«فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ» در خانه‌هایی که خداوند اذن داده تا رفعت یابند و نامش در آن‌ها ذکر شود. مساجد؛ این خانه‌های مقدس، در آستانه ماه مبارک رمضان حال و هوایی دیگر به خود می‌گیرند. دهه نکوداشت مساجد فرصتی است تا با غبارروبی و نظافت، این مکان‌های نورانی را برای استقبال از میهمانان خدا آماده کنیم. میهمانانی که در ماه رمضان با اشک‌های توبه و دعاهای سحری، به سوی خانه خدا می‌آیند تا در سایه‌سار رحمت الهی، غبار از دل‌های خود بزدایند.
در این میان حجت‌الاسلام والمسلمین علی ملانوری، رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور از جایگاه بی‌بدیل مساجد به عنوان کانون‌های تعلیم، تربیت و عبادت سخن می‌گوید. او بر این باور است که نظافت مساجد، تنها پاک کردن گرد و خاک نیست، بلکه غبارگیری از دل‌های مؤمنان و زدودن تاریکی‌ها از جامعه است؛ مساجدی که قرار است در ماه رمضان، ماه نزول قرآن و ماه میهمانی خدا میزبان نمازگزاران، روزه‌داران و عاشقان شب‌های قدر باشند.
اینجا در خانه خدا، هر غبارروبی، یک عبادت است و هر قدم، یک قربت.
نظافت مساجد؛ از عمل فیزیکی تا عبادت معنوی
در آموزه‌های دینی، نظافت مساجد نه تنها به عنوان یک عمل فیزیکی، بلکه به عنوان یک عمل معنوی توصیه شده است. این کار، فراتر از یک فعالیت معمولی، دارای ابعاد عمیق روحانی است که می‌تواند به یک عبادت تبدیل شود. اما چگونه می‌توان میان جنبه‌های فیزیکی و معنوی این عمل ارتباط برقرار و آن را به تجربه‌ای روحانی مبدل کرد؟
حجت‌الاسلام ملانوری پاسخ می‌دهد: هر عملی دارای دو جنبه ظاهری و باطنی است. جنبه ظاهری یا فیزیکی، همان جسم عمل است، در حالی که جنبه باطنی، روح آن عمل محسوب می‌شود. روح هر عمل با ذهنیت، باور و نگاه فردی که آن را انجام می‌دهد، شکل می‌گیرد. در مورد نظافت مساجد، این عمل نه تنها به پاکیزگی ظاهری خانه خدا می‌پردازد، بلکه دارای ابعاد معنوی عمیقی است که تنها با حضور و انجام آن می‌توان به درک این برکات نائل شد. برای درک معنویت این عمل، لازم است فرد خود به انجام آن اقدام کند. این درک به مرور زمان و با تداوم در انجام این کار، محسوس‌تر می‌شود. به عبارتی، معنویت نظافت مسجد مانند توانایی تکلم در یک کودک است که به‌تدریج و با گذشت زمان رشد کرده و آشکار می‌شود. با نگاهی عمیق و باور به اینکه این کار، خدمت به خانه خداست، فرد می‌تواند به درک معنویت این عمل نزدیک‌تر شود. با نگرشی صحیح و باور به ارزش معنوی این کار می‌توان آن را به عبادتی تبدیل کرد که هم جسم و هم روح را پاکیزه می‌کند.
نظافت مساجد؛ راهی برای جذب نسل جوان و کاهش آسیب‌های اجتماعی
وی با اشاره به حدیثی از پیامبر(ص) که فرمود «جارو زدن مسجد سبب آمرزش گناهان می‌شود» توضیح می‌دهد: با این سخن ارزشمند می‌توان به اهمیت نظافت مساجد در آموزه‌های دینی پی برد. پاکیزگی و نظافت مساجد نه تنها فضایی روح‌افزا و آرامش‌بخش ایجاد می‌کند، بلکه زمینه‌ساز حضور بیشتر مردم، به‌ویژه نوجوانان و جوانان در خانه خدا می‌شود. هنگامی که مسجد محیطی پاکیزه، منظم و مطهر داشته باشد، نوجوانان به‌طور طبیعی تمایل بیشتری برای حضور در آن پیدا می‌کنند. این حضور، فرصتی استثنایی برای بهره‌مندی آن‌ها از هزاران برکت علمی، دینی، معنوی و عبادی فراهم می‌کند. حضور مردم در مسجد، تنها محدود به انجام عبادات فردی نیست، بلکه به افزایش آگاهی و دانش اجتماعی آن‌ها نیز کمک می‌کند. این آگاهی در نهایت منجر به کاهش آسیب‌ها و گناهان در جامعه می‌شود. به عبارت دیگر، آبادی مراکز دینی مانند مساجد، به‌طور مستقیم به آبادی جامعه منجر می‌شود. هر چه مساجد بیشتر به عنوان کانون‌های فرهنگی، اجتماعی و معنوی مورد توجه قرار گیرند، تأثیرات مثبت آن در سطح جامعه نیز گسترده‌تر خواهد بود. بنابراین تشویق نسل جوان به مشارکت در نظافت و پاکیزگی مساجد، نه تنها به عنوان یک عمل عبادی، بلکه به عنوان گامی در راستای ساختن جامعه‌ای سالم و آگاه اهمیت فراوانی دارد. این کار علاوه بر ایجاد فضایی معنوی در مساجد، به نوجوانان و جوانان این فرصت را می‌دهد تا در محیطی پاک و روح‌نواز، از برکات معنوی و اجتماعی مسجد بهره‌مند شوند و در نهایت به کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کنند.
