرح تبسم علاوه بر حمایت‌های مادی، خدمات آموزشی و معنوی نیز ارائه می‌دهد، تصریح کرد: «فعالیت‌های آموزشی این طرح شامل برگزاری مسابقات تبسم و راه‌اندازی مدرسه بین‌المللی زیتون است. مدرسه زیتون یک مدرسه مجازی با محوریت تاریخ منطقه و مسئله فلسطین است که شامل کلاس‌های تاریخ، داستان‌های تاریخی مانند داستان حنظله، و بازی‌های آموزشی درباره زندگی خانواده‌های فلسطینی می‌شود. این مدرسه با هدف پاسخ به شبهات نوجوانان و افزایش آگاهی آن‌ها درباره مسائل منطقه‌ای راه‌اندازی شده است.»
وی ادامه داد: «مدرسه زیتون به‌صورت داوطلبانه اداره می‌شود و با کمک‌های مردمی و بدون دریافت سود مادی اجرا می‌شود. فاطمه خطیب امیدوار است که این طرح بتواند به نیازهای آموزشی و فرهنگی نوجوانان پاسخ دهد و آینده‌ای بهتر برای کودکان مناطق بحران‌زده ایجاد کند.»
خلق فناوری‌های تربیتی
حجت‌الاسلام محمد رحمانی، مدیر مرکز نوآوری امید، در حوزه سیاست‌گذاری تربیتی و نوآوری در صنایع خلاق فعالیت می‌کند. وی معتقد است پژوهش‌ها در این حوزه اغلب مبتنی بر نیازهای واقعی نیستند. او به اهمیت نوآوری و ایده‌های الهام‌بخش در حوزه تعلیم و تربیت اشاره می‌کند که می‌توانند جریان مقاومت در فضای انقلاب اسلامی را تقویت کنند.
رحمانی گفت: «پس از انقلاب، فناوری‌های نرمی مانند جهاد سازندگی، راهیان نور و اردوهای جهادی ایجاد شدند که تأثیرات تربیتی مثبتی بر نوجوانان داشتند. همچنین فناوری‌هایی مانند مدارس مسجدمحور و نهضت نوجوانان پیشران، درون جریان تعلیم و تربیت شکل گرفتند.»
وی افزود: «این فناوری‌ها باید مبتنی بر بوم مخاطب باشند و از کپی‌برداری پرهیز کنند. خلاقیت باید از درون جامعه بجوشد تا بتواند در جبهه مقاومت تأثیرگذار باشد.»
رحمانی با اشاره به چهار نیاز اصلی در فضای مقاومت (مدیریت دانش و ایده‌ها، نهادسازی مستمر، انتقال اندیشه و ایجاد رویه‌های پایدار) گفت: «ما نیاز داریم نهضت مدرسه‌سازی را نه تنها در مناطق محروم خودمان، بلکه در جبهه مقاومت گسترش دهیم. این کار باید با مشارکت مردم و نه صرفاً حاکمیت انجام شود.»
وی همچنین به اهمیت هویت در این فرایند اشاره کرد و گفت: «هویت ما انسانی است و مرزهای جغرافیایی نباید مانع کمک به دیگران شود. هر جا پای انسانیت در میان باشد، آنجا مرز ماست.»
رحمانی در پایان گفت: «جریان تعلیم و تربیت باید پرچم‌دار خلق هویت مشترک و همدلی در فضای معاصر باشد. این تصویرسازی ذهنی و فهم تاریخ‌مند، تنها از طریق معلمان و مربیان پرورشی ممکن است.»
چه کاری می‌توانیم برای غزه انجام دهیم؟
محمد اصغری، فارغ‌التحصیل سیاست‌گذاری فرهنگی و پژوهشگر حوزه فلسطین، در رویداد «چهارسوق» درباره موضوع «چه کاری می‌توانیم برای غزه انجام دهیم» به گفت‌وگو پرداخت و بر این نکته تأکید کرد که پیش از هر چیز، نیاز به شناخت درست و انسان‌بنیاد از فلسطین و غزه داریم. این شناخت باید بدون اغراق و بزرگ‌نمایی باشد و مبتنی بر فهم واقعیت‌های میدان و ظرفیت‌های موجود شکل گیرد.
اصغری بیان کرد که مشکل اصلی ما در زمینه یاریگری به غزه، نه کمبود ظرفیت‌ها، بلکه ضعف در «زبان و فرهنگ یاریگری» است. برای کمک مؤثر، ابتدا باید «دیگری» را به درستی شناخت و از دیگری‌ستیزی پرهیز کرد.
وی افزود که یک یاریگر باید ویژگی‌هایی مانند نوع‌دوستی، تحمل فرهنگی و شناخت میان‌فرهنگی داشته باشد. این ویژگی‌ها نه تنها آموزه‌های لیبرالیسم، بلکه بخشی از آموزه‌های مکتبی ما هستند.
وی همچنین تأکید کرد که ما با فلسطینی‌ها هم‌سرنوشت هستیم و مشکلات آن‌ها، مشکلات ما نیز محسوب می‌شود. برای خروج از بحران‌های منطقه‌ای، نیاز به همکاری جمعی و اراده‌های مشترک داریم. سعادت منطقه در گرو اتحاد و همبستگی همه انسان‌هایی است که در این منطقه زندگی می‌کنند. دشمن مشترک و راه حل نیز یکی است.
نویسنده و معلم در جبهه مقاومت
محمد ناصرالدین، معلم و مشاور تربیتی لبنانی، در جریان جنگ اخیر، با ترکیب نقش خود به عنوان نویسنده داستان‌های کودکان و فعال اجتماعی، به کاهش اضطراب کودکان آواره پرداخت و توضیح داد: «جنگ نه تنها در جنوب، بلکه در سراسر لبنان با بمباران‌های گسترده و جنگ رسانه‌ای اسرائیل برای تحمیل روایت پیروزی، موجب آوارگی مردم و آسیب روانی شدید به ویژه در کودکان شد.»
ناصرالدین با اشاره به تشکیل گروه‌های داوطلب برای کمک به مردم لبنان، بر پشتیبانی روانی از کودکان متمرکز شد و خاطرنشان کرد: «فعالیت‌های این گروه شامل بازی، نقاشی، سرود و به ویژه قصه‌گویی هدفمند بود. قصه‌های او عامداً از مفاهیم مرگ و ترس دوری می‌کردند و بر نقش «قهرمان واقعی» تأکید داشتند؛ قهرمانی که نه با قدرت‌های خارق‌العاده، بلکه با کمک به همنوعانش ساخته می‌شود. این روایت‌ها کودکان را به مشارکت فعال و ایفای نقش قهرمانی در زندگی واقعی تشویق می‌کرد. »
او همچنین به نیازسنجی فردی خانواده‌ها و کودکان پرداخت و برای موارد حاد اضطراب، مشاوره‌های تربیتی ارائه داد.
ناصرالدین معتقد است جنگ لبنان سرشار از قصه‌های ناگفته‌ای است که می‌توانند به کتاب‌های آموزنده برای نسل آینده تبدیل شوند، مانند روایت‌های مربوط به شخصیت‌هایی چون سید حسن نصرالله.
انتهای پیام/