به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام محمدحسین ایراندوست، مدیر مسئول مجله مطالعات فقهی فلسفی در مقاله ای به موضوع «آداب پیامک با نگاه دینی و ادبی» پرداخت که متن آن تقدیم نگاه شما خواهد شد.

مقدمه:

پیامک که پیش از این با عبارت «اس ام اس» بین مردم ما مشهور بود، می تواند خدمات متعددی را برای ارتباط افراد یک جامعه یا خانواده یا کارکنان یک سازمان ارائه دهد. امروزه با گزینه‌های بسیار زیادی مانند کنفرانس‌های تلفنی، و تعداد زیادی از برنامه‌های پیام‌رسانی موجود، ممکن است تعجب کنید که آیا پیامک هنوز یک انتخاب معتبر است؟ ولی با این حال، مزایای بسیار مهمی برای پیامک وجود دارد که همچنان به عنوان بهترین راه ارتباط انتخاب شده است. از جمله مزیت پیامک این است که یک راه عالی برای ارسال فوری هر پیام است. این کمک می کند تا اطمینان حاصل شود که اطلاعات مهم به سرعت به همکاران و کارمندان و دوستان می رسد. شرکتها و سازمانها می توانند به روز رسانی های بلادرنگ را از طریق «پیامک» برای اعضای تیم ارسال کند. و نیز می تواند در مورد اطلاعات حساس به زمان، مانند تغییر برنامه، هشدارهای اضطراری، مهم باشد. با این همه، پیامک در نظام اخلاقی و فقهی و دینی ما دارای یک آدابی است. که رعایت این آداب برای پایداری و اثرگذاری آن اهمیت دارد. نوشتارِ حاضر، به این مهم پرداخته است

آداب پیامک

اصطلاح «آداب» در سه معنی به کار رفته است:

الف- رفتارها و گفتارهای شایسته: گاهی اینگونه رفتارها را آداب گفته اند. این رفتار سبب کمال فعل است بیشتر در کتب فقهی چنین است. یعنی آداب در فقه به این معناست. در این مقاله کوتاه هم منظور از «آداب پیامک» همین است یعنی رفتارها و واکنش ها و کنش های شایسته ای که موجب کمال فعل است. از بررسی کلمات فقیهان و کاربرد این واژه در فقه برمی ‌آید که آداب، اعم از احکام لزومی و غیر لزومی است آنچه در بیشتر ابواب فقه منظور فقیهان است، مجموع رفتارها و خصلت‌های شایسته ‌ای است که فعل یا ترک آن‌ها از دیدگاه شارع مقدس، موجب حسن و کمال فعلی می‌شود که حکم شرعی به آن تعلّق گرفته است[۱]؛ مانند: آداب نماز، آداب روزه، آداب زیارت، و.....

ب- تأدیب و تنبیه : بیشتر این معنا در مباحث اخلاقی کاربرد دارد.

ج- علوم ادبی : معنای سوم آداب در علوم ادبی بکار رفته است. منظور از «آداب» در اینجا همان معنای نخست است. یعنی رفتارها و گفتارهای شایسته که سبب کمالِ پیام رسانی است. به برخی از این آداب اشاره می شود:

۱- پرهیز از پیامکهای یک کلمه ای:

از ارسال پیام‌های یک‌کلمه‌ای خودداری کنیم. زیرا ممکن است بی‌ادبانه جلوه کند و این حس را ایجاد کند که «خیلی سرمان شلوغ است» یا به شخصی که طرف صحبت ما است «علاقه‌ای نداریم». امروزه پیامکهای یک کلمه ای به دور از ادب پیامک است.

برابر روایت امام صادق (ع) مومنان هر دم و هر روز و همواره و همیشه ادب را در حوزه های مختلف به اهل بیت خویش می آموزند. بنابراین هرگاه «پیامک» یک رفتار متداول و گسترده بین آنها شد باید هر لحظه آداب آن آموزش داده شود. مرحوم میرزا حسین نوری (درگذشت: ۱۳۲۰ق) مشهور به محدث نوری روایت امام صادق (ع) را چنین نقل کرده است :

لَا یَزَالُ الْمُؤْمِنُ یُورِثُ أَهْلَ بَیْتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ [۲] مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند می سازد.

