صاحب‌خبر - خانه‌های خدا هر جای زمین، در هر شکل، اندازه و ابعادی که باشند، بناکردن آنها روایتی شنیدنی دارد. این روایت شنیدنی‌تر می‌شود وقتی جمعی از معماران، هنرمندان، اندیشمندان و نخبگان آن عصر دست به دست هم داده و مسجدی خاص را در محلی خاص بنا کرده باشند. مسجد دانشگاه تهران یکی از همین مساجد است که ساخت آن روایتی جالب دارد که دانستن آن موجب می‌شود وقتی وارد این مسجد می‌شویم و یا از رسانه برنامه‌های برگزار شده در این مسجد را می‌بینیم با نگاهی موشکافانه‌تر به جزئیات و رموز معماری، آیات به کار رفته در کاشی‌کاری‌ها و ابعاد زیبایی‌شناختی آن دقت کنیم. از سوی دیگر این مسجد در طول حدود 60 سالی که پابرجاست، محل حضور اندیشمندان و شخصیت‌های علمی و سیاسی مهم و محلی برای تجمعات تأثیرگذار در تاریخ کشور بوده است. فرهاد جلیلیان‌فرد، نویسنده و پژوهشگری است که دو جلد کتاب «مسجد دانشگاه تهران به روایت تصور و اسناد» و «دانش و نیایش؛ معماری مسجد دانشگاه تهران» را تألیف و در این کتاب‌ها به بررسی ابعاد تاریخی و هنری ساخت این مسجد پرداخته است. این پژوهشگر در گفت‌وگو با ایکنا به تشریح نحوه ساخت و ابعاد مختلف هنری و تاریخی این مسجد پرداخت که در ادامه این مصاحبه را با هم می‌خوانیم و می‌بینیم. کد ویدیو دانلود فیلم اصلی ایکنا ـ چگونه به بررسی تاریخ ساخت مسجد دانشگاه تهران علاقه‌مند شدید؟ فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران هستم و قبل از تحصیل در دانشکده فعالیت خوشنویسی داشتم؛ همین موضوع فتح بابی شد که با هدف ترجمه کتیبه‌های این مسجد، در خصوص مسجد دانشگاه تهران کتاب بنویسم. ایکنا ـ دانشگاه تهران از زمان تأسیس مسجد نداشت؛ چه اتفاقی افتاد که مسئولان این دانشگاه تصمیم گرفتند که آنجا مسجد بسازند؟ زمینی که اکنون در آن مسجد ساخته شده است، قبلاً زمین تنیس بود. در سال ۱۳۲۹ دانشجویان گروه معارف دانشگاه تهران تقاضا کردند که برای محل عبادت دانشجویان فکری شده و مسجدی ساخته شود اما این مسئله مسکوت ماند تا اینکه در سال ۱۳۳۳ مهندس عبدالعزیز فرمانفرمائیان (طراح مجموعه ورزشی آزادی) که از اساتید دانشگاه تهران بود به طراحی این مسجد اقدام کرد؛ کلنگ ساخت مسجد در خرداد ۱۳۳۴ زمین خورد و بعد از حدود ۱۱ سال وقفه در 22 مهر ۱۳۴۵ مسجد افتتاح شد. حضور فردی مثل رئیس جمهور پاکستان و اساتید دانشگاه تهران در مراسم افتتاح این مسجد نشان دهنده اهمیت این مسجد است. ایکنا ـ یعنی در اصل مطالبه دانشجویان موجب ساخت مسجد شد؟ بله؛ مطالبه دانشجویان بود و از طرف دیگر در قواعد مسجدسازی اصل توحید داریم و در گاه‌شماری مکتب تشیع مراسم بسیاری در مساجد برگزار می‌شود و دانشجویان به خاطر اینکه محلی برای عبادت و تجمع داشته باشند تقاضا کردند که این مسجد ساخته شود. ایکنا ـ دلیل 11 سال وقفه در ساخت مسجد چه بود؟ یک سری کارشکنی‌هایی صورت می‌گرفت و مخالفت‌هایی بود. همچنین بهانه‌هایی می‌آوردند مثل نبود بودجه که حتی خود جهانشاه صالح، ریاست وقت دانشگاه معترض بوده که چرا دانشگاه زودتر بودجه‌ای برای مسجد در نظر نمی‌گیرد و مسجد زودتر ساخته نمی‌شود. طی این ۱۱ سال، ساخت مسجد دستخوش اتفاقات زیادی شده است. برای مثال، در سال ۱۳۳۹، در روزنامه اطلاعات جوان خبری منتشر شد که در آن به این موضوع اعتراض کردند که چرا مسجد باید نیمه‌کاره رها شود. این نیمه‌کاره ماندن مسجد تا اوایل سال ۱۳۴۲ به طول انجامید. در اواخر اسفند سال ۱۳۴۱، تجمعی در مسجد مجد تهران، واقع در خیابان حسن‌آباد، برگزار شد. این تجمع به مناسبت شهادت یکی از دانشجویان نهضت آزادی بود و غلامرضا تختی و پسر دکتر مصدق نیز در این تجمع حضور داشتند. در این تجمع با جمعیتی حدود ۶۰۰ نفر، اعتراضی مبنی بر اینکه چرا مسجد دانشگاه تهران ساخته نمی‌شود نیز مطرح ‌شد. این اعتراض‌ها نتیجه داد و از سال ۱۳۴۲ به بعد، مسجد ساخته ‌شد. اسنادی که در دست داریم نشان می‌دهد که ساخت مسجد ۱۱ سال طول نکشیده است و در واقع، مسجد بین دو سال تا دو سال و نیم به صورت ضرب‌الاجلی ساخته و به اتمام رسیده است. یعنی پس از کلنگ‌زنی، ساخت آن انجام نشده ولی در اثر اعتراض‌ها طی دو تا دو سال و نیم مسجد دانشگاه را ساخته‌اند که جزئیان آن در کتاب آمده است. کد ویدیو دانلود فیلم اصلی ایکنا ـ معماری مسجد دانشگاه تهران با مساجد سنتی ایران متفاوت است، این مسجد براساس چه اصولی طراحی شده است؟ مهندس فرمانفرمایان طی مصاحبه‌ای بیان می‌کند که «من ساخت یک مسجد متفاوت را در نظر داشتم و آن چیزی که می‌خواستم و آن کانسپتی که در نظر داشتم را اجرا کردم». البته قبل از اینکه طراحی مسجد دانشگاه تهران به وی سپرده شود، مطالعه‌ای درباره‌ نحوه‌ ساخت مساجد در فلات ایران انجام داده بود. مسجد دانشگاه تهران متفاوت است به دلیل اینکه ساختار دانشگاه تهران متفاوت است. دانشگاه تهران به عنوان نمادی از مدرنیته است و به همین دلیل هم یک مسجد کاملاً متفاوت در آن می‌بینیم. فرمانفرمایان سه پروژه‌ مهم تاریخی انجام داده است: مسجد دانشگاه تهران، موزه فرش و نمایشگاه اکسپو ۱۹۶۷ مونترال کانادا. وی در این سه پروژه، سبک کاری مشترکی داشته است. برای مثال، در موزه فرش، وی از دار قالی و پوشش دار قالی استفاده کرده تا هنر و صنایع دستی ایران را معرفی کند. در نمایشگاه اکسپو ۱۹۶۷ مونترال از کاشی‌های فیروزه‌ای استفاده کرده تا نشان دهد که در پس یک معماری مدرن، یک فضای ایرانی نهفته است. در پروژه‌ مسجد دانشگاه تهران نیز تلاش کرده تا هنر و فرهنگ ایرانی را به جهانیان معرفی کند. در مورد مسجد دانشگاه تهران، کتیبه‌های آن بسیار مورد توجه قرار گرفته‌اند. در این مسجد، حدود ۵۰۰ متر کتیبه وجود دارد که ۲۵۰ متر آن مربوط به حیاط مسجد است. معماری مسجد بسیار ساده و متقارن است و شامل یک گنبدخانه مکعب‌شکل است. در مقابل، فضای حیاط با ارتفاعی کمتر از شبستان طراحی شده و کتیبه‌هایی برای آن انتخاب کرده است. جالب اینجاست که در آن زمان، دقت زیادی بر روی انتخاب کتیبه‌ها صورت گرفته است. آقای سنگلجی، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی، کتیبه‌ها را انتخاب کرده‌اند. احمد نجفی زنجانی، که بیش از ۸۴ بنای مهم در ایران و جهان را طراحی کرده است(از جمله مهمانخانه سفارت ایران در واشنگتن، ضریح حضرت معصومه(س) و ضریح حضرت رقیه(س) در