به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام سلمان بهجتی اردکانی، نویسنده و پژوهشگر فقه محیط زیست در هشتمین همایش ملی آموزش محیط زیست که از سوی کرسی یونسکو در آموزش محیط زیست و با مشارکت میز پژوهشی فقه محیط زیست در مؤسسه عالی فقه و علوم اسلامی برگزار شد، با محور «آموزه‌های دینی ناظر به پیشگیری از آلایندگی محیط زیست» چهار آموزه قرآنی و دینی با عناوین «پرهیز از ظلم»، «منع اختلال نظام»، «حرمت خبائث» و «ممنوعیت إهلاک حرث و نسل» را تشریح و به تطبیق آنها بر آلودگی‌های محیط زیستی پرداخت.
وی گفت: بحران محیط زیست از نتایج عصر مدرنیته است. نوع نگاه در مدرنیته، اومانیسم (انسان‌محوری) و استفاده حداکثری از طبیعت در راستای بهره‌مندی بیشتر انسان از لذایذ، بدون توجه به آثار زیانبار آلایندگی و تخریب محیط زیست است اما با مرور زمان، بشر درد آلودگی و تخریب را احساس و به دنبال درمان این درد شروع به فعالیت کرد.
حجت‌الاسلام بهجتی ادامه داد: در همین راستا در سال ۱۹۶۷ میلادی «لین وایت» در مقاله چهار صفحه‌ای خود در نشریه نیچر، ادیان الهی یهودیت و مسیحیت را متهم اصلی بحران محیط زیستی دانست. این نظر گرچه غلط بود و تطابقی با واقعیت نداشت، اما سبب جلب نگاه بشر به تاثیرگذاری ایدئولوژی و دین بر محیط زیست شد. پس از وی، «کِیس توماس»، با استناد به برخی آیات قرآن و عدم توجه به همه آیات و تعالیم الهی قرآن، تعالیم اسلامی را از خاستگاه‌های بحران‌های محیط زیستی برشمرد.
این فعال محیط زیستی افزود: پس از این رویداد، اندیشمندان مسلمان اعم از ترک و عرب و فارس درصدد پاسخ برآمدند و مقالات و آثار متعدد در دفاع از اسلام و اندیشه قرآنی ناظر به محیط زیست ارائه کردند. در سال ۱۳۶۵ شمسی کنفرانس ادیان درباره محیط زیست در آتن برگزار و اندیشمندان مسلمان در این کنفرانس به بیان آموزه‌های بی‌بدیل اسلامی در حوزه حفاظت از محیط زیست و پیشگیری از آلودگی‌ها و تخریب‌ها پرداختند و در ادامه در سال ۱۳۷۴ شمسی کنفرانس دانشمندان اسلامی درباره محیط زیست در جده عربستان برگزار شد.
وی با اشاره به اینکه این قبیل هم‌اندیشی‌ها تا به امروز ادامه یافته و در ایران نیز مجامع علمی و پژوهشی حوزوی و دانشگاهی به نقش آموزه‌های دینی در نحوه تعامل با محیط زیست توجه کرده‌اند، گفت: در این راستا، تفاهم‌نامه همکاری‌های علمی و فرهنگی میان سازمان حفاظت محیط زیست کشور و حوزه‌های علمیه کشور در سال ۱۴۰۳ به امضا رسید.
عضو ستاد راهبری محیط زیست حوزه‌های علمیه در ادامه، به حدیثی ازامام صادق علیه السلام اشاره کرد که می‌فرمایند: «زندگی دلپذیر نمی‌گردد مگر با هوای پاک و آب فراوان شیرین و زمین حاصلخیز» و افزود: این بیان، صرفاً یک خبر نیست؛ بلکه گویای لزوم اقدام عملی بشر برای حفاظت و پیشگیری از آلودگی در سه عرصه هوا، منابع آبی و خاک است.
وی ادامه داد: امروزه بشر با انواع آلودگی‌های هوایی، آبی، خاکی، صوتی، نوری و فضایی مواجه است و منابع انسانی آلایندگی از قبیل صنایع کشاورزی، حمل و نقل، زباله، معدن، گردشگری غیرمسئولانه و برخی فناوری‌های نوین، در این زمینه نقش دارند.
آلوده کردن محیط زیست مصداق ظلم است
نویسنده کتاب ضمان آلودگی هوا از منظر فقه امامیه یکی از آموزه‌های اسلامی که توجه به آن منجر به پرهیز از آلایندگی‌های محیط زیستی می‌شود را آموزه پرهیز از ظلم دانست و تشریح کرد: از معانی ظلم علاوه بر قرار دادن اشیاء در موضع نامناسب، تاریکی و سیاهی است. آن شخص حقیقی یا شخص حقوقی که با اقدامات آلوده‌‌ساز خود به عواقب و پیامدهای منفی کار خود توجه نمی‌کند و افراد و جامعه و نسل‌ها را تحت تأثیر منفی اعمال و خودخواهی خود قرار می‌دهد، در واقع مرتکب گناه بزرگ ظلم شده است.
