تهدید تازه عراق توسط دولت دونالد ترامپ، بار دیگر توجه‌ها را به سمت و سوی رابطه پر فراز و نشیب احتمالی این کشور با ایران در آینده پیش‌رو جلب کرد.

اخیرا خبرگزاری انگلیسی رویترز در گزارشی خبر داد: دولت ترامپ از عراق خواسته است که به سرعت صادرات نفت اقلیم کردستان را از سر بگیرد وگرنه همراه با ایران با تحریم‌هایی مواجه خواهد شد. بنا بر این گزارش، واشنگتن معتقد است فروش نفت کردستان می‌تواند به کاهش قیمت نفت خام کمک کند و کاهش عرضه ایران را جبران کند.

جمهوری عراق روز‌های حساسی را پشت سر می‌گذارد که ناشی از جبر شرایط جدید در منطقه است که می‌تواند عرصه را بر بغداد تنگ کرده و دولت محمد شیاع السودانی را در تنگنای اتخاذ تصمیمات سخت و دشوار قرار دهد.

خاورمیانه از هر زمانی بی‌ثبات‌تر به نظر می‌رسد و پرونده جنگ غزه و لبنان با وجود آتش‌بس هنوز بسته نشده است و تصمیمات عجیب ترامپ هم که در ایده او برای تصرف غزه ظاهر شد، بر ابهامات کند شدن تنش در منطقه افزوده است.

در این میان، سقوط دولت بشار اسد و تغییر حکومت در سوریه، در حکم باز شدن درب جعبه پاندورا عمل کرده است که پتانسیل بزرگی در آزاد کردن یک بحران طولانی برای همسایگانش و کل منطقه دارد. عراق یکی از این همسایگان است که مستقیما تحت تاثیر رخداد‌های شام است.

بحران دور نیست!

پس از اتفاقات سوریه، بغداد از سوی ایالات متحده، تحت فشار زیادی قرار گرفته تا گروه‌های مقاومت عراقی نظیر «حشد الشعبی» منحل یا حداقل در نیرو‌های مسلح عراق ادغام شوند. دولت السودانی با این تهدید مواجه است که در صورت تن ندادن به این خواسته‌ها با یک عراق بی‌ثبات رو‌به‌رو شود که در آن خطر بازگشت داعش یکی از گزینه‌های جدی روی میز است.

حساسیت وضعیت کنونی جایی اهمیت پیدا می‌کند که دولت عراق در دوره السودانی به دنبال برقراری سیاست موازنه میان بازیگران با نفوذ خارجی در عراق به منظور ارتقای جایگاه این کشور در سطح بین‌المللی و ایجاد ثبات اقتصادی بوده است. سفر نخست وزیر عراق به انگلیس و امضای تفاهم نامه راهبردی با لندن در این چهارچوب ارزیابی می‌شود.

ماه گذشته برخی منابع خبری در منطقه به نقل از برخی منبع سیاسی ادعا کردند دونالد ترامپ از محمد شیاع السودانی نخست وزیر عراق، خواسته است تا تأثیر گروه‌های مورد حمایت ایران در کشورش را محدود سازد. طبق این ادعا، ترامپ از طریق یک نماینده ویژه این پیام را به السودانی رسانده است که طرف عراقی از گسترش سلاح‌های موجود در دست بازیگران غیردولتی در عراق جلوگیری کند.

حوادث شام، این عزم را در طرف آمریکایی- اسرائیلی برای پروژه تضعیف یا حذف مقاومت، تقویت کرده است. بر این اساس وضعیت عراق را باید در پس زمینه‌ای دید که واشنگتن و تل‌آویو از راه بغداد می‌خواهند پلی برای بازتعریف نظم‌امنیتی جدیدی در خاورمیانه بزنند.

«مرکز بگین-سادات» در تل‌آویو چندی قبل از از این طراحی‌ها برای تضعیف کشور‌های منطقه پرده برداشت. این اندیشکده عبری نوشت: تحت هدایت آمریکا، اسرائیل در حال رایزنی درباره سیاست اصل «شبه‌خودگردانی» (Semi-Self Governance) است که باید در قبال کشور‌ها یا مناطق فاقد حکمرانی مناسب در مجاورت خود اتخاذ کند. این مناطق شامل نوار غزه، سوریه، لبنان، یمن، سودان، لیبی و عراق هستند.

