در دهه های گذشته آثار تحقیقی بسیاری از محققان مردم شناس کشور و حتی برون مرزی در رابطه با پیشینه ایل در ایران انجام گرفته است، عصر روز جمعه دهم اسفندماه جاری نیز اثری دیگر در احوال یکی از طوایف عشایری ایران یعنی ایل شاهسون در شیراز رونمایی شد.
کتاب «ایل نامه» با تحقیق میدانی محقق فرهنگ مردم دکتر ناصر جمالی است که با نگاه جامعه شناسی از «دشت مغان» تا« بختگان» به تکاپو و ریشه یابی ایل شاهسون پرداخته است، دیباچه «پرفسور عبدالعلی لهسایی‌زاده» یکی از جامعه‌شناسان مطرح همروزگار ما از دیگر ویژگی های منحصربفرد این اثر محسوب می شود.
توجه به محورهای روانشناسی و ارتباط آن با تاریخ، انتشار آثار هنری ایل شاهسون نظیر اشعار شاعران هم تبار، شرح تاریخ ایل شاهسون و نحوه پیدایش آنها، بررسی تاریخ ایل شاهسون بغدادی، مهاجرت شاهسون‌ها به فارس و سپس به روستای محمد آباد منطقه «خیرِ شهرستان استهبان» به عنوان مرکز سکونت ایل بزرگ شاهسون از آغاز تاکنون از جمله محورهای این اثر تحقیقی می باشد.
نویسنده کتاب علاوه بر توجه به آداب و رسوم و ساختار اجتماعی، مشاغل قدیمی، وضعیت عمران ایل شاهسون با سفر به استان اردبیل و دشت مغان تحقیقات میدانی و گفت و گو با تبار ایل شاهسون در آن نقطه مرزی کشور انجام داده است.
تبارشناسی ایل شاهسون در مناطق «استهبان» «دشت مغان»، روستاهای «محمدآباد»، «دهویه رونیز» و «بنِوان خیر»، «شهرستان نی‌ریز»، «هرگان»،«حاجی‌آباد»، «سورمق»، «حیدرآباد»، «نصیر آباد»، «کوهنجان»، «سیف آباد»، «بکَُت سروستان»، «شهر شیراز»، «کوار»، «روستای کردیخانی»، دبیران( دبرّان زرین‌دشت) «روستای کوه خیاره» «معزآباد خرامه»، «فسا»، «ششده»، «مرودشت» و روستاهای «چهارطاق»، «ملک‌آباد»، «اسماعیل‌آباد»، «صدرآباد»، «مقصودآباد»، «اکبرآباد شیراز»، «زرقان»، «جمال‌آباد شیراز»، «ظفرآباد شیراز»، «بوانات»،«روستای مقبل آباد ارسنجان»،«جای دشت فیروزآباد» و معرفی «مهاجران خراسان، ارُزوئیه، و بافت کرمان» از دیگر بخش های این اثر مردم شناسی به شمار می رود.
در کتاب تاریخ سیاسی اجتماعی شاهسون های مغان اثر «ریچارد تاپر» که نزدیک به دو دهه پیش توسط نشر اختران منتشر شد، آمده است: «شاهسون نام تعدادی از گروههای ایلی است که در بخش هایی از شمال غرب ایران به ویژه مغان و اردبیل نواحی خرقان و خمسه٬ واقع در میان در میان زنجان و تهران به سر می برند.
شواهد موجود بیانگر آن است که اگر نه همه٬ دسته کم تعدادی از این گروهها از مغان به خرقان و خمسه کوچیده اند. شاهسون های شیعی مذهب که به زبان ترکی آذربایجانی سخن می گویند٬ از قدیم الایام زندگی کوچ نشینی داشته اند. با این وجود٬ آنان از قرن حاضر از طریق زراعت نیز امرار معاش می نمایند.»
این نویسنده و محقق انگلیسی در اوایل دهه شصت خورشیدی با حضور میدانی در بین شاهسون های آذربایجان اثر یاد شده را تألیف نمود و به خاستگاه این ایل و کوچ آنها در اواخر عهد صفویه و همچنین روند زیست آنها در ادوار بعدی پرداخته است.
در این رهگذر اثر پژوهشی دکتر ناصر جمالی که از اهالی خطه ای نزدیک به مناطق سکونت این ایل در نواحی شرق فارس می باشد و ایجاد پل ارتباطی اقوام ایل شاهسون مغان تا بختگان فارس اثر تحقیقی شایسته ای برای پژوهشگران فرهنگی و مردم شناسی و نسب شناسی محسوب می گردد.
با وجود کمرنگ شدن زیست ایلیات در نظام اجتماعی کشور به دلایل مختلف نظیر تغییر سبک زندگی، خشکسالی، رشد فناوری های روز و... هنوز آثار مثبت حضور جوامع عشایری در ساختار مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی کشور حقیقتی غیرقابل انکار است.
همه این موفقیت ها از جوانان برخاسته از جامعه ایل نماد اتحاد و همبستگی بوده که در تعریف برافراشته شدن چادرهای سکونت شان نیز شهره خاص و عام بود و ستون های اصلی سقف چادر به محوریت قوم عشایری بود، همان سیاه چادرهایی که زنده یاد «محمد بهمن بیگی» در « بخارای من ایل من» با صفای باطن قلم و آموزه های فرهنگی و رسوم باصفا و صمیمت مسیر روشن ایل را تا بی‌کرانه ها ترسیم نمود.
فعال رسانه‌ای فارس*