لازم نیست ابزار رصد نجومی داشته باشیم، امشب باید آسمان را نگاه کنیم، با اشتیاق هم نگاه کنیم و به دنبال ماهی بگردیم که قرار است در آن آزموده شویم؛ ماهی که کلیدیست که درهای رحمت الهی را باز و بازتر می‌کند و شیاطین را به غل و زنجیر می‌کشد تا بشر نفسی تازه کند؛ ماه را چه ببینیم و چه نبینیم دست‌ها و چشم‌هایمان باید روبه بی‌کران آسمان باشد و دل‌هایمان لرزان و امیدوار از فرصتی که عمر مجالمان داده تا حقیقت عشق را دریابیم.
رمضان فرصت است و این فرصت غنیمتی است برای انسان که هرآنقدر که می‌تواند توشه برگیرد برای روزی که تمام انسان‌ها محتاج‌ترینند. رمضان ماه روزه‌داری است اما از آنجایی که باران رحمت الهی در تمام لحظات آن در حال باریدن است، علاوه بر روزه‌داری اعمال مستحبی فراوانی می‌توان انجام داد که به درک بهتر فضیلت این ماه کمک کند.
با همین هدف، حضرت رسول(ص) و ائمه اطهار(ع) اعمال مستحبی و دعاهایی برای روزها و شب‌های رمضان توصیه کرده‌اند که بخشی از آنها را ذکر می‌کنیم.
هلال ماه را طلب کنید
استهلال یعنى جست‌وجوى هلال ماه و توصیه شده در این شب مسلمانان به سوی آسمان نگاه و ماه را جست‌وجو کنند؛ بعضى علما استهلال این ماه را واجب دانسته‌اند. پس امشب به سوی آسمان نگاه کنیم. روایت شده: زمانى که رسول خدا صلّى اللّه و علیه و آله هلال ماه رمضان را رؤیت می‌کرد، روى شریفش را به جانب قبله می‌گرداند و مى‌گفت: «اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ السَّلامَةِ وَ الْإِسْلامِ وَ الْعَافِیَةِ الْمُجَلَّلَةِ وَ دِفَاعِ الْأَسْقَامِ [وَ الرِّزْقِ الْوَاسِعِ]وَ الْعَوْنِ عَلَى الصَّلاةِ وَ الصِّیَامِ وَ الْقِیَامِ وَ تِلاوَةِ الْقُرْآنِ اللَّهُمَّ سَلِّمْنَا لِشَهْرِ رَمَضَانَ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا وَ سَلِّمْنَا فِیهِ حَتَّى یَنْقَضِیَ عَنَّا شَهْرُ رَمَضَانَ وَ قَدْ عَفَوْتَ عَنَّا وَ غَفَرْتَ لَنَا وَ رَحِمْتَنَا؛ خدایا این ماه را بر ما نو کن به ایمنى و ایمان و سلامت و اسلام و عافیت بزرگ، و دفاع در برابر بیماری‌ها و یارى بر نماز و روزه و شب زنده دارى و تلاوت قرآن. خدایا ما را براى ماه رمضان سالم گردان و ماه رمضان را از ما سالم دریافت کن و ما را در آن تا از ما بگذرد به سلامت دار درحالیکه از گناهان ما درگذشته و ما را مورد آمرزش و رحمت خویش قرار داده باشى».
هلال ماه را که دیدیم دعا کنیم
دعا‌های شب اول ماه مبارک رمضان بسیار زیاد هستند و مستحب است تا مسلمان هلال ماه را رؤیت کند و در حالی‌که رو به قبله است ادعیه ویژه این شب را قرائت کند. همچنین توصیه شده است که دعاى چهل و سوم صحیفه کامله سجادیه را در هنگام رؤیت هلال بخوانیم.
