آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد؛ استاد دانشگاه شهید بهشتی و رئیس مطالعات قرآنی فرهنگستان علوم ایران، هفتم اسفندماه در همایش بین‌المللی بین‌المللی محیط زیست و فرهنگ و تمدن اسلامی با بیان اینکه اصطلاح بحران محیط زیست، اصطلاحی کاملا جدید است، گفت: بحران محیط زیست یکی از نتایج عصر مدرنتیه است زیرا قبل از مدرنیته نگاه بشر به طبیعت نگاه مادر بود و بشر طبیعت را مادر خود می‌دانست که باید در دامان او پرورش یابد و از سینه او شیر بخورد و روزی خود را از او بگیرد و نسبت به این مادر محبت می‌ورزد و مادر هم به او محبت متقابل دارد اما در دوره مدرنیته، مکتب انسان‌محوری و اومانیسم، این نگاه را تغییر داد.
وی افزود: نگاه به طبیعت نگاه ابزاری است و بشر طبیعت را ابزاری برای حداکثر استفاده‌کردن می‌داند و خود را در برابر طبیعت می‌بیند که باید بیشترین استفاده را از طبیعت داشته باشد ولو به قیمت از بین رفتن آن و این بحرانی ایجاد کرده است که امروز من و شما در بسیاری از روزهای سال امکان تنفس سالم نداریم و بشر امروز این درد بی درمان را لمس می‌کند و اینکه چه خاکی بر سر او ریخته است.
محقق داماد با بیان اینکه خوشبختانه این بیماری توسط بشر درک شده است و دنبال درمان آن رفته است، تصریح کرد: البته متاسفانه به جای علت دنبال معلول می‌روند؛ مثلا بنده حدود دو دهه قبل ناظر یک حرکت علمی بودم که می‌خواستند برخی ابزارهای اتومبیل را اصلاح کنند ولی این‌ها معلول است و علت همان نگاه بشر به طبیعت است که فقط متخصصان فناوری نمی‌توانند حل کنند و باید اندیشمندان علوم انسانی و الهیاتی آن را دنبال کنند؛ این بحران فقط فنی نیست و اخلاقی هم هست.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه از سال ۱۹۶۷ میلادی حمله‌ای به ادیان در غرب شروع شد که لین وایت آن را در یک مقاله چند صفحه‌ای شروع کرد و مسیحیت و یهودیت را متهم کرد و گفت که بحران محیط زیست معلول کج‌اندیشی ادیان الهی است، افزود: او می‌گوید این دو تا دین، بشر را لوس کرده و گفته‌اند خدا همه این جهان را برای تو آفریده است لذا بشر به جان طبیعت افتاده است؛ البته این سخن وی از این جهت که بر بعد الهیاتی دست گذاشته است مهم است. این چهار صفحه مقاله جریان بزرگی ایجاد کرد و همه او را تشویق کرده و صاحب نظریه دانستند.
اتهام به اسلام و ادیان الهی
محقق داماد تصریح کرد: کیس توماس فرد دیگری است که از این فضا استفاده کرد و گفت دین اسلام هم بشر را لوس کرده است و اسلام را ام‌الفساد دانست. جالب اینکه نویسنده این کتاب یعنی توماس تسلط خوبی به قرآن دارد؛ کار وی مانند خیلی از ما مصداق نؤمن ببعض و نکفر ببعض است؛ وی همه آیاتی را که در سراسر قرآن، طبیعت را مسخر بشر می‌داند برای تایید نظرش جمع کرده است (خلق لکم ما فی الارض جمیعا) بعد از تالیف این کتاب، مسلمین اعم از عرب، ترک و برخی ایرانیان شروع به نوشتن و تحقیق کردند و کارهای خوبی در رد نظر وی انجام شد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: در سال ۱۳۶۵ آقای خاتمی وزیر ارشاد بود و باهم مشورت کردیم و قرار شد یکسری اقداماتی انجام شود و اولین کار ما اعزام چند نفر از ایران به همایشی در آتن بود، افزود: بنده به اتفاق دوستان به آتن رفتیم و اساتید دین‌شناس از کشورهای مختلف هم حضور داشتند و همین مسئله سبب تغییراتی در نوع نگاه ما به نهادها و مراکز مرتبط با محیط زیست شد.
