وسعت و مساحت دریاچه نمک قم تقریباً حدود ۱۵ برابر شهر قم است و حدود ۷۰ کیلومتر از شهر قم فاصله هوایی دارد که فاصله زیادی نیست و می‌تواند تأثیرگذار باشد، اگر این ابعاد و فاصله را در نظر بگیریم و با توجه به جهت غالب بادهای تابستانی که ۶ماه در تابستان و بهار باد از سمت دریاچه به سمت شهر قم می‌وزد می‌تواند به صورت دائمی بر شهر قم تأثیرگذار باشد.
در شرایط فعلی هر چند اطراف دریاچه کانون‌های گردوغبار وسیعی شکل گرفته ولی خود دریاچه نمک هنوز گردوغباری ایجاد نکرده و علت هم این است که به اصطلاح زیست محیطی دریاچه هنوز حیات دارد و منابع آبی در آن وجود دارد و خودش را حفظ کرده است، اما اگر بخواهیم با بهره‌برداری از دریاچه نمک با هدف تأمین منافع اقتصادی مقدار زیادی از آب دریاچه را تبخیر و به اتلاف برسانیم، در آینده نه چندان دور این دریاچه به یک فاجعه زیست محیطی و کانون گردوغبار تبدیل می‌شود که مقابله با آن کار ساده‌ای نخواهد بود.
تشدید بحران
به تازگی دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گردوغبار نیز نسبت به تشدید بحران و خطر تبدیل دریاچه نمک به کانون غبارخیز کشور هشدار داده و اعلام کرده است: وضعیت منطقه سراجه در مجاورت دریاچه نمک به مرحله بحرانی رسیده است و هر تصمیم نادرست در مدیریت این دریاچه می‌تواند ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور را در معرض طوفان‌های گردوغبار قرار دهد. به گفته علی طهماسبی، در گذشته گردوغبار تنها چند روستای محدود را تحت تأثیر قرار می‌داد، اما امروز کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان و اهواز نیز به کانون‌های بحران تبدیل شده‌اند و بیم آن می‌رود که در آینده نه چندان دور استان قم نیز به کانونی دیگر تبدیل شود.
بستن شبکه آب‌راهی دریاچه
رئیس گروه منابع طبیعی مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی در این خصوص به «قدس» می‌گوید: در حوالی استان قم دو دریاچه وجود دارد که یکی دریاچه حوض سلطان و دیگری دریاچه نمک با مساحتی حدود ۲۰۰ هزار هکتار و بین استان‌های تهران، قم و سمنان واقع شده که به نوعی تالاب محسوب می‌شود و بی‌توجهی به حقابه در سه دهه گذشته این دریاچه را در وضعیت خطر قرار داده است.
علی‌اکبر دماوندی با اشاره به اینکه استان قم به لحاظ جغرافیایی در پایین‌دست حوضه آبریز دریاچه نمک قرار گرفته و همه رودخانه‌هایی که در استان‌های بالادست از جمله تهران، مرکزی، البرز و حتی بخش‌هایی از استان‌های همدان، قزوین و اصفهان جریان دارند وارد دشت‌های قم و درنهایت دریاچه نمک می‌شوند، می‌افزاید: در طول ۳۰ سال گذشته در این استان‌ها بیش از ۶۰ سد بزرگ و کوچک روی رودخانه‌هایی که شبکه آب‌راهی آن‌ها به دریاچه نمک منتهی می‌شود، ساخته شده است، بنابراین منابع آبی که در استان‌های دیگر قرار گرفتند در مطالعات و تقسیم‌بندی جغرافیایی خودشان استان قم را که در پایین‌دست است مورد توجه قرار ندادند و یکی از اثرات این مسئله تشکیل کانون‌های گردوغبار است، بنابراین درخصوص کنترل کانون‌های ریزگردساز، عامل اصلی را می‌توان حوضه آب و تأمین حقابه‌های زیست محیطی دانست.
تبدیل قم به کانون نمکی
دکتر دماوندی ادامه می‌دهد: اگر از هم اکنون از بحرانی شدن وضعیت دریاچه نمک قم پیشگیری نشود بی‌تردید در آینده نه چندان دور استان قم نیز به یکی دیگر از کانون‌های گرد و غبار و ریزگردهای نمکی تبدیل خواهد شد و دریاچه و اکوسیستم موجود در آن که هزاران سال پایدار بوده به خطر خواهد افتاد و اگر دریاچه نمک قم به مرحله بحران برسد تهدیدی جدی برای ساکنان استان‌های تهران، قم و سمنان محسوب می‌شود که تبعاتی همچون تحمیل هزینه‌های درمانی به نظام سلامت کشور و مهاجرت شهروندان را به همراه دارد.
این استاد دانشگاه با اشاره به افزایش دو برابری مصرف آب در استان قم در ۱۵ سال گذشته می‌گوید: توسعه قابل توجه این استان در سه دهه گذشته؛ با افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش مصرف آب کشاورزی و آب شرب همراه بوده که موجب ساخت سدهای متعدد و حفر چاه‌های غیرمجاز برای تأمین آب این بخش‌ها شده است که منجر به کاهش حقابه این دریاچه شده و پیش‌بینی می‌شود اگر این رویه ادامه یابد خطر ناشی از طوفان نمک، سلامت ۲۰ میلیون نفر از جمعیت استان‌های قم، تهران، سمنان و حتی اصفهان را تحت تأثیر قرار دهد و دریاچه نمک قم به سرنوشت دریاچه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی دچار شود.
ارومیه‌ای دیگر در راه است!
دماوندی می‌افزاید: افزایش جمعیت استان قم در طول ۳۰ سال گذشته افزون بر افزایش مصرف آب شرب (که روزانه ۲۵۰ لیتر آب توسط هر شهروند به مصرف می‌رسد) و افزایش مصرف آب کشاورزی، آب قابل توجهی در سایر بخش‌ها از جمله صنعت و بخش عمومی نیز به مصرف می‌رسد به طوری که طبق بررسی‌های انجام شده، در کلانشهر قم بیش از ۴۰ استخر عمومی فعال است که آب این بخش‌ها از طریق حقابه‌هایی که طی هزاران سال به دریاچه نمک سرازیر می‌شد، تأمین می‌شود و اگر از هم اکنون تمهیداتی برای نجات این اکوسیستم طبیعی اندیشیده نشود به طور حتم در آینده‌ای نه چندان دور دریاچه نمک قم به ارومیه‌ای دیگر تبدیل خواهد شد.
بازگرداندن حقابه دریاچه
رئیس گروه منابع طبیعی مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی ادامه می‌دهد: سیاست‌گذاری‌ها باید با اولویت قرار دادن بازگرداندن حقابه دریاچه‌ها از جمله دریاچه نمک قم، از توسعه نهضت سدسازی و حفر چاه‌های غیرمجاز در کشور پیشگیری شود، سپس با اجرای طرح‌هایی همچون نکاشت در زمین‌های کشاورزی بالادست دریاچه، توقف پروژه‌های معدنی در حوضه آبریز دریاچه نمک، احیای پوشش گیاهی اطراف دریاچه برای پیشگیری از تبخیر آب و افزایش غلظت نمک، کاشت گیاهان شوردوست و ایجاد کمربند سبز در حریم رودخانه از جمله اقدام‌هایی است که باید برای پیشگیری از بحرانی شدن دریاچه نمک قم در تصمیم‌سازی‌ها مورد توجه قرار گیرد.