به گزارش بامداد چهارشنبه ایرنا، جنگ اوکراین وارد چهارمین سال خود شده است. این درگیری در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ (پنجم اسفند ۱۴۰۰) با حمله روسیه به اوکراین تحت عنوان «عملیات ویژه» آغاز شد، حمله ای که دلیل آن بی‌توجهی کشورهای غربی به نگرانی‌های امنیتی مسکو و تلاش اروپا برای گسترش ناتو به سمت شرق عنوان شد.
در هر صورت این جنگ اثرات گسترده‌ای را برای زیرساخت‌ها، اقتصاد و جمعیت دو کشور به ویژه اوکراین داشته و هزینه‌های قابل‌توجهی را بر هر دو کشور درگیر در جنگ تحمیل کرده است. در این گزارش پیامدهای سه سال درگیری بر اوکراین، زیرساخت‌ها و مردم این کشور مورد بررسی قرار گرفته و چشم انداز آینده این کشور بیان شده است.
خسارات و هزینه‌های بازسازی اوکراین
گفتنی است هزینه‌هایی که اوکراین در جنگ متحمل شده بسیار بیشتر از روسیه بوده است، زیرا گستردگی جغرافیایی و دوری شهرهای مهم این کشور از جبهه جنگ به ویژه در سال نخست درگیری در کنار قدرت آتش پشتیبانی و توپخانه روسیه به همراه دست خالی کی‌یف در زمینه استفاده از تسلیحات با برد زیاد موجب شد که حجم عظیمی از خسارات به سرزمین‌های شرقی اوکراین وارد شود و روسیه هم بتواند بخش‌های مهمی از قلمروی این کشور را تصرف کند. چند جمهوری اوکراین قبل و همزمان با جنگ، استقلال خود از اوکراین و حتی الحاق به روسیه را اعلام کردند. در هر صورت اکنون حدود ۲۰ درصد از خاک اوکراین در کنترل روسیه قرار دارد.
بر اساس گزارش مشترک بانک جهانی، سازمان ملل، کمیسیون اروپا و دولت اوکراین، هزینه‌های بازسازی و احیای اوکراین پس از سه سال جنگ بیشتر از ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد شده که این مبلغ تقریباً سه برابر تولید ناخالص داخلی پیش‌بینی شده اوکراین در سال ۲۰۲۴ است. بخش‌های مسکن، حمل و نقل، انرژی، تجارت و آموزش بیشترین آسیب را از جنگ متحمل شده‌اند. به‌طور خاص، رویترز گزارش داد که خسارات به زیرساخت‌های انرژی در سال گذشته ۷۰ درصد افزایش یافته است. همچنین، بیش از ۲.۵ میلیون خانوار به دلیل تخریب یا آسیب به منازل خود تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.
یک نمونه دیگر از نابودی زیرساخت‌های اوکراین در گزارش اندیشکده «مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی» (CSIS) این گونه ذکر شده است که بین سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، تقریباً نیمی از ظرفیت تولید برق اوکراین در جنگ نابود شد یا آسیب دید. این در حالی است که حدود نیمی از ایستگاه‌های برق بزرگ این کشور نیز از حملات موشکی و پهپادی صدمه دیدند. در نتیجه، اوکراین اکنون تنها حدود یک‌سوم از ظرفیت برق پیش از جنگ خود را دارد.
اگرچه کشورها در زمان جنگ هیچ آماری را از میزان خسارت‌ها یا توانایی‌های خود اعلام نمی‌کنند اما برخی رسانه‌ها مدعی شده‌اند که هزینه روزانه جنگ برای روسیه هم حدود ۳۰۰ میلیون دلار بوده است که باید به آن زیان‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌های گسترده و پرشمار غرب را هم اضافه کرد.
کمک‌های بین‌المللی به اوکراین
یکی از دلایل بروز جنگ، تحریک اوکراین به وسیله کشورهای غربی به ویژه مقامات در لندن و واشنگتن بوده است که برخلاف برخی توافقات پیشین، تلاش کردند به تجهیز و تسلیح اوکراین بپردازند و روند عضویت کی یف در پیمان ناتو را فراهم کردند. موضوع اخیر خط قرمزی بود که حتی در مذاکرات مربوط به استقلال اوکراین هم کاخ کرملین بر آن تاکید داشت. با این حال اوکراین به پشت گرمی متحدان اروپایی و آمریکا وارد میدان نبردی شد که بیشتر شبیه یک مهلکه بود.