۲- پرهیز از اصرار برای دریافت جواب پیامک:

ارسال پیامک مانند ارسال ایمیل است. فرستادن آن با شماست و اختیار جواب دادن با طرف مقابل. این تاخیر ممکن است یک دقیقه، یک ساعت یا یک روز یا چند روز طول بکشد. برای پیگیری پیامک خود، بهتر است اصلا زنگ نزنید. یا اگر کاری هست که در نهایت باید با تلفن پیگیری شود،‌ این تعامل را با پیامک آغاز نکنید. از همان اول تلفن بزنید. اصرار و لجاجت برای دریافت جواب پیامک بی ادبی است. مخصوصا اگر مخاطب شما افراد بزرگ و محترمی باشند. این «ادب» توصیه همیشگی بزرگان اخلاق و عرفان است. در شعر حافظ گفته شده که در همه حال با بزرگان و نیز با خدای خود با ادب باش حتی اگر پیامی برایت ارسال نشود:

حافظ به ادب باش که واخواست نباشد   //    گر شاه پیامی به غلامی نفرستاد

واخواست اینجا به معنای مواخذه و اعتراض است. ای حافظ هنگامی که با پادشاه یا بزرگی یا با خدا سخن می گویی سعی کن سخنانت ازروی ادب واحترام باشد! اگرشاه پیامی برای غلام وخدمتکارش خویش نفرستاد غلام حق اعتراض ومواخذه ندارد. چرا باید آداب نگه داشت؟ پاسخ این است:

حافظا علم و ادب وَرز که د رمجلس شاه    //   هرکه را نیست ادب لایق صحبت نبُوَد.

این لجاجت و بی ادبی سبب می شود لیاقت و شایستگی صحبت از بین برود. از طرفی شعف ناشی از پاسخ شیرین تر احساس می شود. پیامک وقتی همراه با ادب باشد و از جانب دوست برسد، خوشی و شعفی می آورد که به قول سعدی نه تنها دست، که باید پایِ قاصد این پیامک را بوسید:

باد آمد و بوی عنبر آورد بادام شکوفه بر سر آورد

تا پای مبارکش ببوسم قاصد که پیام دلبر آورد[۳]

۳- پرهیز از پیامکهای متعدد :

اگر ارسال یک پیام برای رساندن منظور ما کافی باشد نباید چهار یا پنج پیام سریالی ارسال کنیم. اگر در یک آن چند پیام ارسال کنیم سلطه‌جویانه جلوه می‌کند و سبب می‌شود در نتیجه اگر شخصی فقط چند دقیقه از گوشی خودش غافل شده باشد و بعد ببیند ۱۵ تا پیام جدید در همین چند دقیقه آمده است حسابی کنجکاو می‌شود که بفهمد چه قضیه‌ای پیش آمده است؟؟

پیامکهای پشت سرهم حکایت از سلطه جویی و سلطه طلبی فرستنده می کند. از طرفی او را لجوج نشان می دهد. برای لجاجت توصیفاتی عجیبی از امیر مومنان (ع) نقل شده است :

امیرمؤمنان (ع) فرموده : «اللَّجاجُ بَذْرُ الشَّرِّ [۴]» یعنی لجاجت بذر بدی هاست. با پیامکهای پشت سر هم بذر بدی و بداخلاقی بین شما و دوست تان کاشته می شود.

در حدیث دیگری از همان حضرت آمده است: «اللَّجاجُ أکْثَرُ الاْشْیاءَ مَضَرَّةً فی الْعاجِلِ وَالاْجِلِ; لجاجت زیان بارترین اشیا در دنیا و آخرت است. رفتار زیانبار به صورتهای مختلف خود را نشان می دهد. یک قسم از این رفتار زیان بخش این لجاجت در ارسال پیامکهای پشت سرهم است.. در حدیث دیگری لجاجت به مرکب چموشی تشبیه شده که انسان بر آن سوار می شود; امام امیرمؤمنان می فرماید: «لامَرْکَبَ أجْمَحْ مِنَ اللَّجاجِ[۵]» هیچ مرکبی سرکش تر و چموش تر از مرکب لجاجت نیست.

