ایران با دارا بودن یکی از بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی در جهان، همواره با چالش ناترازی گاز در فصول سرد سال مواجه بوده است. این ناترازی بیش از آنکه ناشی از کمبود منابع باشد، به دلیل مصرف غیر بهینه در بخش خانگی و استفاده از تجهیزات گرمایشی فرسوده و پرمصرف است. در حالی که بسیاری از کشورهای جهان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و سیاست‌گذاری‌های صحیح، مصرف انرژی خود را بهینه کرده‌اند، در ایران همچنان بخاری‌های راندمان پایین و سیستم‌های گرمایشی غیراستاندارد بخش قابل‌توجهی از انرژی را هدر می‌دهند. یکی از راهکارهای اساسی برای کنترل این بحران، اجرای طرح تعویض بخاری‌های فرسوده و جایگزینی آن‌ها با بخاری‌های کم‌مصرف و همچنین اصلاح نظام تعرفه‌گذاری گاز از طریق پلکانی شدن قیمت‌ها است.
طرح تعویض بخاری‌های فرسوده؛ راهکاری برای کاهش مصرف گاز و رفع ناترازی انرژی
جعفر قادری، نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، با اشاره به بحران ناترازی گاز در کشور و افزایش شدید مصرف در فصل زمستان، بر ضرورت اصلاح الگوی مصرف انرژی و جایگزینی بخاری‌های فرسوده و پرمصرف با بخاری‌های کم‌مصرف و راندمان بالا تأکید می‌کند. وی می‌گوید که مشکل اصلی ناترازی گاز، نه کمبود منابع بلکه مصرف غیر بهینه در بخش خانگی است که بخش عمده‌ای از گاز کشور را هدر می‌دهد.
وی با اشاره به برنامه‌ریزی‌های مجلس در برنامه هفتم برای تعویض ۵ میلیون بخاری فرسوده، این اقدام را گامی مؤثر در کاهش مصرف بی‌رویه گاز و جلوگیری از فشار به بخش‌های تولیدی و صنعتی می‌داند. قادری خاطرنشان می‌کند که با اجرای این طرح، مصرف گاز سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب کاهش خواهد یافت و این میزان صرفه‌جویی می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های انرژی و تأمین پایدار گاز صنایع کمک کند. به گفته وی، در حال حاضر، به دلیل مصرف بالای گاز در بخش خانگی، صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌ها در فصل زمستان دچار کمبود انرژی می‌شوند و این امر نه‌تنها تولید را مختل می‌کند، بلکه بر صادرات و رشد اقتصادی نیز اثر منفی می‌گذارد.
تعرفه‌گذاری پلکانی؛ راهکاری برای تشویق به استفاده از تجهیزات کم‌مصرف و بهینه
نایب رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، قیمت‌گذاری نامناسب گاز را یکی از عوامل اصلی مصرف بی‌رویه در بخش خانگی می‌داند. وی تأکید دارد که به دلیل ارزان بودن گاز، بسیاری از مردم ارزان‌ترین و بی‌کیفیت‌ترین بخاری‌ها را خریداری می‌کنند، درحالی‌که این بخاری‌ها علاوه بر راندمان پایین، مصرف بسیار بالایی دارند. قادری معتقد است که اجرای تعرفه‌گذاری پلکانی، می‌تواند به تغییر رفتار مصرف‌کنندگان و کاهش مصرف بی‌رویه کمک کند.
به گفته وی، با افزایش تدریجی قیمت گاز برای مشترکان پرمصرف، این افراد مجبور خواهند شد که الگوی مصرف خود را اصلاح کنند و از وسایل گرمایشی کم‌مصرف‌تر استفاده کنند. در مقابل، افرادی که مصرف معقول و بهینه‌ای دارند، همچنان از تعرفه‌های یارانه‌ای بهره‌مند خواهند شد. وی تأکید می‌کند که این سیاست علاوه بر کاهش هدررفت انرژی، باعث می‌شود منابع مالی حاصل از افزایش تعرفه مشترکان پرمصرف، برای توسعه زیرساخت‌های گازی و حمایت از صنایع تولیدی به کار گرفته شود.