به تازگی «نشنال اینترست» اعتراف کرده است که این جو بایدن رئیس‌جمهور قبلی آمریکا بود که تصمیم گرفت برخلاف رویکرد باراک اوباما، به حمله ولادیمیر پوتین به اوکراین با شدت واکنش نشان دهد، ائتلاف وسیعی از کشورهای غربی را برای هماهنگی یک استراتژی جامع تشکیل دهد و با آن کشورها به طور نزدیک همکاری کند تا سلاح‌های کشنده‌تری به کی‌یف ارسال و تحریم‌های سخت‌تری علیه مسکو اعمال شود.
این اندیشکده آمریکایی تاکید دارد: تنها به دلیل اقدامات رهبری شده از سوی ایالات متحده است که تا به امروز اوکراین توانسته است به مقاومت در برابر تلاش‌های روسیه برای تصرف ادامه دهد.
در هر صورت اوکراین برای مقابله با روسیه و بازسازی کشور، به کمک‌های مالی و نظامی بین‌المللی متکی بوده است. آمارهای گوناگونی در این زمینه وجود دارد. اما «یو.اس.نیوز» نوشت که از زمان آغاز جنگ در فوریه ۲۰۲۲، اوکراین کمک‌های بین‌المللی قابل‌توجهی دریافت کرده است. مؤسسه اقتصاد جهانی «کیل» گزارش داده که تا دسامبر ۲۰۲۴، مجموع کمک‌های جهانی به اوکراین به حدود ۴۰۰ میلیارد یورو (معادل حدود ۴۳۰ میلیارد دلار) رسیده است.
در این میان ایالات متحده بزرگ‌ترین کمک‌کننده بوده و از سال ۲۰۲۲ بیش از ۱۷۵ میلیارد دلار کمک اضطراری را در قالب برنامه اختیارات برداشت ریاست‌جمهوری (PDA)، تأمین مالی نظامی خارجی (FMF) و ابتکار کمک امنیتی به اوکراین (USAI) به این کشور اختصاص داده است.
همین موضوع باعث شده که به تازگی «دونالد ترامپ» از اوکراین بابت کمک‌های نظامی، دریافت امتیاز معادن عناصر کمیاب این کشور به ارزش ۵۰۰ میلیارد دلار را طلب کند.
علاوه بر این، بنا بر اعلام موسسه statista، نهادهای اتحادیه اروپایی از جمله کمیسیون اروپا و شورای اتحادیه، تا پایان سال ۲۰۲۴ حدود ۴۹ میلیارد یورو کمک مالی، بشردوستانه و نظامی دوجانبه به اوکراین ارائه کرده‌اند.
آلمان هم یکی از کمک‌کنندگان اصلی به اوکراین بود که بیش از ۱۵ میلیارد یورو به آن کمک کرده است.
در همین دوره بریتانیا حدود ۱۴ میلیارد یورو و فرانسه نیز نزدیک به ۷.۸۱ میلیارد یورو کمک مالی، نظامی و بشردوستانه در اختیار اوکراین قرار داده‌اند.
تلفات انسانی و اقتصادی جنگ برای اوکراین
برخی رسانه‌ها بر اساس برآوردهای محرمانه اوکراین که در سپتامبر ۲۰۲۴ منتشر شد، اعلام کردند که تعداد سربازان اوکراینی کشته‌شده حدود ۸۰ هزار نفر و زخمی‌ها حدود ۴۰۰ هزار نفر است. این آمار نشان‌دهنده تأثیرات انسانی عمیق این درگیری بر نیروهای مسلح اوکراین است؛ البته برخی اعتقاد دارند آمار واقعی چند برابر این اعداد است.
علاوه بر تلفات نظامی، غیرنظامیان اوکراینی نیز به شدت تحت تأثیر قرار گرفته‌اند. طبق گزارش‌ها ده‌ها هزار تن از غیرنظامیان اوکراینی در جریان درگیری‌ها جان خود را از دست داده‌اند؛ از طرف دیگر براساس برآوردهای گوناگون بین پنج تا هشت میلیون اوکراینی هم خانه‌های خود را ترک کرده‌اند و بسیاری از آنها به کشورهای همسایه یا دیگر کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند.