غسل کنیم و امام حسین(ع) را زیارت کنیم
غسل کردن به نیت اول ماه رمضان و زیارت امام حسین(ع) نیز توصیه و روایت شده است: هر که امام حسین(ع) را زیارت کند، گناهانش ریخته شود و ثواب حجاج و معتمران آن سال را دریابد. دلدادگان امام حسین(ع) که امکان حضور در کربلا را ندارند می‌توانند زیارتنامه‌های معتبر امام حسین(ع) را در این شب مبارک بخوانند. خواندن دعای جوشن کبیر و سوره حج نیز در این شب توصیه شده است.
نماز شب اول ماه رمضان
همچنین اقامه دو رکعت نماز که در هر رکعت سوره «حمد» و سوره «انعام» را بخوانیم و از خدا درخواست کنیم که ما را کفایت کند و از آنچه از درد‌ها مى‌ترسد حفظ کند نیز از دیگر اعمال توصیه شده امشب است.
توصیه شده‌ترین دعاها
امشب می‌توانیم خواندن دعاى «اللّهمّ ان هذا الشّهر المبارک» را بخوانیم. خواندن دعایی از امام جواد(ع) که در کتاب «اقبال» ذکر شده است نیز توصیه شده است. این دعا به این شرح است: «اللَّهُمَّ یَا مَنْ یَمْلِکُ التَّدْبِیرَ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ یَا مَنْ یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ وَ تُجِنُّ الضَّمِیرُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ نَوَى فَعَمِلَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِمَّنْ شَقِیَ فَکَسِلَ وَ لا مِمَّنْ هُوَ عَلَى غَیْرِ عَمَلٍ یَتَّکِلُ اللَّهُمَّ صَحِّحْ أَبْدَانَنَا مِنَ الْعِلَلِ وَ أَعِنَّا عَلَى مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا مِنَ الْعَمَلِ حَتَّى یَنْقَضِیَ عَنَّا شَهْرُکَ هَذَا وَ قَدْ أَدَّیْنَا مَفْرُوضَکَ فِیهِ عَلَیْنَا اللَّهُمَّ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ وَ وَفِّقْنَا لِقِیَامِهِ وَ نَشِّطْنَا فِیهِ لِلصَّلاةِ وَ لا تَحْجُبْنَا مِنَ الْقِرَاءَةِ وَ سَهِّلْ لَنَا فِیهِ إِیتَاءَ الزَّکَاةِ اللَّهُمَّ لا تُسَلِّطْ عَلَیْنَا وَصَباً وَ لا تَعَباً وَ لا سَقَماً وَ لا عَطَباً.
خدایا اى آنکه مالک تدبیر است و او بر هرچیز تواناست، اى آنکه می‌داند خیانت دیده‌ها را و آنچه را سینه‌ها پنهان مى‌کنند و نهاد نهان مى‌کند و او لطیف و آگاه است. خدایا ما را از کسانى قرار ده که تصمیم گرفتند آنگاه انجام دادند و از کسانى قرار مده که تیره بخت شدند و در نهایت تنبلى کردند و از آنانى قرار مده که بر غیر عمل صالح تکیه کردند. خدایا بدن‌هاى ما را از بیماری‌ها سلامتی بخش و ما را بر انجام آنچه از عمل بر ما واجب کرده‌اى یارى ده، تا این ماه از ما سپرى شود درحالیکه آنچه را در این ماه بر ما واجب نموده‌ای ادا کرده باشیم. خدایا ما را بر روزه‌اش یارى ده و براى شب زنده‌دارى‌اش موفق بدار و براى نماز در این ماه ما را شاداب گردان و از قرائت قرآن محروم نکن و پرداخت زکات را در این ماه بر ما آسان کن. خدایا درد مزمن، خستگى، بیمارى، هلاکت را بر ما چیره مکن.
اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا الْإِفْطَارَ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ اللَّهُمَّ سَهِّلْ لَنَا فِیهِ مَا قَسَمْتَهُ مِنْ رِزْقِکَ وَ یَسِّرْ مَا قَدَّرْتَهُ مِنْ أَمْرِکَ وَ اجْعَلْهُ حَلالاً طَیِّباً نَقِیّاً مِنَ الْآثَامِ خَالِصاً مِنَ الْآصَارِ وَ الْأَجْرَامِ اللَّهُمَّ لا تُطْعِمْنَا إِلا طَیِّباً غَیْرَ خَبِیثٍ وَ لا حَرَامٍ وَ اجْعَلْ رِزْقَکَ لَنَا حَلالاً لا یَشُوبُهُ دَنَسٌ وَ لا أَسْقَامٌ یَا مَنْ عِلْمُهُ بِالسِّرِّ کَعِلْمِهِ بِالْأَعْلانِ یَا مُتَفَضِّلاً عَلَى عِبَادِهِ بِالْإِحْسَانِ یَا مَنْ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْ ءٍٍ عَلِیمٌ خَبِیرٌ أَلْهِمْنَا ذِکْرَکَ وَ جَنِّبْنَا عُسْرَکَ وَ أَنِلْنَا یُسْرَکَ وَ اهْدِنَا لِلرَّشَادِ وَ وَفِّقْنَا لِلسَّدَادِ وَ اعْصِمْنَا مِنَ الْبَلایَا وَ صُنَّا مِنَ الْأَوْزَارِ وَ الْخَطَایَا یَا مَنْ لا یَغْفِرُ عَظِیمَ الذُّنُوبِ غَیْرُهُ وَ لا یَکْشِفُ السُّوءَ إِلا هُوَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
خدایا افطار از روزى حلالت را روزى ما کن. خدایا آنچه که از روزى‌ات در این ماه قسمت ما کردی دست یافتن به آن را براى ما هموار کن و آنچه را از فرمانت براى ما تقدیر کرده‌اى آسان کن و آن را حلال و پاک و پاکیزه از گناهان بوده از گرانباری‌ها و بزهکاری‌ها قرار ده. خدایا به ما مخوران جز غذاى پاک که نه پلید باشد و نه حرام و روزى‌ات را براى ما حلال گردان که آلودگی‌ها و در‌ها با آن در نیامیزد، اى که دانایی‌اش به امور پنهان، همانند دانایى‌اش به امور آشکار است، اى فضل بخش بر بندگانش به احسان، اى آنکه بر هرچیز تواناست و به هرچیز دانا و آگاه است، یادت را به ما الهام کن و از سختى بر ما، ما را برکنار دار و به آسانی‌ات ما را برسان، و به راستى راهنمایمان باش و به استوارى توفیقمان ده، و از بلا نگاهمان بدار و ما را از بارهاى گران گناهان و خطا‌ها حفظ کن، اى آنکه گناهان بزرگ را جز او نیامرزد و احدى بدى را جز او برطرف نکند، اى مهربان‌ترین مهربانان.
وَ أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ اجْعَلْ صِیَامَنَا مَقْبُولاٌ وَ بِالْبِرِّ وَ التَّقْوَى مَوْصُولاً وَ کَذَلِکَ فَاجْعَلْ سَعْیَنَا مَشْکُوراً وَ قِیَامَنَا مَبْرُوراً وَ قُرْآنَنَا [وَ قِرَاءَتَنَا]مَرْفُوعاً وَ دُعَاءَنَا مَسْمُوعاً وَ اهْدِنَا لِلْحُسْنَى [الْحُسْنَی]وَ جَنِّبْنَا الْعُسْرَى وَ یَسِّرْنَا لِلْیُسْرَى وَ أَعْلِ لَنَا الدَّرَجَاتِ وَ ضَاعِفْ لَنَا الْحَسَنَاتِ وَ اقْبَلْ مِنَّا الصَّوْمَ وَ الصَّلاةَ وَ اسْمَعْ مِنَّا الدَّعَوَاتِ وَ اغْفِرْ لَنَا الْخَطِیئَاتِ وَ تَجَاوَزْ عَنَّا السَّیِّئَاتِ وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْعَامِلِینَ الْفَائِزِینَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضَّالِّینَ حَتَّى یَنْقَضِیَ شَهْرُ رَمَضَانَ عَنَّا وَ قَدْ قَبِلْتَ فِیهِ صِیَامَنَا وَ قِیَامَنَا وَ زَکَّیْتَ فِیهِ أَعْمَالَنَا وَ غَفَرْتَ فِیهِ ذُنُوبَنَا وَ أَجْزَلْتَ فِیهِ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ نَصِیبَنَا فَإِنَّکَ الْإِلَهُ الْمُجِیبُ وَ الرَّبُّ الْقَرِیبُ [الرَّقِیبُ]وَ أَنْتَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ مُحِیطٌ.
