چهارگوش نقره‌ای که بر فراز و فرودهای آن نقش ابدی قلم‌زنی حک شده است، پیش‌روی ماست، فضایی مقدس که دل را می‌برد و چشم را می‌بندد تا رها باشیم. این قاب چهارگوشه با ایوان‌های زیبایش، زیباترین قابی است که وجود ما را به پرواز درمی‌آورد. همه ما وقتی در مقام زائر، خود را به پیشگاه امام رضا(ع) می‌رسانیم، چنان در حال و هوای معنوی خود غرق هستیم که کمتر متوجه ظرافت و زیبایی ضریح سراسر هنر حضرت رضا(ع) می‌شویم. کافی است یک بار بر هنر به کار رفته در ساخت این ضریح متمرکز شویم. طرح‌ها و زرق و برق نقره و طلا با ما حرف می‌زنند. هر تکه از آن، قابی منحصر به‌فرد از هنر ایرانی و اسلامی است، اما ما می‌خواهیم از قلم‌هایی بگوییم که با هنر دست قلم‌زنان بر صفحات طلایی و نقره‌ای آن فرود آمده است.
سفر هنر از نصف‌جهان به دیار خراسان
قلم‌زنی، هنری اصیل است با هویت ایرانی که می‌توان منشأ آن را در اصفهان، شیراز و تبریز یافت. هنری که دست هنرمند با کمک قلم و چکش بر صفحات نقره، طلا، مس و برنج ماندگار می‌کند. اگرچه برای این هنر ایرانی مبدأ تاریخی مشخصی پیدا نمی‌شود، اما می‌توان در طول تاریخ ردِ آن را بر ظروف، بناها و آثار هنری یافت. با ورود اسلام به ایران، با توجه به رویکرد دینی مردم و اعتقاداتی که داشتند، هنر قلم‌زنی هم از رسوم و آموزه‌های دینی متأثر شد و البته این هنر در ساخت بناهای دینی و مذهبی هم مورد استفاده قرار گرفت.
این هنر این روزها نزد هنرمندان قلم‌زن اصفهانی به عنوان یکی از صنایع دستی پررونق شناخته می‌شود. هنری که محصول آن تا جای‌جای ایران و حتی جهان سفر کرده است، استادان نامدار این هنر هم اکثراً برخاسته از دیار نصف‌جهان هستند و هنر آن‌ها بر ضریح حضرت رضا(ع) هم نشسته است.
قلم‌زنی روی طرح استاد فرشچیان
سازه مشبک زیبا و چشم‌نوازی که بر مزار حضرت رضا(ع) قرار گرفته، پنجمین ضریح این بقعه مبارکه است. این ضریح که به ضریح آفتاب معروف است، در سال ۱۳۷۹ رونمایی شد. ساخت این بنای زیبای چهارگوشه حدود ۶ سال زمان برد و از طراحی تا ساخت را اساتید مطرح و نامدار پیش بردند. استاد محمود فرشچیان طراح نمای بیرونی و داخلی ضریح بود که در طرح هر دو فضا، تجربه سال‌ها هنرِ ناب خود را در هم آمیخت تا یک اثر چشم‌نواز و پر از ذوق هنری را پیش چشم سازندگان بگذارد. طرحی که نقوش ایرانی را در خود دارد و تولد یک اثر زیبا را مهیا می‌کند.
هنرمندان قلم‌زن ضریح امام هشتم شیعیان(ع) پنج سال بر این مهم متمرکز شدند تا طرح بی‌نقص استاد فرشچیان را جامه عمل بپوشانند و در عین حال فضایی معنوی و اثرگذار پدید آورند. برای این مهم یک گروه از بهترین‌ها گرد هم آمدند و سرپرستی آن گروه به استاد مصطفی خدادادزاده سپرده شد. قاب‌ها، ستون‌ها، لچکی‌ها و ایوان‌ها که ترکیبی از طلا و نقره هستند همه با قلم‌زنی‌های زیبای این اساتید، زینت داده شده‌اند.
نقش گل و شکوفه مانند نقاشی
چهارگوشه سراسرنور ضریح امام هشتم(ع) دو ضلع طولی با چهار ایوان دارد و عرض‌های آن دارای سه ایوان است. در لچکی‌های اضلاع طولی، قاب‌های زیبای قلم‌زنی، نگاه‌ها را خیره می‌کنند، طرح‌های برجسته بر صفحات طلا و نقره که در مرکز سه گل آفتابگردان ایجاد شده‌اند، گل‌هایی که نماد شمس‌الشموس هستند و درون آن‌ها القاب الهی به خط ثلث قلم‌زنی شده‌است.
نقوش اسلیمی و ختایی هم از این گل‌های آفتابگردان نشأت گرفته و در تمام فضای لچکی تا انتهای قاب‌ها به گردش درآمده‌اند و تا پایان ضریح ادامه دارند. در این قاب‌ها با برجستگی‌ها و فرورفتگی‌های بسیار، گل‌ها، برگ‌ها و شکوفه‌ها نیز با دقت بسیار زیادی قلم‌زنی شده‌اند. در نتیجه حرکت دو جسم سخت بر همدیگر، یعنی قلم و صفحه فلزی چنان ظرافتی دیده می‌شود که گویی نقاشی‌ای بر صفحه کاغذ خلق شده است. نقاشی‌ای که رنگ ندارد، اما پر از حس و شکست نور در تصویر است.
این اثر هنری در نشست‌های هنری به عنوان فاخرترین اثر قلم‌زنی کشور معرفی می‌شود و همواره الگویی است برای کسانی که می‌خواهند هنر ایرانی و اسلامی را بشناسند و بشناسانند.
خود حضرت(ع) یاری کردند
چکش زدن بر قلمی که قرار است پدید آورنده نقش و نگار ضریح حضرت رضا(ع) باشد، افتخاری است که پاداش سال‌ها کار هنری است. کاری که سبب شده یک هنر اصیل ایرانی زنده بماند و توسعه یابد. مصطفی خدادادزاده در توصیف روزهای کار در این پروژه می‌گوید: «حال ویژه‌ای داشتم، به عشق آقا چکش می‌زدم و قلم‌زنی می‌کردم. همیشه تلاش می‌کردم کاری که قبول کرده‌ام به بهترین نحو ممکن انجام شود و با دقت خاصی کار را دنبال می‌کردم. حالا پس از گذشت چندین سال از آن روزها، هر وقت به حرم مطهر امام هشتم(ع) مشرف می‌شوم پیش وجدان خودم حس خوبی دارم و خدا را شاکرم که این تجربه زیبا را به من عطا کرد».
استاد خدادادزاده در بیان یاری خود حضرت(ع) در این کار می‌گوید: «در همه لحظات از خود حضرت(ع) مدد می‌خواستم و دعا می‌کردم به عنایت ایشان کاری ماندگار ارائه دهم، ضمن اینکه همیشه آنجا امام رضا(ع) را حاضر و ناظر می‌دانستم و قطعاً عنایت ایشان گره‌های کار را باز می کرد. حضور در این پروژه سبب شد همه بخش‌های ضریح را دوست داشته باشم و خاطرات متفاوت و زیبایی از آن روزها در ذهنم حک شود».