رویکرد ترامپ، فشار بر اوکراین برای پایان دادن به جنگ
دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده در کارزار انتخاباتی خود وعده داده بود که ۲۴ ساعته به جنگ خاتمه می‌دهد. وی در بیش از یک ماهی که به عنوان رئیس جمهور وارد اتاق بیضی کاخ سفید شده، در تلاش برای پایان دادن به جنگ، رویکردی مبتنی بر مذاکره مستقیم و اعمال فشار بر دولت اوکراین اتخاذ کرده است. وی از «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور اوکراین خواسته است تا با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه دیدار کند و به توافق صلح دست یابد. به نوشته نشریه «تایمز» ترامپ تأکید کرده است که ادامه درگیری می‌تواند به تشدید تنش‌ها و حتی وقوع جنگ جهانی سوم منجر شود.
دولت ترامپ علاوه بر این، بدون دادن حمایت امنیتی، خط بطلانی را بر عضویت کی‌یف در ناتو کشید و حتی به صورت ضمنی الحاق بخش‌های تحت اشغال روسیه به مسکو را پذیرفت. وی همچنین بابت کمک‌های آمریکا به اوکراین در خلال این جنگ سه ساله، معادل ۵۰۰ میلیارد دلار امتیاز بهره برداری از معادن عناصر نادر این کشور را خواسته است. همین امر به تنش و درگیری لفظی میان رئیسان جمهور آمریکا و اوکراین منجر شده است.
به نوشته «یورو نیوز»، بی‌توجهی ترامپ به کشورهای اروپایی و مشارکت ندادن به آنها در فرایند مذاکرات صلح، موجب نگرانی‌هایی در میان دولت‌های اروپایی شده است. کشورهای اروپایی بیم آن را دارند که فشار برای پایان سریع جنگ و توافق با روسیه، امنیت اوکراین و در نتیجه امنیت اروپا را تضعیف کند. آنها معتقدند که هرگونه توافق صلح نباید به معنای تسلیم اوکراین باشد و باید تضمین‌های امنیتی کافی را برای این کشور فراهم کند.
چشم‌انداز مبهم برای آینده
شبکه خبری سی ان بی سی (CNBC) در مورد استیصال زلنسکی آورده است که وی چند روز قبل در محاصره متحدان غربی خود وارد چهارمین سال جنگ شد اما واشنگتن در این نشست حضور نداشت. اگر چه بیشتر کشورهای اروپایی از اوکراین حمایت می‌کنند، اما دونالد ترامپ به طور چشمگیری سیاست خارجی سنتی ایالات متحده را کنار گذاشته و به شکل فزاینده‌ای با روس‌ها هم‌نظر شده که همین امر اوکراین را با آینده‌ای مبهم مواجه کرده است.
این رسانه آمریکایی با بیان اینکه روسیه در حال حاضر ۲۰ درصد از خاک اوکراین را در اختیار دارد، افزود از طرف دیگر، اوکراین و متحدان اروپایی آن از اینکه در مذاکرات آمریکا و روسیه برای پایان دادن به درگیری شرکت نداشتند، ناامید شدند. با این حال زلنسکی مصمم است حمایت آمریکا را کسب کند و به همین علت گفت که برای کمک به حل مناقشه حاضر است کناره گیری کند.
با ورود جنگ به چهارمین سال خود، تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به درگیری‌ها به ویژه از سوی کاخ سفید افزایش یافته است. «هافینگتون پست» در همین زمینه مدعی شد که پیشنهادی در جریان مذاکرات مستقیم بین روسیه و ایالات متحده در ریاض مطرح شد که براساس آن روسیه ممکن است با استفاده از دارایی‌های مسدود شده خود در اروپا برای بازسازی اوکراین موافقت کند، البته به شرط استفاده بخشی از این وجوه در مناطقی که تحت کنترل روسیه هستند.
تحلیلگران پیش بینی می‌کنند که چهارمین سال جنگ اوکراین می‌تواند نقطه عطفی برای اوکراین، روسیه و اروپا باشد. اوکراین همچون یک کشور شکست خورده بخش‌های مهمی از سرزمین خود را از دست می‌دهد و قید پیوستن به ناتو را هم می‌زند.
روسیه به عنوان کشور فاتح بخش‌هایی از خاک اوکراین را به خود الحاق می‌کند و از دست بخشی از تحریم‌ها خلاص خواهد شد. در نهایت اروپا در سایه هراس از قدرت روسیه و بی اعتنایی کاخ سفید باید به فکر چاره‌ای برای تقویت توان دفاعی و امنیتی خود باشد.