سوریه)، در این پروژه مشارکت داشته است؛ وی فردی بسیار پرکار و از استادان برجسته‌ آن زمان بود. براساس آنچه در مدارک آمده است، در انتخاب کتیبه‌ها فقط آقای سنگلجی نقش نداشته و خود فرمانفرمایان نیز نقش داشته است. در طراحی حیاط مسجد، با ارتفاع بالای یک متر پهنای کتیبه مواجه می‌شویم که در طراحی مساجد این مقدار جانمایی و اجازه دادن معمار به هنرمندش برای نمایش کتیبه کم اتفاق می‌افتد. در آنجا، حدود ۲۵۰ متر کتیبه به صورت کمربندی دور تا دور حیاط داخلی و خارجی قرار گرفته‌اند. انتخاب آیات کتیبه‌ها با همکاری آقای سنگلجی انجام شده اما به نظر می‌رسد که یک خوشنویس نیز در تنظیم و صورت‌بندی خطوط نقش داشته است. در برخی موارد، صورت‌بندی و فرم به انتقال محتوا کمک می‌کند و پیوندی بین فرم و محتوا ایجاد می‌شود. اینجا نیز نباید به سادگی از کنار این موضوع گذشت که فقط آقای سنگلجی سفارش داده که آیات خاصی نوشته شوند. برای مثال، در حیاط اصلی مسجد دانشگاه تهران، سوره‌ قلم به طور کامل نوشته شده است. زمانی که شما در حیاط اصلی مسجد قدم می‌زنید، می‌توانید سوره‌ قلم را بخوانید. خوانش سوره قلم زمانی اتفاق می‌افتد که صورت شما به سمت دانشگاه باشد نه مسجد و این انتخاب بسیار مفهومی است، زیرا مسجد در محیط دانشگاهی قرار دارد و سوره‌ قلم به موضوع علم و دانش اشاره دارد و برای اینکه این سوره به راحتی توسط نمازگزاران و بازدیدکنندگان خوانده شود، آیات یک تا چهار سوره قلم با صورت‌بندی بسیار ساده‌ای نوشته شده‌اند. خواندن خط ثلث دشوار است، اما در اینجا تلاش شده تا این بخش به سادگی قابل خواندن باشد. بنابراین این پروژه نتیجه‌ همکاری بین معمار (فرمانفرمایان)، آیت‌الله سنگلجی (استاد دانشکده حقوق) و خوشنویس بوده است. این همکاری تنها محدود به انتخاب آیات نبوده، بلکه شامل طراحی و صورت‌بندی دقیق کتیبه‌ها نیز می‌شود. کد ویدیو دانلود فیلم اصلی ایکنا ـ ساخت این مسجد چه تأثیری در ساخت مساجد برای سایر دانشگاه‌ها داشت؟ در سال ۱۳۶۲ مسجد دانشگاه شریف توسط دکتر مهدی حجت ساخته شد، که از شخصیت‌های برجسته دانشگاه تهران بود و این پروژه با کمک‌های مردمی انجام شد. در اصل ساخت مسجد در دانشگاه تهران به الگویی برای ساخت مساجد در سراسر دانشگاه‌های ایران تبدیل شد. این مسجد الگویی شد که مساجد دیگری نیز در دانشگاه‌های دیگر ساخته شود. عملاً بعد از ساخت مسجد در دانشگاه تهران، هیچ دانشگاهی در ایران بدون مسجد ساخته نشد. ایکنا ـ کتیبه‌های مسجد دانشگاه تهران مزین به کدام آیات است؟ در این مسجد دو فضای متفاوت داریم؛ حیاط و شبستان. در حیاط مسجد، هفت سوره انتخاب شده است. اولین آیاتی که در حیاط مسجد خوانده می‌شود، آیه ۱۳ سوره حجرات است. این آیه ما را به مفهومی دعوت می‌کند که همه انسان‌ها از یک زن و مرد آفریده شده‌اند و برترین افراد، با تقواترین آن‌ها هستند. این آیه هیچ اشاره‌ای به دین خاصی ندارد و بیشتر بر جنبه‌ انسانی تأکید می‌کند. دومین آیه‌ای که انتخاب شده، آیات 65 و 66 سوره آل‌عمران است که درباره اختلاف بین یهودی‌ها و مسیحیان صحبت و اشاره می‌کند که دین واقعی نزد خداوند، دین