مسابقه بوریس اسپاسکی، در سال 1972 مقابل بابی فیشر، ستاره شطرنج امریکایی، به عنوان «مسابقه قرن» شناخته شد.
به گزارش «اعتماد» و به نقل از واشنگتن‌پست، بوریس اسپاسکی، استاد بزرگ شطرنج شوروی که عنوان قهرمانی جهان خود را در سال 1972 به بابی فیشر امریکایی در یکی از معروف‌ترین دوئل‌های تاریخ این بازی و همچنین استعاره‌ای از رقابت برای برتری جنگ سرد واگذار کرد، در 27 فوریه در مسکو درگذشت. او 88 سال داشت.
فدراسیون شطرنج روسیه درگذشت او را اعلام کرد اما علت مرگ او را نگفت.
«مسابقه قرن» در ایسلند، یک درام بزرگ بود و تماشاگران را در سراسر جهان به خود جلب کرد. این مسابقه بین بابی فیشر جسور که به طور گسترده به عنوان ستاره نوظهور شطرنج جهان شناخته می‌شد، در مقابل اسپاسکی صبور بود. مردی که با شکست دادن تیگران پطروسیان، استاد بزرگ دیگری از اتحاد جماهیر شوروی، عنوان قهرمانی را به دست آورده بود.
پس از آن برد در سال 1969، لئونارد باردن، استاد شطرنج پیشاپیش نوشت که «مشکل آینده آقای اسپاسکی را می‌توان در دو کلمه بیان کرد: بابی فیشر.»
فیشر یک نابغه بعید در شطرنج بود، یک بومی وحشی اهل بروکلین که تقریبا به دلیل شکایت مزمنش از نور و تماشاگران شناخته شده بود. او در پنج تلاش موفق به شکست آقای اسپاسکی نشده بود، اما در آستانه مسابقه قهرمانی، 20 پیروزی متوالی در برابر برخی از بهترین بازیکنان جهان به دست آورده بود؛ یک شاهکار بی‌نظیر.
اسپاسکی از پیوستن به حزب کمونیست خودداری کرده بود با این وجود هنگامی که در تابستان 1972 برای بازی مقابل فیشر به پایتخت ایسلند، ریکیاویک رسید، بار انتظارات کشورش را با خود حمل می‌کرد.
اتحاد جماهیر شوروی از وجود قهرمانان شطرنج جهان به خود می‌بالید که به سال 1948 برمی‌گشت. آن زمان غیرقابل تصور به نظر می‌رسید که یک رقیب جدی از هر کشور دیگری وجود داشته باشد.
ارتش کوچکی از روزنامه‌نگاران برای پوشش خبری مسابقه به ریکیاویک آمدند که به دلیل عدم حضور فیشر به تاخیر افتاد. او از بازی کردن امتناع کرد، مگر اینکه مبلغ جایزه افزایش یابد، سپس پس از برآورده شدن خواسته‌هایش باز از بازی خودداری کرد. او در آپارتمانی در کوئینز مخفی شد تا اینکه هنری کیسینجر، مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور ریچارد‌ام. نیکسون، تماس گرفت و او را متقاعد کرد که به ایسلند پرواز کند.
شیطنت‌های فیشر در طول رقابت‌ها که 21 بازی در بیش از شش هفته به طول انجامید، ادامه یافت. اما اسپاسکی به خاطر صبر و اخلاق ورزشی بی‌نظیرش طرفداران را به خود جلب کرد.
برای اولین مسابقه، فیشر با نیم ساعت تاخیر وارد شد و به داخل گنبدی Laugardalshöll فرستاده شد. اسپاسکی منتظر بود.
اولین بازی در قلمرو آشنا شکل گرفت - حرکت برای حرکت مانند یکی از تساوی‌های آقای اسپاسکی با نیکولای کروگیوس در طول مسابقات قهرمانی شوروی در سال 1958. فیشر آن را از صمیم قلب می‌دانست. بعد از 28 حرکت، بازی هم به نظر می‌رسید که مساوی شود. برخی از تماشاگران شروع کردند به بیرون زدن.
