در حالی که وزیر خارجه ترکیه ایران به بهره برداری از گروه های شبهه نظامی متهم کرد، بررسی‌ها نشان می‌دهد ترکیه خود در مناطق مختلفی از گروه‌های شبه نظامی حمایت می‌کند و منافع خود را از این طریق پیش می‌برد. ترکیه در سال‌های اخیر سیاستی فعال و مداخله‌جویانه در غرب آسیا، شمال آفریقا و قفقاز اتخاذ کرده است. این کشور با استفاده از گروه‌های نیابتی و شبه‌نظامیان، تلاش کرده است منافع ژئوپلیتیکی خود را پیش ببرد. حمایت ترکیه از این گروه‌ها نه‌تنها باعث افزایش بی‌ثباتی در منطقه شده، بلکه بستری برای گسترش تروریسم نیز فراهم کرده است. این گزارش به بررسی نقش ترکیه در حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی و تأثیر این حمایت بر امنیت منطقه‌ای می‌پردازد.
حمایت ترکیه از گروه‌های شبه‌نظامی در سوریه
یکی از مهم‌ترین عرصه‌های مداخله ترکیه، جنگ داخلی سوریه بوده است. آنکارا در ابتدا از گروه‌های مختلف مسلح مخالف دولت بشار اسد حمایت کرد، اما به‌مرور برخی از این گروه‌ها به شاخه‌های افراطی و حتی تروریستی تبدیل شدند. جبهه النصره، که شاخه القاعده در سوریه بود، از جمله گروه‌هایی بود که از مسیرهای لجستیکی ترکیه برای تأمین تسلیحات و نیروی انسانی بهره برد.
گزارش‌های متعددی نشان می‌دهند که ترکیه در سال‌های ابتدایی جنگ سوریه، مرزهای خود را برای ورود نیروهای جهادی به این کشور باز گذاشت. این اقدام نه‌تنها باعث تقویت گروه‌هایی مانند جبهه النصره شد، بلکه منجر به شکل‌گیری گروه‌های افراطی دیگری نظیر داعش نیز گردید. شبکه تأمین مالی و تسلیحاتی که از طریق ترکیه به این گروه‌ها می‌رسید، نقش کلیدی در بقای آنها داشت.
ترکیه همچنین از گروه‌های اسلام‌گرای دیگری مانند احرار الشام و فیلق الشام حمایت کرده است که برخی از آنها با القاعده همکاری نزدیک داشتند. این گروه‌ها در کنار هیئة تحریر الشام (نام جدید جبهه النصره) در شمال سوریه فعال بودند و تحت نفوذ ترکیه در مناطق ادلب و عفرین مستقر شدند. هیئت تحریر الشام به سرکردگی جولانی که توانست بشار اسد را ساقط کند نمونه واضحی از بهره‌برداری ترکیه از گروه‌های شبهه نظامی برای جنگ‌های نیابتی بود.
نقش ترکیه در لیبی و انتقال شبه‌نظامیان
لیبی یکی دیگر از کشورهایی است که ترکیه در آن با استفاده از گروه‌های شبه‌نظامی، مداخله مستقیم داشته است. پس از آغاز درگیری‌ها میان دولت وفاق ملی (GNA) و نیروهای خلیفه حفتر، ترکیه به حمایت از GNA پرداخت و برای مقابله با نیروهای حفتر، هزاران شبه‌نظامی سوری را به لیبی اعزام کرد. بسیاری از این شبه‌نظامیان از میان گروه‌های افراطی انتخاب شدند که سابقه همکاری با جبهه النصره و داعش را داشتند.
انتقال این نیروها به لیبی نه‌تنها باعث پیچیده‌تر شدن بحران این کشور شد، بلکه منجر به احیای شبکه‌های تروریستی در شمال آفریقا گردید. گزارش‌های اطلاعاتی حاکی از آن است که برخی از این شبه‌نظامیان پس از اتمام مأموریت خود در لیبی، به مناطق دیگری همچون ساحل آفریقا و حتی افغانستان منتقل شده‌اند.
حضور ترکیه در قفقاز و استفاده از شبه‌نظامیان
جنگ قره‌باغ میان آذربایجان و ارمنستان نیز شاهد نقش‌آفرینی ترکیه با استفاده از شبه‌نظامیان سوری بود. ترکیه علاوه بر حمایت تسلیحاتی از آذربایجان، گروه‌هایی از نیروهای مسلح سوری را به قره‌باغ اعزام کرد تا در جنگ علیه ارمنستان مشارکت کنند. این اقدام ترکیه، تنش‌های قومی و مذهبی را در منطقه تشدید کرد و به گسترش شبکه‌های افراطی در قفقاز دامن زد.
حمایت از گروه‌های مسلح در عراق
در شمال عراق، ترکیه تحت پوشش مبارزه با پ.ک.ک عملیات‌های نظامی انجام داده، اما در عین حال، از برخی گروه‌های شبه‌نظامی ترکمن و سنی که به آنکارا وفادار هستند، حمایت کرده است. این گروه‌ها در برخی موارد، با گروه‌های تکفیری ارتباط داشته‌اند. حضور نظامی ترکیه در عراق و ایجاد پایگاه‌های غیرقانونی در خاک این کشور، بارها با اعتراض دولت بغداد مواجه شده است، اما آنکارا به این سیاست خود ادامه داده است.
تأثیرات منطقه‌ای حمایت ترکیه از شبه‌نظامیان
- افزایش بی‌ثباتی در منطقه: حضور و تقویت گروه‌های شبه‌نظامی، باعث طولانی‌تر شدن درگیری‌ها و افزایش خشونت در سوریه، لیبی، عراق و قفقاز شده است.
- احیای شبکه‌های تروریستی: انتقال شبه‌نظامیان از یک منطقه به منطقه دیگر، به گسترش شبکه‌های افراطی در نقاط مختلف جهان کمک کرده است.
- تقویت گروه‌های افراطی: برخی از گروه‌هایی که از حمایت ترکیه برخوردار بوده‌اند، سابقه ارتباط با القاعده و داعش را دارند، که این امر باعث نگرانی از احیای این سازمان‌ها شده است.
- افزایش تنش‌های قومی و مذهبی: ترکیه با حمایت از گروه‌های خاص، تعارضات قومی و مذهبی را در مناطقی مانند سوریه، عراق و قفقاز تشدید کرده است.
حمایت ترکیه از گروه‌های شبه‌نظامی در مناطق مختلف، به‌جای تأمین منافع مشروع امنیتی، باعث تشدید ناامنی و افزایش تهدیدات تروریستی شده است. استفاده ترکیه از این گروه‌ها به‌عنوان ابزارهای نفوذ منطقه‌ای، نه‌تنها کشورهای هدف را دچار بحران کرده، بلکه به تهدیدی برای امنیت جهانی نیز تبدیل شده است. ادامه این روند می‌تواند به تعمیق درگیری‌های منطقه‌ای و گسترش تروریسم در سطح بین‌المللی منجر شود. ازاین‌رو، سیاست‌های ترکیه در این زمینه باید با نظارت و فشارهای بین‌المللی مورد بازبینی قرار گیرد.