ابراهیمی است و خداوند به چیزی آگاه است که دیگران از آن بی‌خبرند. سومین آیه‌ای که هنگام ورود به مسجد خوانده می‌شود، در کتیبه سمت راست مسجد قرار دارد و اشاره می‌کند که مسجد بر پایه تقوا ساخته شده است. این انتخاب‌ها بسیار هوشمندانه بوده‌اند. آقای سنگلجی، آقای زنجانی و دیگران می‌توانستند مثلاً انتخاب کنند که آیت‌الکرسی نوشته شود اما این سه انتخاب بسیار هوشمندانه بوده است. زمان زیادی صرف شد تا متوجه شوم اولین آیه‌ای که نوشته شده کدام آیه است؛ از سطرنویسی هنر خوشنویسی که از سمت راست خوانده می‌شود پی‌بردم که کتیبه‌ای است که زمان ورود از سمت چپ دیده می‌شود و شامل آیه 12 سوره حجرات است. زمانی که وارد حیاط اصلی می‌شویم، در تمام حیاط و از هر سه ورودی، سوره قلم و سوره ضحی دیده می‌شود. انتخاب سوره ضحی یک وجه تاریخی نیز دارد، چراکه در صدر اسلام نیز در یکی از مساجد در بخش جنوبی مسجد این سوره نوشته شده بود. در بخش جنوبی مسجد دانشگاه تهران نیز سوره ضحی به سمت قبله نوشته شده است. در قسمت ورودی شرقی و غربی نیز آیاتی از سوره آل عمران کار شده است. در قسمت ورودی خواهران نیز یک اتفاق جالب توجه رخ داده و زمانی که از دانشگاه علوم پزشکی با شیبی که وجود دارد به سمت مسجد پایین می‌آییم یکی از آیات سوره آل عمران انتخاب شده که گویی به کسانی که از آنجا عبور می‌کنند، پند می‌دهد که اگر خداوند محبت را در دل‌های شما قرار نمی‌داد، ممکن بود با هم به ستیز بپردازید. این انتخاب بسیار هوشمندانه بوده است. در مورد کتیبه‌هایی که داخل شبستان کار شده، باید بگویم که ۱۴ سوره در آنجا نوشته شده است که به نشانه ۱۴ معصوم انتخاب شده‌اند. مسجد دانشگاه تهران مسجدی است که محراب ندارد. وقتی وارد مسجد می‌شوید، قبله کمی به سمت راست متمایل است. اگرچه در سال‌های بسیار قبل، بسیاری فکر می‌کردند که قبله مسجد دانشگاه مستقیم است اما در واقع، قبله مسجد دانشگاه جایی است که در بالا عبارت «لا اله الا الله محمد رسول الله، علی ولی‌الله» نوشته شده و در پایین آن، ابتدای سوره یاسین قرار دارد. وجوه روبه‌رویی تمام ستون‌های مورب داخل مسجد نیز تماماً با سوره یاسین نوشته شده‌اند. اینجا محراب به معنای سنتی وجود ندارد. محراب به لحاظ کالبد معماری، قلب مسجد شناخته می‌شود اما در مسجد دانشگاه تهران سوره یاسین به عنوان قلب قرآن انتخاب شده است. این انتخاب‌ها به این دلیل انجام شده‌اند که مسجد در محیط دانشگاهی قرار دارد و از طریق نوشتار، مفاهیم را انتقال می‌دهند. شاید به نظر بیاید که فضای متکثری در حیاط و شبستان به وجود آمده است، اما آیات متعدد به نحوی انتخاب شده که اشاره دارد اینجا یک محیط دانشگاهی است و مفاهیم از طریق نوشتار منتقل می‌شود. یکی از جالب‌ توجه‌ترین کارهایی که در کتیبه‌نگاری انجام شده، تأکید بر نام مسجد در چهار جهت جغرافیایی است. آیه ۱۸ سوره جن که می‌فرماید: «وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدًا؛‌ و مساجد ويژه خداست پس هيچ كس را با خدا مخوانيد». در چهار جهت مسجد نوشته شده است که تأکید می‌کند، مسجد خانه خداست و غیر از خدا کسی را نخوانید. همچنین، تأکید