غلامرضا جلال‌الدین در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) گفت: درواقع، موضوع کتاب دغدغه‌ای از پاره‌ای ناگفته‌ها و کم‌گفته‌ها در باب «معمار» و «معماری» در ایران دوره اسلامی است. زمانی که شما به متون و منابع تاریخی مراجعه می‌کنید، با طیف وسیعی از اسامی و عناوین سازندگان آثار گذشته روبه‌رو می‌شوید؛ «معماران»، «مهندسان»، «بنّایان»، «اُستادکاران»، «صنعت‌گران»، «صناع»، «عمله» و «پیشه‌کاران» ازجمله عناوینی هستند که در منابع تاریخ اسلام ایران، مکرراً از آن‌ها یاد شده است. از این‌رو، هدف کتاب «معمار و معماری در تاریخ اجتماعی ایران» آن بوده تا در ۴گفتار، به موضوعاتی چون جایگاه اجتماعی معمار مهندس و همچنین امر معماری در دوران اسلامی، از دریچه «تاریخ اجتماعی» بپردازد.
وی درباره محتوای کتاب توضیح داد: کتاب شامل چهار گفتار است که با توجه به موضوع، می‌تواند طیف متفاوتی از مخاطبان علاقه‌مند به مباحث معمار و تاریخ معماری را دربر گیرد. گفتار اول به موضوع جایگاه و شأن اجتماعی معمار مهندس در تاریخ ایران، نقش وی در برپایی و تکوین آثار معماری و تعداد گروه‌های معماران که دارای منزلت اجتماعی متفاوت بودند و به‌تبع جایگاه خود، اختیارات و محدودیت‌هایی داشتند، اختصاص دارد. همچنین در این بخش به حامیان، بانیان و ناظران حکومتی پرداخته شده است که از این افراد می‌توان محتسب را نامبرد که بر کار معماران شهری و صنفی دخالت داشته و قوانین معماری و شهرسازی را تدوین کرده است.
جلال‌الدین گفت: در گفتار دوم، موضوعاتی چون جایگاه و شأن امر معماری، عمران و آبادی در متون مختلف عصر اسلامی بررسی و اهمیتی که معماری و آبادانی برای یک حکومت و جامعه داشته و توسط نویسندگان مختلف مورد تأکید بوده، آورده شده است. در بخش دیگری از این گفتار، به اهمیت مؤلفه‌های معماری در تاریخ‌نگاری مورخان اسلامی پرداخته شده است.
وی افزود: در گفتار سوم، ساختار اجتماعی صوفیه در تاریخ ایران مورد توجه بوده است. این موضوع در چند مسیر دنبال شده و شرح‌ها و گزارش‌هایی که در متون مختلف عرفانی آمده، مورد بررسی قرارگرفته است. در ادامه این بخش، بررسی جایگاه مزار و زیارت بر اساس متون تاریخی آمده است. نقش تصوف در شکل‌گیری مزار، تأثیر مفهوم زیارت بر جنبه‌های اجتماعی و معماری مزارها و مقابر اسلامی ایران، کارکردهای اجتماعی مزارها و همچنین واژه‌شناسی مزار، از بخش‌های اصلی این گفتار هستند.
نویسنده کتاب «معمار و معماری در تاریخ اجتماعی ایران» مطرح کرد: گفتار چهارم به نقش و جایگاه بانیان و حامیان زن اختصاص دارد. در این بخش، نگاهی به ورود زنان به عرصه معماری و نقش فعالی که ایشان در حمایت مالی و معنوی از آثار معماری داشتند، انداخته شده است.
جلال‌الدین درباره تأثیر جایزه کتاب سال بر پژوهش‌های علمی اظهار کرد: به‌نظرم جایزه کتاب سال باعث ایجاد انگیزه مضاعف در پژوهشگران برای کارهای تحقیقاتی از این دست می‌شود.
∎