میرزا سید رضی حمزوی شیرازی متخلص به «بلند اقبال» (متولد ۱۲۴۵) در نصایح خود در قالب مثنوی گوید. لجاجت را به هر شکل و صورت که باشد از خود دور کن، در غیر این صورت مردم را از خود فراری می دهی:

زودکاری را شعار خویش کن   //  کار را از وعده خود پیش کن

از لجاجت درگذر در روزگار    //   ورنه مردم را دهی ازخودفرار[۶]

و ملک الشعرای بهار هم به «لجاجت» نفرین می کند که سبب رسوایی است:

باد نفرین به لجاجت که لجاجت برداشت   //   پرده ازکار و فروبست رخ پرهنری[۷]

۴- پرهیز از ارسال خبرهای خصوصی :

نباید در گپ‌نوشت‌ها و پیامک ها اطلاعات خصوصی سایر افراد را منتشر کرد. ارسال رازها و خبرهای خصوصی افراد در پیامکها علاوه براینکه خلاف آداب و خلاف شرط است در برخی موارد جرم است و قابل پیگیری. مثلا به استناد ماده ۵۴۵ قانون مجازات اسلامی و نیز ماده ۱۶ قانون جرایم رایانه ای، افشای اسرار خصوصی دیگران، پخش فیلم یا صوت و یا تحریف عکس و فیلم و صوت که موجب هتک حرمت شود، تماما جرم است و مجازات آن را جزای نقدی و تا ۲ سال حبس در نظر گرفته است.

بنابراین قانون به وضوح اعلام داشته که کلیه متون در فضای مجازی که شامل ایمیل، صدای ضبط شده، تلگرام، وایبر و پیامک و… به عنوان سند و ارایه دلیل از شخص شاکی پدیرفته می شود و دادگاه، با توجه به نظر کارشناسان در حوزه فناوری، صحت مدارک را مورد بررسی قرار می دهد و در صورت تائید، ملاک و مبنای صدور حکم قرار می دهد.[۸]

۵- ارسال پیامهای دوستی و محبت و عشق

چه چیزی در پیامک وجود دارد که آن را بسیار جذاب می کند؟ پاسخ در ماهیت پیامک نهفته است. ماهیت پیامک «فراگیر بودن» است. برخلاف برنامه‌های پیام‌رسان، پیامک نیازی به دانلود یا به‌روزرسانی ندارد. برای هر کسی که تلفن همراه دارد به راحتی قابل دسترسی است. همچنین پیامک درجة «خوانایی بالا» دارد. یعنی با نرخ خواندن ۹۸٪ که در تحقیقات آمده نشان می دهد که فرستنده مطمئن می شود پیامش دیده می شود[۹]. کسی که مهارتهای ابراز عشق و دوستی ندارد براحتی قابل دسترسی است. در یک لحظه می تواند پیام خود را با احساس منتقل کند. یکی از راههای ابراز محبت و عشق به پدر و مادر و خصوصا به همسر «پیامک» است. عشق ورزیدن به همسر خود شاید به صورت حضوری برای برخی مشکل باشد. اما پیامک راه را کوتاه می کند. این با قدرنهادن، محبت، احترام گذاشتن به همسر خود معنی می شود همه خانمها و آقایان باید بدانند که اگر هم در مواردی زن و مرد نسبت به همسرشان اعتقاد به ستایش او ندارند ولی او به این ستایش نیاز دارد. «پیامک ستایش » آن هم از همسر بهترین پیامک است. و باعث می شود که او یک همسر بهتر و مطمئن تر شود.

برای این کار افراد باید همسران خود را بدون قید و شرط ستایش کنند. منتظر نباشند که او را برای بهتر شدنش، ستایش کنند. یا برای پول بدست آوردنش، یا برای مهربان تر شدنش ستایش کنند.