بر نشانه‌شناسی مکتب تشیع نیز در این مسجد دیده می‌شود، یعنی اینجا مسجد شیعیان است. در شبستان مسجد، دو نشانه‌شناسی وجود دارد و در انتهای قبله، سه بار عبارت «طیبین و طاهرین» نوشته شده که به مکتب تشیع اشاره می‌کند. این عبارت هم در حیاط و هم در داخل شبستان دیده می‌شود. یکی دیگر از کارهای جالب توجه، نحوه نوشتن سوره یاسین است. زمانی که شما این سوره را می‌خوانید، باید خلاف جهت عقربه‌های ساعت آن را بخوانید. این طراحی به گونه‌ای است که انگار برنامه‌ریزی دقیقی بین معمار، خوشنویس و انتخاب‌کننده آیات انجام شده است. این کار به بُعد روحانی مسجد نیز توجه داشته و خارج از فضا و زمان، چرخش و حرکت در این فضای دایره‌ای شکل را تداعی می‌کند. همچنین باید بگویم که در این مسجد روابط عددی جالبی نیز وجود دارد. برای مثال، در حیاط نیز ۱۴ دیواره انتخاب شده است. در مساجد عموماً می‌بینیم که اسامی ائمه نوشته می‌شود اما در این مسجد از زبان اشاره برای بیان این مفاهیم استفاده شده است. مسجد دانشگاه تهران با آیاتی که در آن انتخاب شده الگویی برای سایر مساجد است که در آن به سواد بصری یک خوشنویس، معمار و سواد خواندن دانشجویان احترام گذاشته شده است. کد ویدیو دانلود فیلم اصلی ایکنا ـ مناره‌های مسجد دانشگاه تهران چه ویژ‌گی‌هایی دارند؟ جمله‌ای که بر روی هر دو مناره کار شده، جمله «الملک لله؛ ملک از آن خداست» است. به خاطر تشدید ارتفاع مناره، کشیدگی حرف «الف» بر روی آن‌ها انتخاب شده است. همچنین، تکثر حرف «الف» را نیز در داخل و بیرون حیاط می‌بینیم. مناره‌ها به سبک سلجوقی ساخته شده‌اند و کاشی‌هایی که انتخاب شده، به رنگ سبز است که رنگ غالب معماری سلجوقی بوده است. در برج طغرل در شهر ری نیز این رنگ را می‌بینیم که به سبک سلجوقی ساخته شده است. استفاده از مصالح سنگ در پوشش مسجد دانشگاه تهران به معماری قبل از اسلام برمی‌گردد، ولی پلکان‌هایی که از داخل کار شده، به معماری بعد از اسلام ارتباط دارد. دو مناره‌ در آنجا کار شده، به اضافه گنبدی که شبیه هیچ‌کدام از گنبدهای رایج در ایران نیست. نورگیرهایی دارند که از طریق منافذ، نور به داخل شبستان می‌تابد. این نورگیرها متناسب با فرم ستون‌های موربی هستند که داخل شبستان قرار دارند. مسجد کاشی‌کاری فیروزه‌ای داشته است. در اسناد آن زمان، مبلغی حدود ۱۰۰ هزار تومان برای کاشی‌کاری هزینه شده بود، اما به مرور زمان و به دلیل عوامل جوی، این کاشی‌ها تخریب شده‌اند و اکنون پوشش ساده‌ای برای محافظت از آنها وجود دارد. این پوشش خاصیتی ندارد و فقط برای محافظت است. ایکنا ـ آیا مسجد دانشگاه تهران از زمان تأسیس فقط برای مباحث عبادی استفاده می‌شد؟ مسجد دانشگاه از حدود سال‌های ۱۳۴۸-۱۳۴۹ وارد یکسری درگیری‌هایی شد، به طوری که استاد مطهری که در سال ۱۳۵۰ امام جماعت مسجد بودند، از مسجد اخراج شدند و مسجد تعطیل شد. اوج فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی مسجد تحصن مردم و علما در بهمن ۱۳۵۷ برای اعتراض به جلوگیری از ورود امام به کشور بود. قبل از انقلاب نیز آیین‌های نیایش با حضور اساتید و چهره‌های مذهبی مانند آیت‌الله سنگلجی برگزار می‌شد. گفته شده که ایشان اولین امام جماعت مسجد بودند. آقای دکتر امامی نیز در این مسجد بودند که از اساتید دانشکده حقوق بودند و امام جماعت تهران را بر عهده داشته‌اند. بعد از انقلاب، این کنش‌های اجتماعی به دلیل ارتباط بین آموزه‌های دینی و خواسته‌های مردم، مسجد را بیش از پیش از بعد اجتماعی فعال کرد. در کتاب «مسجد دانشگاه تهران به روایت تصویر و اسناد» بخش جداگانه‌ای را به تحصن و کنش‌های اجتماعی اختصاص دادم که حاصل حدود هفت ماه مطالعه در کتابخانه مرکز اسناد انقلاب اسلامی بود. این کتاب شامل تصاویری از ابتدای تقاضای دانشجویان گروه معارف تا کلنگ‌زنی و مراسمی است که شخصیت‌های مهمی در آن حضور داشتند. بسیاری از رؤسای جمهور و وزرای کشورهای خارجی نیز در این مسجد حضور یافته‌اند و به مرور زمان، این مسجد به جایگاهی بسیار مهم و برجسته در تاریخ معاصر ایران تبدیل شد. مسجد دانشگاه تهران فضای بسته‌ای ندارد و از هر سه دانشکده افراد می‌توانند وارد آن شوند و فضای باز و صمیمی برای دانشجویان انتخاب شده است. مسجد در زمان پیامبر(ص) نیز فقط محل نماز نبوده بلکه محل تعدیل مشکلات اقتصادی و باز کردن گره از مشکلات مردم بوده است. کد ویدیو دانلود فیلم اصلی ایکنا ـ یک مسجد در قلب دانشگاه بزرگی مثل دانشگاه تهران چه تفاوتی باید با سایر مساجد داشته باشد؟ مسجد دانشگاه تهران در مرکز شهر ساخته شده است. برخی گمان می‌کنند دانشجویان و اساتید در اینجا حضور دارند، اما مردم اطراف نیز به نوعی با این مسجد عجین شده‌اند. یعنی در شب‌های قدر، مراسم ماه رمضان، یا حتی اعتکاف دانشجویی که در اینجا برگزار می‌شود، بسیاری از مردم نیز حضور دارند. این وابسته به شرایط اجتماعی است که چه رخدادی در مسجد شکل بگیرد. در زمان کرونا مسجد تعطیل نشد و به محلی برای جمع‌آوری کمک‌ها تبدیل شد. این شرایط خاص در یک برهه زمانی اتفاق افتاد و نشان می‌دهد که مسجد بسته به شرایط اجتماعی می‌تواند نقش‌های مختلفی ایفا کند. اینکه چه مراسمی در مسجد برگزار شود یا چه اتفاقاتی در آن رخ دهد، به شرایط جامعه بستگی دارد. اگرچه قبل از همه این‌ها، مسجد نیاز به یک کالبد ظاهری بسیار کاربردی و مناسب دارد. آیین غبارروبی یکی از مواردی است که نشان می‌دهد باید به کالبد مسجد اهمیت دهیم. مسجد دانشگاه تهران امروز از نظر کالبد نیازمند توجه است. نه اینکه مسجد نیازمند باشد؛ ما، اساتید و دانشجویان نیازمند هستیم که مسجد دانشگاه تهران سرپا بایستد. نیاز داریم که این مسجد حفظ شود و جمعی از افراد علمی و مردم در آن حضور داشته باشند. بسته به شرایط زمان است که این مسجد می‌تواند به شکل‌های مختلفی این تجمع‌ها را بپذیرد. ایکنا ـ آیا در بنای مسجد از مصالح خاصی استفاده شده که موجب استحکام بیشتر مسجد شود؟ این مسجد اکنون ۶۰ ساله شده است و نیاز به بازسازی دارد. در طول تحقیقاتی که درباره آثار آقای فرمانفرمایان داشتم، با معمارهایی که با وی همکاری می‌کردند آشنا شدم. یکی از معمارها سندی را به من معرفی کرد. این سند از سازمان برنامه و بودجه دفتر ریاست جمهوری تهیه شده و مشخصات فنی و عمومی مسجد را شامل می‌شود. این سند مربوط به اداره کل ساختمان دانشگاه تهران است و یک پیوست دارد که هنوز به دست نیاورده‌ام و باید با سازمان برنامه هماهنگی شود تا آن را دریافت کنم. در این سند قید شده که چه مصالحی استفاده شده و مرغوبیت آنها چگونه است. اگر مصالح مرغوب نبودند، شاید کتیبه‌ها بیشتر از این آسیب می‌دیدند. اما طبق این سند، بیشتر مصالح بسیار مرغوب انتخاب شده و در مسجد به کار رفته است. یکی از مصالحی که برای من جالب توجه بود، موادی بود که روی سازه‌های فلزی مسجد استفاده شده است. این مواد بسیار جدید هستند و شاید هنوز در مساجد و ساختمان‌های دیگر کمتر استفاده می‌شوند، اما در آن زمان در این مسجد به کار رفته‌اند. بنابراین، وجود چنین سندهایی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم مسجد چقدر مقاوم است و چه مقدار نیاز به مرمت و یا بازسازی دارد. این‌ موارد مربوط به وضعیت فعلی مسجد دانشگاه تهران است. ایکنا ـ شرایط کنونی مسجد دانشگاه تهران چگونه است؟ مسجد آسیب‌های فنی دارد که به مرور زمان و به دلیل فرسودگی طبیعی ایجاد شده‌اند. این یک فرایند طبیعی است که طبیعت به ما تحمیل می‌کند. علاوه بر این، عوامل انسانی نیز باعث آسیب‌هایی به کتیبه‌ها و دیگر بخش‌های مسجد شده‌ است. دومین موردی که در مسجد اتفاق افتاده، آسیب‌های اجتماعی است. مسجد نیاز دارد تا خود را به عنوان یک مونومان (بنای یادبود) معرفی کند. این مونومان باید وقایع سیاسی را به دانشجویان جدید و دانشجویان ایرانی نشان دهد. مسجد اکنون فاقد پلاک است، یعنی دانشجویان نمی‌دانند معمار آن کیست، کتیبه‌نویس آن کیست، یا چه فرایند نشانه‌شناسی و معناشناسی در آن اتفاق افتاده است، چه کسانی در اینجا حضور داشتند و ... . همه این‌ موارد را به دفتر دانشگاه تهران و نهادهای دیگر گزارش و خلاصه‌ای از آنچه که یک پلاک می‌تواند روی دیوارهای مسجد داشته باشد، به شکل مکتوب تهیه و مطابق با هر دو کتاب و اسناد، به دفتر نهاد رهبری تقدیم کردم تا مسجد صاحب یک پلاک شود. این پلاک می‌تواند شروع خوبی برای مرمت کتیبه‌ها، ساختار مسجد، مناره‌ها و دیگر بخش‌های مسجد باشد. این مسجد اکنون پیر است. هدف جمع‌آوری اسناد و تألیف هر دو کتاب که حاصل کاری است که از سال ۱۳۹۷ شروع کردم(اگرچه به دلیل کرونا مدتی کتابخانه‌ها تعطیل بودند) این بود که شناسنامه‌ای برای مسجد تهیه کنم و مسجد اختصاصاً صاحب این دو جلد کتاب و اسناد شود. مسجد دانشگاه تهران نیازمند این است که مطابق با اتفاقاتی که افتاده، بیشتر معرفی شود تا برای بازسازی آن سرمایه‌گذاری کنند. این مسجد نیاز به نجات دارد، به خصوص به لحاظ کالبدی که در طول زمان دچار فرسودگی شده است. کتیبه‌ها و بسیاری از بخش‌های دیگر آن نیاز به توجه دارد. هدف من این بود و تا جایی که توانایی علمی و معلوماتم اجازه می‌داد، از اساتیدی که نام بردم کمک گرفتم و این کتاب به سامان رسید. منتظرم این کتاب‌ها در دسترس عموم قرار گیرد و توجه خاصی به آن شود تا ان‌شاءلله مسجد دانشگاه تهران به مسجدی تبدیل شود که دلخواه دانشگاه، دانشجویان و جمع علمی کشور باشد. گفت‌وگو از زهرا ایرجی انتهای پیام∎​