و کریم‌ترین کریمان، بر محمّد و اهل بیت پاکش درود فرست و روزه ما را پذیرفته بدار و به نیکى و تقوا پیوندش ده و همچنین کوشش ما را مورد قدردانى و شب زنده داری ما را پذیرفته و قرائتمان را بالا رفته، و دعایمان را اجابت شده قرار ده و ما را به عاقبت به خیرى هدایت کن و از دشواری برکنارمان بدار و ما را براى آسانى آماده ساز و درجاتمان را بالا بر و حسناتمان را دوچندان کن و روزه و نماز ما را بپذیر و دعا‌های مان را شنوا باش، خطاهایمان را بیامرز و از گناهمان درگذر و ما را از عاملان رستگار قرار ده و از غضب شدگان و گمراهان قرار مده، تا ماه رمضان از ما سپرى گردد چنانکه روزه‌ها و شب زنده‌داری‌مان را در آن پذیرفته باشى و کردارمان را در آن پاکیزه و گناهانمان را در آن مورد آمرزش قرار داده و سهم ما را در آن از هر خیرى فراوان ساخته باشى، به یقین تویى معبود اجابت کننده دعاها و پروردگار نزدیک به بندگان و تویى احاطه کننده بر هرچیز.
اعمال روز اول ماه رمضان
1ـ غسل کردن.
۲ـ صدقه دادن.
۳ـ خواندن دو رکعت نماز که در رکعت اول حمد و اِنّا فَتَحْنا و در رکعت دوم حَمْد و هر سوره که بخواهیم قرائت شود.
۴ـ بعد از طلوع فجر ماه رمضان نیز خواندن این دعا از امام صادق(ع) توصیه شده است که می‌فرماید: اَللّهُمَّ قَدْ حَضَرَ شَهْرُ رَمَضانَ وَ قَدِ افْتَرَضْتَ عَلَینا صِیامَهُ وَاَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرآنَ هُدی لِلنّاسِ وَبَیناتٍ مِنَ الْهُدی وَالْفُرْقانِ اَللّهُمَّ اَعِنّا عَلی صِیامِهِ وَتَقَبَّلْهُ مِنّا وَتَسَلَّمْهُ مِنّا وَسَلِّمْهُ لَنا فی یسْرٍ مِنَک وَعافِیةٍ اِنَّک عَلی کلِّشَیءٍ قَدیرٌ؛ خدایا ماه رمضان آمد و تو واجب کرده‌ای بر ما روزه این ماه را و فرو فرستادی در آن قرآن را که راهنمای مردم است و حجت‌هایی از هدایت و تمیز حق و باطل است خدایا کمک بده ما را بر روزه آن و آن را از ما بپذیر و سالم بدار ما را در این ماه و از این ماه و آن را نیز برای ما سالم گردان در آسانی و تندرستی که به راستی تو بر هر چیز قادری ای بخشاینده مهربان.
۵ ـ کثرت تلاوت قرآن نیز از توصیه شده‌ترین اعمال ماه رمضان است.
۶ـ معطر کردن خود به گلاب نیز توصیه شده است.