مطابق این استراتژی، می‌تواند برای مقابله با نیرو‌های مخل امنیت خود، شامل مواردی مثل ساخت زیرساخت‌های نظامی یا وجود شواهدی مبنی بر ساخت موشک و پهپاد یا حتی ساخت سیستم‌های نظامی برای محدود نمودن اقدامات اسرائیل در منطقه، بی‌اعتنا به هنجار‌های پذیرفته‌شده بین‌المللی، دست به اقدام نظامی بزند.

در چنین شرایطی، طراحی‌هایی که در پیدا و پنهان برای عراق صورت گرفته ارتباط مستقیم و ارگانیکی با امنیت ملی ایران خواهد داشت. به همین خاطر بود که نخست وزیر عراق اولین سفر خود در سال جدید میلادی را به تهران انجام داد تا طرف مشورت و رایزنی مقامات ایرانی قرار گیرد.

موانع ترامپ

راهبرد آتی دولت ترامپ دور نگه داشتن عراق از ایران است. کارشناسان معتقدند فشار به بغداد برای کاهش و واردات برق و گاز ایران از طریق لغو معافیت‌های تحریمی، تحت تاثیر قرار دادن معاملات تجاری ۱۰ میلیاردی ۲ کشور و محدود کردن دسترسی ایران صرافی‌ها و بانک‌های عراقی که با ایران فعالیت می‌کنند از جمله اقداماتی است که پیش بینی می‌شود دولت دوم ترامپ ذیل بازگشت پروژه فشار حداکثری برای وارد ساختن ضربه به اقتصاد ایران در دستور کار قرار دهد.

بغداد با توجه به تجربه تنش مستقیم میان ایران و آمریکا در دولت اول ترامپ که در میدان عراق رقم خورد بار‌ها اعلام کرده که خاک این کشور نباید کانون تهدید برای هیچ طرفی به ویژه همسایگان خود نظیر ایران شود.

همین چند روز قبل، نیچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق با اشاره به اینکه پیشرفت مهم و مرحله جدیدی در روابط ایران و اقلیم کردستان حاصل شده است، گفت: «اجازه نخواهیم داد که اقلیم کردستان تهدیدی برای امنیت و ثبات ایران باشد.»

عراق چه می‌خواهد؟

برای عراق راحت نخواهد بود به مسیری بلغزد که وادار شود تهران و واشنگتن را با یکدیگر موازنه کند. بغداد از یک طرف با توجه به اشتراکات فراوان با ایران و همسایگی با تهران، پروژه‌های نظامی، اقتصادی، تجاری و فن‌آوری بسیاری با جمهوری اسلامی ایران تعریف کرده است. در این راستا در جریان سفر مسعود پزشکیان رئیس جمهوری ایران به عراق بود که توافق جامع همکاری میان ۲ کشور به امضا رسید.

از سویی دیگر عراق با توافق‌نامه خروج نظامی آمریکا از کشورش که یک خواست مورد اجماع میهنی بوده، روبروست که در دومرحله تا سال ۲۰۲۶ نهایی می‌شود. اتفاقی که واشنگتن می‌تواند به هر بهانه‌ای مثل خطر فعالیت مجدد داعش در عراق، فرایند خروج را به تعویق بیاندازد؛ بنابراین پویایی‌های منطقه‌ای در دوره دوم دولت ترامپ به سرعت می‌تواند چشم‌انداز وضعیت امنیتی عراق را تحت تاثیر قرار دهد. در چنین وضعیتی بغداد به دنبال سناریوی مطلوب خود است تا در وهله نخست سطح تنش بین ایران و آمریکای ترامپ کنترل شود و در مرحله بعد شرایطی برای مذاکره و گفت‌وگوی تهران و واشنگتن فراهم شود.

این نکته‌ای است که اخیرا وزیر خارجه عراق هم تلویحا به آن اشاره کرده است. فواد حسین با بیان اینکه تنش بین واشنگتن و تهران بر اساس واقع‌گرایی سیاسی بر عراق تأثیر می‌گذارد، تاکید کرد عراق همواره با طرف ایرانی در تماس است و همچنین مشتاق مذاکره با طرف آمریکایی است.