قادری تصریح می‌کند که با ممنوعیت فروش بخاری‌های پرمصرف، اجرای تعرفه‌گذاری پلکانی و جایگزینی تدریجی بخاری‌های هرمتیک، می‌توان نه‌تنها مصرف گاز را کاهش داد، بلکه خانوارهای پرمصرف را به خوش‌مصرف تبدیل کرد. وی تأکید دارد که این اقدام، فشار بر شبکه گازرسانی کشور را کاهش داده و تأمین پایدار گاز در فصول سرد را تضمین خواهد کرد.
راهکارهای تأمین مالی برای اجرای طرح بدون نیاز به سرمایه‌گذاری دولتی
وی در ادامه تصریح می‌کند که دولت نیازی به سرمایه‌گذاری مستقیم در این طرح ندارد و می‌تواند از ظرفیت‌های بخش خصوصی بهره ببرد. قادری با اشاره به سازوکار ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید و ماده ۸ قانون حداکثر استفاده از توان داخلی، می‌گوید که دولت می‌تواند با ارائه تضمین‌های لازم، زمینه مشارکت بخش خصوصی را فراهم کند.
وی توضیح می‌دهد که با انتشار اوراق مشارکت و تأمین سرمایه از بازار، بخاری‌های کم‌مصرف تولید شده و در اختیار خانوارها قرار می‌گیرد و از محل صرفه‌جویی در مصرف گاز، اصل و سود سرمایه سرمایه‌گذاران بازپرداخت خواهد شد. به گفته وی، این روش نه‌تنها هزینه‌ای بر دوش دولت نمی‌گذارد، بلکه موجب توسعه تولید داخلی و اشتغال‌زایی در صنعت تجهیزات گرمایشی خواهد شد.
لزوم تغییر الگوی مصرف انرژی و حرکت به سمت منابع جایگزین
قادری با اشاره به لزوم تغییر الگوی مصرف انرژی در کشور، می‌گوید که باید به‌تدریج وابستگی کشور به گاز در گرمایش خانگی و تولید برق کاهش یابد. وی معتقد است که در کوتاه‌مدت، جایگزینی بخاری‌های کم‌مصرف یک راهکار عملی برای کنترل مصرف است، اما در بلندمدت، باید به سمت استفاده از انرژی‌های جایگزین همچون انرژی خورشیدی، انرژی هسته‌ای و حتی زغال‌سنگ در نیروگاه‌ها حرکت کرد.
وی خاطرنشان می‌کند که تا زمانی که مصرف غیر بهینه گاز کنترل نشود، کشور در فصل زمستان با بحران ناترازی مواجه خواهد بود و این موضوع تبعات اقتصادی و صنعتی گسترده‌ای خواهد داشت. وی در پایان تأکید می‌کند که دولت و وزارت نفت باید هرچه سریع‌تر اجرای مصوبه کمیسیون تلفیق برنامه هفتم را آغاز کنند.
به گفته او، اگر این طرح با سرعت اجرایی نشود، آهنگ رشد مصرف گاز ادامه پیدا خواهد کرد و کشور نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای آینده باشد. قادری همچنین تصریح می‌کند که با ورود صنایع به تولید بخاری‌های کم‌مصرف، می‌توان علاوه بر کاهش مصرف گاز، بازار رقابتی جدیدی در حوزه تولید تجهیزات گرمایشی ایجاد کرد که منجر به اشتغال‌زایی و رونق تولید داخلی خواهد شد.
وی در پایان افزود: به طور خلاصه ؛ ناترازی شدید گاز در کشور باعث شده که حتی تأمین برق نیز با مشکل مواجه شود، درحالی‌که ساخت نیروگاه‌های غیرگازی نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین و زمان طولانی است. در مقابل، تعویض بخاری‌های فرسوده یک راهکار سریع، کم‌هزینه و عملی برای کاهش مصرف گاز، بهبود بهره‌وری انرژی و رفع این ناترازی در کوتاه‌مدت خواهد بود. در همین راستا بر اساس برنامه هفتم توسعه، با اجرای طرح تعویض ۵ میلیون بخاری فرسوده، امکان کاهش ۱۰ میلیارد مترمکعبی مصرف گاز، بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی و تأمین پایدار گاز برای صنایع و نیروگاه‌ها فراهم خواهد شد.