وی افزود: این ظلم از آنجایی که اجتماع را تحت تأثیر قرار می‌دهد، یک گناه اجتماعی است و لذا بسیار شدیدتر از گناه فردی است؛ چراکه آلودگی‌های هوایی، آبی و خاکی یا آلودگی‌هایی که به مواد غذایی راه یافته‌اند، سلامت جسم و روان انسان‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهند و نسل‌های بعدی و جنین‌های انسان‌های آینده ساز را متأثر و آنها را دچار انواع آسیب و نقصان می‌کنند. یک عامل آلاینده محیط زیست، حق ندارد که از خود سلب مسئولیت کند و گناه را به گردن دیگران بیندازد؛ اگرچه دیگران نیز سهمی در این گناه دارند.
حجت‌الاسلام بهجتی در نتیجه‌گیری از این بخش از سخنان خود، گفت: بنابراین طرح و ترویج آموزه اسلامی پرهیز از ظلم نسبت به محیط زیست یکی از مقولاتی است که باید مورد توجه بیشتری در جامعه واقع شود.
آموزه «منع اختلال نظام» و تطبیق آن با محیط زیست
وی آموزه اسلامی «منع اختلال نظام» را نیز تشریح کرد و گفت: یک جامعه بزرگ و پویا از تعدادی نظام تشکیل شده است که برخی از آنها عبارتند از نظام خانواده، نظام معاش و کسب و کار، نظام بهداشت و سلامت و نظام امنیت روانی. آلودگی محیط زیستی و به طور خاص آلودگی هوا ظرفیت ایجاد اختلال در تمام این نظام‌ها را دارد. باید دانست که آموزه منع اختلال نظام، یک قاعده ریشه‌دار در فقه و حقوق اسلامی است و بر حکمت و مصالح عمومی استوار است. این آموزه اسلامی، حفظ نظم اجتماعی و جلوگیری از ضرر به جامعه و تأمین مصالح عمومی را دنبال می‌کند.
این پژوهشگر حوزه محیط زیست ادامه داد: سومین آموزه اسلامی، آموزه قرآنی حرمت خبائث است که برگرفته از آیه ۱۵۷ سوره اعراف است که می‌فرماید: «يُحلّ لهم الطّيّبات ويحرّم عليهم الخَبائث» بر اساس این آیه، طیّبات حلال شده‌اند و خبیث‌ها حرام شمرده شده‌اند. به نظر مرحوم آیت‌الله محقق خویی، مقصود از خبیث در این آیه شریفه، هر چیزی است که در آن مفسده و تباهی وجود داشته باشد اگرچه یک فعل خارجی باشد. آیت‌الله سبحانی نیز با چنین دیدگاهی همراهی کرده و طیبات و خبائث را به خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها منحصر ندانسته است. بر اساس این دیدگاه، ایجاد آلودگی در محیط زیست به سبب اینکه ذیل ایجاد خبائث می‌گنجد حرام شمرده می‌شود. چنانکه امروزه فتاوای فقها به حرمت آلایندگی هوا صادر شده است.
مبارزه با آلودگی محیط زیست مبارزه با خبائث است
وی خاطرنشان کرد: از این رو مبارزه با آلودگی‌های محیط زیستی، مبارزه با خبائث و فعالیتی مطابق تعلیم قرآن است؛ چنانکه رهبر معظم انقلاب آیت الله خامنه‌ای معتقد است که حفظ محیط زیست یک فعالیت دینی و انقلابی است. شایان ذکر است که ترک فعل کسی که قادر به برطرف کردن آلودگی هواست، علاوه بر معصیت و مسئولیت شرعی و اخلاقی، مسئولیت مدنی را نیز به دنبال دارد و قابل پیگیری قضایی است.
حجت‌الاسلام بهجتی در بخش پایانی سخنان خود، گفت: چهارمین آموزه اسلامی ناظر به آلودگی محیط زیست، آموزه حرمت اهلاک حرث و نسل است که برگرفته از آیه ۲۰۵ از سوره مبارکه بقره است که می‌فرماید: «وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ؛ و چون برگردد [يا رياستى يابد] كوشش مى‌كند كه در زمين فساد نمايد و كشت و نسل را نابود سازد و خداوند تباهكارى را دوست ندارد». براساس شأن نزول این آیه، شخصی که نزد رسول خدا اظهار اسلام و ایمان کرد، بعد از دور شدن از محضر ایشان، اقدام به سوزاندن زراعت و کشاورزی مسلمانان کرد و برخی از چهارپایان متعلق به مسلمانان را کشت. براساس این شأن نزول و همچنین معنای دو واژه حرث و نسل، در معرض نابودی قرار دادن یک یا چند گونه گیاهی و حیوانی از طریق آلایندگی محیط زیستی، فساد محسوب می‌شود.
وی اظهار کرد: چرخه‌های زیستی موجود در طبیعت و حیات به هم پیوسته گیاهان و حیوانات در اکوسیستم‌ها، به گونه‌ای است که گاهی تلف شدن یک موجود زنده، زنجیره‌ای از نابسامانی را در پی دارد. از سوی دیگر، وابستگی حیات انسان به گیاهان و حیوانات و حتی حیات وحش سبب می‌شود که مضرات آلودگی‌های محیط زیستی به زندگی انسان بازگردد.
انتهای پیام