به قول حافظ من حاضرم جان افشانی کنم برای پیامک دوست

به جان او که به شکرانه، جان برافشانم   //    اگر به سوی من آری پیامی از برِ دوست[۱۰]

پیامک ها براحتی می توانند احساسات را منتقل کنند قرنها پیش که پیامک نبود، پیام رسانی بود و فردوسی احساس مندرج در پیامها را چنین نقل کرده است که صلابت و سختیِ پیام «پَشَنگ» در متن پیامش آشکار بود. پشنگ در اینجا ممکن است بانی و بنیانگذار کشور توران باشد. در هرحال می گوید :

پیامی بیامد به کردار سنگ  //   به افراسیاب از دلاور پشنگ[۱۱]

۶- اجازه ارسال پیامک:

یکی از آداب پیامک اجازه ارسال پیامک در جلسات و جضور دیگران است. در یک جلسه‌ی رسمی و حتی یک مهمانی، برای ارسال پیامک یا پاسخ دادن به پیامک دیگران بهتر است اجازه بگیریم. این کار هیچ تفاوتی با زنگ زدن ندارد. کار درستی نیست که در حضور دیگران، ناگهان سر خود را داخل موبایل خود فرو کنیم!

فواید و آثار این احترام چیست؟

الف- برای اینکه به شما احترام بگذارند بایستی به دیگران احترام بگذارید. یک راهش همین اجازه پیامک است

ب- اجازه برای ارسال پیامک، باعث ایجاد احساس اعتماد می گردد.

ج- افراد متمدن و با شخصیت و مومن همیشه به دیگران احترام می گذارند. حتی هنگام کار با گوشی خود.

د- با اجازه گرفتن برای ارسال پیامک، احساس خوبی در دیگران ایجاد می شود.

هـ با اجازه گرفتن برای ارسال پیامک، رفتارهای خوب ترویج می گردد.

۷- پاسخ سریع پیامک با پیامک نه با تلفن :

اگر کسی به ما پیامک زد، خوب است سریع به او از طریق پیامک جواب دهیم. گرچه او نباید اصرار و لجاجت در گرفتن پاسخ داشته باشد ولی ما هم وظیفه داریم که به سرعت جواب بدهیم. اما نه با تلفن. لطفاً بلافاصله به او زنگ نزنیم. ارسال پیامک به این معناست که او در این لحظه به هر دلیل نمی‌تواند با ما صحبت کند. همیشه پیامک را با پیامک پاسخ دهیم و اگر لازم به تماس بود حتماً ابتدا با پیامک اجازه بگیریم. ضمن اینکه اجازه گرفتن بهتر است با سبک سلطه جویانه نباشد مثلا نگوییم : «میتونی الان حرف بزنی؟» این قدری سلطه جویانه است. و او را به سمت توجیه و نفاق سوق می دهد. و حتی وادار می شود که به دروغ متوسل شود. بلکه بهتر است بپرسیم: «چه موقع فرصت داری که تلفنی حرف بزنیم؟». تا او بتواند بدون دروغ یا توجیه یا استرس، زمان دیگری را پیشنهاد کند.

پی نوشت ها:

[۱] - مکی عاملی، محمد بن جمال‌الدین، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، ج۳ ص۷۱.

[۲] - مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج۱۲، ص۲۰۱، ح۱۳۸۸۱

[۳] - سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره ۱۸۱

[۴] - ابوالفَتح آمِدی، غررالحکم، ح ۱۰۶۳۷.

[۵] - ابوالفَتح آمِدی، غررالحکم، ح ۱۰۶۴۳.

[۶] - بلند اقبال، دیوان اشعار، مثنویات، بخش چهارم، بخش ۲ - نصایح

[۷] - ملک‌الشعرا بهار، قصاید، شماره ۲۴۴ - پیام به وزیر خارجه انگلستان

[۸] - سیدعلیرضا میرکمالی و سحر صالح احمدی. قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی (جلد دوم). چاپ ۴. گالوس، ۱۴۰۰.

[۹] - What are the benefits of SMS?: https://www.bulksms.com/resources/insights/benefits-of-sms.htm

[۱۰] - حافظ، غزلیات، غزل شماره ۶۱

[۱۱] - فردوسی، شاهنامه، پادشاهی گرشاسپ، بخش ۱