حفظ جایگاه مقدس مساجد در جامعه امروزی
مسجد در روایات اسلامی به عنوان خانه خدا و محل تجلی نور الهی معرفی شده است. این جایگاه مقدس، همواره به عنوان کانونی برای عبادت، تعلیم و تربیت و اجتماع مؤمنان مورد توجه بوده است. اما در جامعه امروزی چگونه می‌توان این جایگاه والا را حفظ و از تبدیل شدن مساجد به مکان‌های صرفاً اجتماعی جلوگیری کرد؟
به گفته رئیس ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور، کلید اصلی حفظ جایگاه مقدس مسجد، شناخت و آشنایی دقیق با این مکان مقدس است. برای این منظور لازم است متولیان و متصدیان مساجد با تلاش مضاعف به معرفی و تبیین دقیق جایگاه مسجد بپردازند. این معرفی باید به‌گونه‌ای باشد که عمق معنویت و قداست مسجد را به جامعه، به‌ویژه نسل جوان انتقال دهد. یکی از راه‌های مؤثر در این زمینه، استفاده از زبان هنر و تولید ادبیات فاخر است. هنر به عنوان ابزاری قدرتمند می‌تواند مفاهیم عمیق دینی و معنوی را به شکلی جذاب و تأثیرگذار به نوجوانان و جوانان منتقل کند.
مسجد؛ کانون تعلیم، تربیت و اعتکاف
ملانوری با استناد به آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع) مسجد را نه تنها مکانی برای اقامه نماز، بلکه مرکزی برای تعلیم، تربیت و اعتکاف معرفی می‌کند. وی یادآور می‌شود: مساجد در اعتقادات ما همواره محل اجتماع مردم در زمینه‌های عبادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بوده‌اند. در دهه آخر ماه شعبان می‌توان از این فرصت درراستای برنامه‌ریزی بهتر برای حضور اقشار مختلف، به‌ویژه کودکان، نوجوانان و جوانان در مساجد استفاده کرد. برنامه‌های فرهنگی، هنری، دینی و مذهبی می‌توانند زمینه‌ساز حضور پرشور و معنوی مردم در ماه مبارک رمضان باشند.
برنامه‌های جذاب و معنوی برای استقبال از ماه میهمانی خدا
ملانوری در پایان با توجه به افزایش حضور مردم در مساجد در ماه مبارک رمضان، به‌ویژه در مراسم نماز جماعت، افطاری‌ها و شب‌های قدر، به تمهیدات در نظر گرفته‌شده برای استقبال از میهمانان الهی اشاره کرده و می‌گوید: آماده‌سازی مسجد به منظور حضور بیشتر نمازگزاران برای اقامه نماز جماعت اول وقت، اجرای برنامه‌های جذاب برای نوجوانان مانند رقابت در مکبری، اذان‌گویی و ادعیه‌خوانی و تمهیدات لازم برای پذیرایی افطاری ساده توسط مردم با برنامه‌ریزی‌های متناسب با فرهنگ محله، از جمله این اقدامات است. همچنین برگزاری رقابت‌های قرآنی میان کودکان و نوجوانان، برپایی جشن‌های تکلیف ویژه مکلفان و روزه‌اولی‌ها در شب ولادت امام حسن مجتبی(ع) و احیای شب‌های قدر با برنامه‌های متنوع و پرمحتوا، از دیگر برنامه‌هایی است که برای ایجاد فضایی روح‌افزا و معنوی در مساجد در نظر گرفته شده‌اند. این برنامه‌ها نه تنها به جذب بیشتر مردم به مساجد کمک می‌کنند، بلکه زمینه‌ساز رشد معنوی و اجتماعی جامعه در ماه میهمانی خدا هستند.