سپس فیشر قالب را شکست. او با حرکتی کاملا غیرمنتظره که به وضوح اسپاسکی را حیرت زده کرد مفسران را به تکاپو انداخت تا استراتژی جدید فیشر را دریابند.
برد داراک در «بابی فیشر علیه بقیه جهان» (1974) نوشت: «در عرض شصت ثانیه همه ورودی‌های سالن با ورود مردم به داخل خفه شد.» «بابی حمله می‌کند! بابی یک پیاده را گرفت! بابی بازی را کاملا باز کرد!»
بازی روز بعد از سر گرفته شد. فیشر در حرکت 56 استعفا داد. اما کروگیوس گفت فیشر می‌دانست که شانسی بهتر از تساوی ندارد و به دلایل روانی این حرکت شگفت‌انگیز را انجام داد.
کروگیوس در دفتر خاطرات خود نوشت: «او می‌خواست به اسپاسکی نشان بدهد که اولا اصلا از او نمی‌ترسد و ثانیا قرار است در هر بازی تا انتها بدون هیچ مصالحه‌ای با او مبارزه کند.»
فیشر پس از مشاجره بر سر موقعیت دوربین‌های تلویزیونی روی صفحه شطرنج، بازی دوم را برد. وقتی فیشر تهدید کرد مقامات شوروی به اسپاسکی دستور دادند که به خانه بازگردد. او امتناع کرد.
یکی از یادبودهای تالار مشاهیر شطرنج جهان از مسابقه در ایسلند خاطرنشان کرد: «برای اسپاسکی، موضوع افتخار بود. او به عنوان قهرمان جهان، یک مسابقه قهرمانی جهان را به مردم مدیون بود.»
در بازی سوم که در یک اتاق پینگ‌پونگ دور از سالن اصلی انجام شد. در حرکت سی و یکم، فیشر آقای اسپاسکی را تحت فشار قرار داد. حرکت 41 آخرین حرکت آقای اسپاسکی بود و بعد کنار کشید. او بعدا نوشت: «در این بازی من اساسا در کل مسابقه کاپیتولاسیون خود را امضا کردم.» فیشر 12 و نیم بر 8 و نیم برنده شد (نیم امتیاز برای تساوی تعلق می‌گیرد) اسپاسکی باخت خود را در اول سپتامبر از طریق تلفن قبول کرد .
آقای اسپاسکی برای پذیرایی سرد در اتحاد جماهیر شوروی به خانه رفت، جایی که به یک ناامیدی ملی تبدیل شده بود. او با استانداردهای روسیه ثروتمند بود و 90 هزار دلار جایزه در ریکیاویک کسب کرده بود. اما او گفت که اجازه خروج از کشور را نداشته و توسط KGB تحت آزار و اذیت قرار گرفته است. ازدواج آقای اسپاسکی، دومین ازدواج او، از هم پاشید. او در سال 1985 به نیویورک تایمز گفت: «من در حالت افسردگی بودم.»
نقطه عطفی در سال 1973 اتفاق افتاد، زمانی که اسپاسکی بار دیگر قهرمان شطرنج شوروی شد و با بازیابی جایگاه خود در بین بهترین بازیکنان کشور، اعتماد به نفس خود را بازیافت. او عاشق مارینا استچربچف، منشی سفارت فرانسه شد و در سال 1975 ازدواج کردند و سال بعد به پاریس نقل مکان کردند. اسپاسکی شهروند فرانسه شد و به بازی شطرنج ادامه داد، هر چند هرگز به آن سطح بالا برنگشت.
از سوی دیگر، فیشر از شهرت جهانی عقب‌نشینی کرد. او در کشورهای مختلف مانند یک گوشه‌نشین زندگی می‌کرد و در سال 1975 از دفاع از عنوان خود امتناع ورزید و تنها گهگاهی از تنهایی بیرون آمد و حملات یهودستیزانه را منتشر کرد.