وی افزود: واقعیت این است که اولا یکی از مشکلات برداشت از آیات قرآن است و ما به توماس ایراد داریم که چرا همه آیات را کنار هم نگذاشته است؛ یک فقیه کارش این است که آیات مختلف را کنار هم گذاشته و نتیجه درستی استخراج و استنباط می‌کند و کسی فقیه است که قدرت سنجش چند آیه را کنار هم داشته باشد که این کار در کتاب این اندیشمند غربی خالی بود.
محقق داماد با اشاره به آیه شریفه «انی جاعل فی الارض خلیفه» خدا به ملائکه گفت من قصد دارم در زمین جانشین قرار دهم، اظهار کرد: ما که پیرو مکتب اهل بیت(ع) هستیم می‌گوییم خدا قرار است انسان را خلیفه خود در زمین قرار دهد که ابن سینا و شیخ طوسی و ... این نظر را دارند و ما مدیون چنین افرادی هستیم زیرا اگر این بزرگان نبودند امروز در ایران هم تفکر داعشی حاکم بود. بنده به یک کنفرانسی در جده عربستان دعوت شدم و میزبان سازمان کنفرانس اسلامی بود و بنده وقتی این آیه را تفسیر کردم، یکی از شیوخ آنجا بلند شد و به من اعتراض کرد که یعنی چه که می‌گویی خدا انسان را خلیفه خودش قرار داده است.
ملاصدرا افتخار شیعه
عضو فرهنگستان علوم ایران با بیان اینکه ما دُرّ گرانبهایی در کشور به نام ملاصدرای شیرازی داریم که فلسفه‌ای عمیق و جدید آورده است، تصریح کرد: او فلسفه‌ای آورده است که برهان، عرفان و قرآن را بهم پیوند داده است؛ اصول کافی را برای ما شرح داده است و اسفار را نوشته و در شواهدالربوبیه صفحه‌ای نیست که آیه قرآن نیاورده باشد. از دید ایشان، این آیه می‌گوید خدا قصد داشت خلیفه تعیین کند؛ معلوم است این مسئله از روز اول دغدغه بوده است زیرا صدای ملائکه درآمد که ای خدا تو می‌خواهی کسی را خلیفه قرار دهی که مفسد فی الارض است و محیط زیست را از بین خواهد برد و خدا فرمود که من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید. جواب کتاب توماس این است که خدا از بشر تعهد گرفته که نباید در زمین فساد کنی و این زمین امانتی در دست توست و باید آن را آباد کنید.
محقق داماد با بیان اینکه بنده تورات و انجیل را دو سه بار تحقیق کرده‌ام، گفت: در آموزه‌های امروزین کلیسا، آموزه‌ای در تضاد با اعتقادات ما در مورد حضرت آدم وجود دارد؛ طبق قرآن وقتی خدا آدم و همسرش را آفرید آنان به درخت ممنوعه نزدیک شدند و چون مرتکب این خطا شدند توبه کردند و توبه آنان پذیرفته شد و خداوند او را برای خود انتخاب کرد و او را خلیفه خود قرار داد. در مسیحیت می‌گویند آدم وقتی گناه کرد خدا او را از بهشت بیرون و زمین را تبعیدگاه او قرار داد؛ زمین برای عیسی محل تبعید است تا عیسی به دار کشیده شود و وقتی این کار انجام شد بشر دوباره پذیرفته شد.
تفاوت نگاه اسلام و مسیحیت نسبت به محیط زیست
استاد دانشگاه شهید بهشتی اضافه کرد: این دو نگاه تفاوت بین مسیحیت و اسلام است که در نگاه آن‌ها به طبیعت هم مؤثر است؛ نگاه یک مسلمان و عارف اسلامی به طبیعت در این شعر مصداق دارد. مرا به کار جهان هرگز التفات نبود/ رخ تو در نظر من چنین خوشش آراست/ یعنی بشر هر چه در طبیعت اعم از گل و دشت و درخت و ... ببیند زیبایی خداوند را می‌بیند؛ نگاه یک مسلمان این است که «عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست» یا اشعار باباطاهر. اگر این نگاه را داشتیم کسی تبر برنمی‌دارد و درخت زیبایی سبز را از ریشه نمی‌کند. اگر کسی چنی نگاهی داشته باشد مگر درخت می‌سوزاند؟