یکی از حضورهای نادر او در انظار عمومی در سال 1992 رخ داد، زمانی که او موافقت کرد با اسپاسکی برای مسابقه مجدد در استراحتگاهی در سواحل آدریاتیک یوگسلاوی، نه چندان دور از میدان‌های نبرد در جنگ داخلی آن کشور ملاقات کند.
این رقابت 20 سال پس از پیروزی فیشر در مسابقه قرن آغاز شد و دوباره مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت. با این حال، سطح بازی به طور قابل‌توجهی پایین آمده بود، زیرا به نظر می‌رسید که این دو مرد قدرت خود را از دست داده‌اند. استاد بزرگ جان اسپیلمن در روزنامه بریتانیایی گاردین نوشت: «این یک جنگ فرسایشی بود.»
فیشر دوباره پیروز شد؛ 10 بر 5 برد. او 3.35 میلیون دلار جایزه به جیب زد. آقای اسپاسکی 1.65 میلیون دلار به خانه برد.
پس از این مسابقه، ایالات‌متحده حکم بازداشت فیشر را صادر کرد؛ به خاطر تصمیم او برای بازی در یوگسلاوی که تحت تحریم‌های ایالات‌متحده بود. در سال 2004، فیشر در ژاپن بازداشت شد.
اسپاسکی از رقیب خود دفاع کرد و نامه‌ای سرگشاده نوشت و فیشر را «شخصیت غم‌انگیز» توصیف کرد و خواستار رحمت شد (فیشر در سال 2008 در ریکیاویک در سن 64 سالگی درحالی که هنوز با مقامات ایالات‌متحده درگیر بود، درگذشت).
اسپاسکی نوشت: «بابی و من مرتکب جرم مشابهی شدیم. من را نیز تحریم کنید. مرا دستگیر کنید و مرا با بابی فیشر در یک سلول قرار بدهید و یک ست شطرنج به ما بدهید.»
بوریس واسیلیویچ اسپاسکی در 30 ژانویه 1937 در لنینگراد (سن پترزبورگ کنونی) به دنیا آمد. در طول جنگ جهانی دوم، چندین سال در یک پرورشگاه زندگی کرد، جایی که قبل از یادگیری خواندن و نوشتن، قوانین شطرنج را آموخت.
او پس از بازگشت به لنینگراد پس از جنگ به تحصیل شطرنج ادامه داد و در 10 سالگی در یک فستیوال همزمان با قهرمان شوروی، میخاییل بوتوینیک پیروز شد. در 18 سالگی، او یک استاد بزرگ شده بود. اسپاسکی همچنین در سال 1950 از دانشگاه لنینگراد در رشته روزنامه‌نگاری فارغ‌التحصیل شد.
او به عنوان بازیکنی با مهارت شناخته می‌شد که به گفته استاد بزرگ یوگسلاوی، سوتوزار گلیگوریچ «قدرت مخفی او» «در مهارت عظیمش در تطبیق خود با سبک‌های مختلف حریفان بود.»
اسپاسکی در سال 1961 قهرمان اتحاد جماهیر شوروی شد و پنج سال بعد، اولین پیشنهاد خود را برای قهرمانی جهان ارائه کرد و مقابل پتروسیان -که سه سال بعد او را شکست داد - قرار گرفت.
اسپاسکی علاوه بر یک پسر از ازدواجش با اشتچرباتچف، یک دختر از ازدواج اول خود، از سال 1959 تا 1961، از نادزدا کنستانتینوونا لاتینتسوا داشت و یک پسر از ازدواج دوم خود، از 1967 تا 1974، با لاریسا زاخارووا سولوویوا. اطلاعات در مورد بازماندگان او چندان در دسترس نبود.
اسپاسکی قبل از بازگشت به روسیه در سال 2012، چندین دهه در فرانسه زندگی کرد. یک بار از او پرسیده شد که در کجا بیشتر احساس راحتی می‌کند: مسکو یا پاریس؟
او در خاطره‌ای از مسابقه ریکیاویک که توسط تالار مشاهیر جهانی شطرنج در سال 2022 منتشر شد، گفت: «من در خانه‌ام در صفحه شطرنج احساس راحتی می‌کنم.» پادشاهی شطرنج ما مرز ندارد.